Morgunblaðið - 24.05.1975, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. MAl 1975
19
nýjum hugmyndum
| Einn af mörgum þáttum f samstarfi Norðurlanda á sviði tónlistar eru
hinir svokölluðu „Norrænu músikdagar“ sem haldnir eru annað hvert
ár, til skiptis í löndunum fimm. Þettá er eins konar tónlistarhátíð
Norðurlanda, þar sem nútímatónlist skipar öndvegi og fer hún næst
fram á íslandi 1976. Músikdagarnir eru haldnir á vegum norræna
tónskáldaráðsins, sem er samband allra tónskáldafélaganna á Norður-
löndum. Núverandi formaður ráðsins er Atli Heimir Sveinsson tónskáld
og fengum við hann til að segja lítillega frá starfsemi þess.
B Norræna tónskáldaráð-
ið, sagði Atli Heimir, kem-
ur saman til fundar tvisvar
á ári og var síðasti fundur
þess í Osló í febrúar sl. Það
er skipað 10 mönnum,
tveimur frá hverju landi;
formönnum tónskáldafél
aganna og venjulega einu
öðru tónskáldi frá hverju
landanna um sig. Tón-
skáldaráðið er komið
nokkuð til ára sinna, Jón
Leifs var einn af stofnend-
um þess og átti stóran þátt
í að koma þvf á laggirnar.
Að nokkru leyti má líta á
þetta ráð sem verkalýðs-
félag tónskálda. Það fjallar
um sameiginleg hagsmuna-
mál og reynir gjarnan að
styðja þau baráttumál, sem
ofarlega eru á baugi í
hverju landanna fyrir sig.
Það stendur jafnframt
fyrir norrænu músik-
dögunum, sem síðast voru
haldnir I Danmörku en
verða næst hér, sfðan í Sví-
þjóð, þá Noregi og Finn-
landi. Við höfum tvisvar
haldið norræna músik-
daga, fyrst árið 1954 og aft-
ur 1967 — þeir áttu raunar
að vera 1966 en töfðust af
einhverjum ástæðum. Leit-
að hefur verið stuðnings
ýmissa aðila við að halda
þessa hátíð. Síðast tók
Rfkisútvarpið að sér fram-
kvæmdina og gerði það svo
myndarlega og eftirminni-
lega, að til þess er enn tek-
ið meðal frænda okkar og
vina á Norðurlöndum. Þeir
höfðu þá mestan veg og
vanda af henni pólski
hljómsveitarsjórinn Bod
an Wodizcko og Þor-
kell Sigurbjörnsson tón-
skáld, sem þá var starfs-
maður Ríkisútvarpsins.
Undirbúningur næstu
hátfðar, hélt Atli áfram,
var eitt helzta viðfangsefni
fundar norræna tónlistar-
ráðsins í Osló. Þar var sú
stefna nörkuð að sjá um, að
öllum tónlistarformum
væri ætlaður sess á efnis-
skrám hljómleika músik-
daganna i framtíðinni. Til
þessa hafa alltaf verið
haldnir kirkjutónleikar,
kammertónleikar og
hljómsveitartónleikar en
flutningur elektróniskrar
tónlistar verið tilviljunum
háður. Nú stendur til að
innlima hana í kammer-
múskikina og gera jafn-
framt að skyldu að flytja
músikdramatísk verk á
borð við kammeróperu og
verk fyrir mixed media.
— Hvernig músik er
það?
— Kammeróperur eru
bara óperur ætlaðar fyrir
lítið leiksvið, fáa flytjend-
ur og fábreyttan búnað,
slík verk ætti t.d. að mega
flytja í Norræna húsinu.
Þetta form hefur orðið
dálftið vinsælt upp á síð-
kastið og nokkuð verið
samið af slíkum verkum,
til dæmis fékk Per
Nörgaard tónlistarverð-
laun Norðurlanda sfðast
fyrir kammeróperuna Gil-
gamesh. Af eldri verkum
slíkum mætti nefna Sögu
hermannsins eftir
Stravinsky. Með tónverk-
um fyrir mixed media er
aftur átt við músik við hin-
ar ýmsu listgreinar, kvik-
myndir, ballett, leiklist,
myndlist o.s.frv., þ.e. verk
sem höfða svo að segja til
allra skilningarvita.
Hugmyndin er að gera
tilraun með að flytja þetta
allt í sameiningu og sjá
hvernig það gefst. Við höf-
um áhuga á því að draga úr
þeirri stifu flokkun á
músik, sem hefur viðgeng-
ist.
Út úr fílabeinsturn-
inum?
— Hvenær gerið þið ráð
fyrir að halda músik-
dagana.
— Upphaflega var miðað
við að hafa þá í sambandi
við næstu listahátíð þar
sem hana ber upp á sama
ár. Nú skilst mér hins veg-
ar, að örlög hennar séu
óráðin, en við höldum okk-
ar striki eftir sem áður og
höfum farið þess á leit við
Sinfóníuhljómsveitina að
hún sjái um tvenna hljóm-
sveitartónleika. Svo er
ætlunin að hafa 4 kammer-
tónleika og einnig gerum
við ráð fyrir einum hljóm-
leikum með fslenzku
áhugafólki. Það er ekki ai-
veg ákveðið, hverjir taka
þátt f þeim, en væntanlega
verða það nemendahljóm-
sveit Tónlistarskólans,
Karlakór Reykjavíkur,
skólakór menntaskólans í
Hamrahlíð kirkjukór
Háteigssóknar og e.t.v.
hópur nemenda úr tón-
listarskólanum í Reykja-
vík. Við höfum sent um-
sókn til NOMUS um tón-
verk handa þessu áhuga-
fólki á ýmsum aldri. Þetta
var reynt í Kaupmanna-
höfn seinast og sömdu þá
fimm tónskáld verk fyrir
börn að flytja. Ákveðið var
að breyta til núna og
athuga, hvort tónskáldin
hefðu upp á eitthvað að
bjóða, er áhugafólki
hentaði. Markmiðið með
þessu uppátæki er m.a. að
athuga, hvort tónskáldin
geti brotizt út úr þeim
„fílabeinsturni" sem oft er
sagt, að nútímamúsik sé
setzt að í.
Loks er þess að geta, að
tilraun hefur verið gerð til
að færa dálítið út svið
norrænu músikdaganna
með þvf að bjóða öðrum
þjóðum þátttöku. Síðast
buðu Danir Pólverjum að
vera með og fyrirhugað er,
að Kanada verði 6. landið
hjá okkur. Er þetta gert til
þess að kynna þessum
þjóðum norræna músik og
gefa okkur færi á að bera
okkar st^rf saman við það,
sem þeir hafa fram að
færa.
— Hvers vegna Kanada-
menn hér, er það vegna
tengslanna við flautu-
leikarann Robert Aitken?
— Já, meðal annars, við
höfum mjög gott samband
við hann og hann hefur
unnið vel fyrir okkur — og
jafnframt vegna þess, að
við liggjum milli gamla
heimsins og hins nýja. Við
eigum von á u.þ.b. 15
manna hóp frá Kanada,
sem flytur kanadísk og
norræn verk.
— Svo vikið sé að öðrum
viðfangsefnum norræna
tónskáldaráðsins, hver eru
þau helzt?
— Eins og ég nefndi áð-
an, sagði Atli, er tónskálda-
ráðið hagsmunasamtök
tónskálda á Norðurlöndum
og komu þvf til umræðu á
Oslóarfundinum ýmis mál,
er varða afkomu tónskálda.
Sérstaklega höfum við í
því sambandi lagt áherzlu
á viðurkenningu og vernd-
un höfundarréttar, svo að
tónskáld fái þær tekjur af
hugverkum sínum, að þau
geti lifað af þeim. Löggjöf
um höfundarrétt er mis-
munandi á Norðurlöndum.
Sennilega er íslenzka lög-
gjöfin hvað hagstæðust,
hún er yngst og tekur yfir
allan höfundarrétt. Af
norrænum lögum tekur
hún mest tillit til höfunda
og þar kemur skilyrðis-
laust fram sú afstaða, að
hugverk sé eign höfundar.
Rætt hefur verið um að
samræma höíundar-
réttarlögin á Norðurlönd-
um svo sem gert hefur
verið á fleiri lagasviðum —
og taka þá mið af íslenzku
löggjöfinni. Hér heima
hafa lög um höfundarrétt
raunar alltaf verið allgóð,-
miðað við það sem gerðist
annars staðar, allt frá tíma
Hannesar Hafstein. Menn
byrjuðu mjög snemma að
sinna þessu máli hér á
landi.
Nú er það mjög f sviðs-
ljósinu því að þarna eru þó
nokkrir fjármunir í húfi og
það skiptir meginmáli fyr-
ir framtið tónsmíða.
Vilja tónlistar-
verðlaunin árlega
Annað hagsmunamál
tónlistarmanna, sem hefur
töluvert verið rætt er að
efla og auka tónlistarskipti
milli landanna, til dæmis í
því formi, að ríkishljóm-
sveitir, útvarpshljómsveit-
ir og aðrir, sem stunda tón-
leikahald leiki meira af
músik norrænna tón-
skálda, annarra en frá
heimalandinu. Þannig
fengist fyrr og betur
vitneskja um það sem er að
gerast hjá frændþjóðun-
um. Er nú unnið að því að
hafa samband við alla slíka
aðila f löndunum fimm og
reyna að þoka þessu máli
áleiðis.
Þess ber að geta, að tón-
skáldin hafa yfirleitt all-
góða aðstöðu til að fá verk
sfn flutt í heimalandinu.
íslenzkir tónlistarmenn og
hljóðfæraleikarar eru til
dæmis mjög fúsir að flytja
íslenzkar tónsmíðar og
hafa gjarnan frumkvæði í
þeim efnum, — en þeir
flytja kannski minna af
músik frá hinum löndun-
um. Og svipað er að segja
þar.
Enn er okkur kappsmál,
að tónlistarverðlaun
Norðurlandaráðs verði
veitt árlega eins og bók-
menntaverðlaunin en ekki
annað hvert ár, eins og nú
tíðkast, — svo og, að verð-
launaupphæðirnar séu
jafnháar. Það hefur komið
til tals, að norræna tón-
skáldaráðið setti fram
uppástungur um verðlauna
hafa, — ekki svo að skilja
að við séum ekki ánægðir
með starf dómnefndanna,
sem verðlaunaveitingun-
um hafa ráðið. Þetta er ein-
ungis spurningum hagræð
ingu og kannski sparnað.
Það fer alltaf eitthvert fé í
starf nefnda á borð við tón-
skáldaráðið og því gæti
kannski verið hagkvæmt,
að það hefði þarna hönd í
bagga, það kemur hvort
sem er saman til fundar
tvisvar á ári. Það fé, sem
þarna sparaðist, mætti
nota til að hækka verðlaun-
in.
Þá hafa tónskáld áhuga á
frekari aðild að NOMUS-
nefndunum, sem vinna að
norrænni tónlistarsam-
vinnu. Ég held að starf
þessara nefnda hafi verið
mjög gott, en tónskáldun-
um hefur fundizt þau dálít-
ið sniðgengin um sæti í
nefndunum.
Sambærilegt við
formbreytingar
Ijóðlistarinnar
— Það kom fram hjá
Árna Kristjánssyni, píanó-
leikara, formanni íslenzku
NOMUS-nefndarinnar í
samtali við Morgunblaðið á
dögunum, að xslenzk tón-
skáld hefðu notið verulega
góðs af pöntunarverkasam-
starfi Norðurlanda. Hvað
viltu segja um það?
— Já, það er hárrétt, það
er ætlazt til að þeir aðilar,
sem panta verk til flutn-
ings leiti út fyrir eigin
landsteina til hinna
Norðurlandaþjóðanna og
Islendingar hafa notið
mikils góðs af þessu starfi.
Jón Nordal fékk fyrsta
pöntunarverkið, að mig
minnir, það var „Leiðsla",
sem sinfóníuhljómsveitin í
Bergen frumflutti. Og ég
held mér sé óhætt að segja,
að hann sé að semja annað
verk núna fyrir sænska
hljómsveit. Því næst fékk
Páll P. Pálsson pöntun á
verki, sem hann skrifaði
fyrir blásarakvintett sin-
fóníuhljómsveitarinnar í
Stokkhólmi, mjög
skemmtilegt verk, sem hef-
ur verið flutt víða um lönd.
Þar næst gerði Þorkell
Sigurbjörnsson elek
tróniskt verk „Fipur“ i
Stokkhólmi, en þar er mjög
gott elektróniskt stúdío.
Siðan kom verk mitt.
„Flower Shower", sem var
skrifað fyrir sinfóníu-
hljómsveitin í Norkjöping
og auk þess var ég að
skrifa annað verk fyrir
dómkirkjuna í Gautaborg,
orgelverk, sem ég nefni
„Iter Mediae Noctis“ eða
„Ferð gegnum miðnættið".
Ragnar Björnsson organ-
leikari flutti það.
Þá var flutt pöntunar-
verk eftir Jón Ásgeirsson á
norrænu músikdögunum f
Kaupmannahöfn, en það
var gert fyrir barnakór
danska útvarpsins. Það var
við ljóð eftir Jóhannes úr
Kötlum og nefndist „Á
þessari rímlausu skálm-
öld“. Loks held ég hafi ver-
ið pöntuð tvö jazzverk hjá
Leifi Þórarinssyni og flutt
af Nordjazz kvintettinum.
Allt hefur þetta verið
gert með milligöngu
NOMUS-nefndanna og er
okkur að sjálfsögðu mikil
uppörvun.
— Kannski við minn-
umst þá að lokum á hljóm-
grunn ykkar meðal
hlustenda, hvernig hefur
aðsóknin verið að tónleik-
um þar sem nútimamúsik
hefur verið ráðandi:
— Hún er afar misjöfn,
svaraði Atli, og fer talsvert
eftir löndum. Hér heima
höfum við ekki þurft að
kvarta, til dæmis var tals-
vert mikil aðsókn að ISCM
tónleikunum á Kjarvals-
stöðum vorið 1973, að vísu
voru það ekki stórir salir,
en áhuginn virtist talsvert
mikill. Það sem hefur verið
að gerast i músik er að
verulegu leyti sambærilegt
við það, þegar menn hættu
að nota rím í skáldskap. Sú
var tíðin, að menn rök-
ræddu tilvistarrétt hins
svokallaða atómskáldskap-
ar i fúlustu alvöru. Þeir
dagar eru löngu liðnir og
sama gerist í tónlistinni.
Það tekur tíma að venjast
nýjum hugmyndum.
— mbj.
Samtal vlð
Atia Helml Svelnsson
tðnskáld um
start norræna
tónskáldaráðslns og norrænu múslkdagana