Morgunblaðið - 24.05.1975, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. MAl 1975
Minning:
Páll A. Ingvason
frá Leysingjastöðum
ók eftir þessari sléttu að sjá þá
nær samfellda breiðu af rúsínu-
Fæddur 30. apríl 1890
Dáinn 18. maí 1975.
Þegar liður á ævi verður
mörgum tamt að minnast gamalla
daga. Er það hvorttveggja, að at-
burðir þeirra tíma geymast í
skarpara ljósi betra minnis, sem
og að flestir vilja heldur muna
ungdómsár en elli.
Þegar sá er þetta ritar fór í
námsleit vestur til Kaliforníu
fyrir meira en hálfri öld, var
margt nýstárlegt, sem fyrir auga
og eyra bar, bæði land og fólk og
athafnir manna. — Mikill dalur
eða slétta liggur eftir meginhluta
Kalifroniu endilangri. Ilann heit-
ir San Joaquin Valley, og er ákaf-
lega langur og mikiliar viðáttu og
ef ekið er eftir honum miðjum á
heitum sumardegi sér ekki á milli
fjalla. I jöðrum dalsins og nokkuð
upp til hliða vaxa ávaxtatré marg-
víslegra tegunda, en dalbotninn
er fyrst og fremst heimkynni vin-
viðarins, sem vex þar á næsta
ótrúlegum víðáttum. í sunnan-
verðum dalnum hiifðu vinekru-
bændur myndað einskonar sam-
vinnufélag um ræktun vínviðar-
ins, sem og siilu afurðanna, sem
fyrst og fremst voru rúsínur.
Pakkarnir með mynd af blómarós
m'eð vínberjaklasa í fanginu og
vörumerki þeirra, Sunmaid
Raisins, undir myndinni, voru
þekktir um allar jarðir, enda hér
stærstu rúsínuframleiðendur i
heimi. Heldur þótti mér það
undarlegt landslag, þegar ég lyrst
kössum, sem hvarf út í hitamóðu
sumarsins í allar áttir, en vínber-
in voru þarna sjálfþurrkuð i
sólarhitanum. Þó fannst mér þar
furöulegra, að heilinn að baki
þessarar stórfenglegu ávaxta-
ræktunar var tslendingur, Páll
Ingvason frá Leysingjastöðum i
Húnavatnssýslu, en hann var þá
aðalráðunautur í öllum ræktunar-
málum félagsins, valdi vínviðar-
tegundirnar og sagði fyrir um
uppeldi þeirra og meðferð alla. —
Það lætur að likindum, að ekki er
valið í svo þýöingarmikiö starf að
óathuguðu máli eða úr flokki
meðalmenna, enda vissu það allir,
sem kynntusl Páli, að hann var
enginn meðalmaður, hvorki um
mannvit né þekkingu. Þetta
gamla atvik vaknaði í huga mér
þegar ég frétti lát hans fyrir
nokkrum diigum.
Páll Ingvason var fæddur á
Leysingjastöðum í Húnaþingi 30.
apríl 1890. Ilann var kominn af
traustum húnvetnskum ættstofn-
um i báðar æltir. Eaðir hans var
Guðjón Ingvi bóndi á Leysingja-
stöðum sonur .Jóns bónda á Þing-
eyrum, hins kunna og listfenga
hagyrðings og hestamanns, As-
geirssonar alþingismanns Einars-
sonar, en kona Jóns á Þingeyrum,
móðir Guðjóns Ingva, var Ingunn
Magnúsdöttir Olsen, systir
Björns Ólsen rektors.
Móðir Páls var hinsvegar Stein-
unn Pálsdóttir dannebrogsmanns
og hreppstjóra á Akri, Olafssonar,
en þeir voru hálfbræður Páll á
Akri og Jóhannes faðir Sigurðar
Nordal. Steinunn var föðursystir
Ingibjargar móður Jónasar
Rafnar bankastjóra en systir séra
Bjarna prófasts i Sieinnesi föður
Ólafs hreppstjóra i Brautarholti,
magister Björns menntaskóla-
kennara og þeirra kunnu Steins-
systkina. — Páll Ingvason var
elstur fjögurra bræðra og eru
tveir þeirra enn á lífi, þeir Bjarni
Guðjönsson forstjóri innkaupa-
sambandsins í New York á stríðs-
árunum og Aðalsteinn verzlunar-
maður, báðir kunnir og vel metnir
Reykvikingar. Fjórði bróðirinn
var heitinn eftir ömmubróður sín-
um, Birni Ólsen, en dó ungur.
Hér hefur aðeins verið tæpt á
nokkrum næstu ættargreinum, en
nægir þö tii að varpa ljósi að
merkan ættargarð.
Páll naut venjulegrar upp-
fræðslu í heimasveit, en árið 1908
héll hann til Hóla og settist þar í
bændaskölann. Hugur hans stóð
þó til frekari menntunar og árið
1914 hélt hann til Englands,
ferðaðist þar viða um og kynnti
sér iandbúnað. Honum virtist
landbúnaður Breta með kyrr-
stöðublæ og ákvað því að leita
annað. Hann sigldi þá til Banda-
ríkjanna um haustið og kynnti sér
landbúnað í Norðvesturrikjunum
og slétturikjunum og leist þar vel
á ailt skipulag. Hann innritaðist
siðan í landbúnaðarháskólann i
Minnesota, en sumarið eftir fékk
hann námsstarf í tilraunastöð
landbúnaðarvisinda í Brookings í
North-Dakota. Þaðan lá leiðin til
Utah, þar sem hann kynnti sér
áveituræktun, en það var jafnan
hugðarmál hans og eftir að hann
kom hingað heim aftur var það
álit hans, að við ættum að taka
upp engjaræktun stargresis sem
varaskeifu í harðærum og til
hollustu og fjölbreytni í fóðrun
búpenings. Árið 1916 settist Páll í
landbúnaðarháskólanum í Den-
ver í Colorado með áveitufræði og
búfjárfræði sem aðalnáms-
greinar. Hann vann síðan sumarið
eftir við býflugnarækt og réð sig
svo til náms og starfs í búvísinda-
og tilraunastofnun landbúnaðar-
háskólans í Kaliforníu að þvi
loknu.
Páll var nú búinn að afla sér
ágætrar menntunar á breiðum
grundvelli ræktunar- og bú-
vísinda. Hann var afburða náms-
maður og minnið frábært og allt
sem hann lærði var geymt en ekki
gleymt. Hann fór nú að sinna
verkefnum sem urðu stærri og
fjölbreyttari eftir því sem árin
liðu. Mikið af störfum hans var
fólgið í því að leysa úr vandamál-
um, sem aðrir höfðu ekki fyllilega
ráðið við. Þegar hann fór að vinna
fyrir vínekrubændurna í San
Joaquindalnum, var það vegna
þess að ekki hafði tekist að vinna
bug á jarðvegsefnaskorti svæðis-
ins á hagkvæman hátt. Páll gerði
þetta með notkun belgjurta, en
vandinn var fólginn i því, að
finna þá réttu tegung og víxl-
rækta vínviðinn og belgjurtirnar
á þann hátt, að hvorugt væri
skemmt með vinnubrögðum við
ræktun annars eða truflaði vöxt
annars. Og þetta tókst. Páll
starfaði þarna I nokkur ár, bæði
fyrir félagið og aðra ávaxta-
ræktcndur og hann fann upp sér-
staka gerð af þurrkunarköss-
um úr léttum pappa, sem
mjög auðvelduðu tilfærslu
og söfnun rúsínanna.
Næsta verkefni Páls var að
leiðbeina hrísgrjónaræktendum
við Saeramentóána við áveitu-
búskap sinn. Hann kunni vel til
þeirra verka, en var þó svo óhepp-
inn að fá malaríu, sem þar var þá
landlæg. Hann varð þá að flytja
burt af þessum slóðum og i holl-
ara loftsiag og hélt nú suður til
Imperial-dalsins við landamæri
Kaliforníu og Mexikó. Þarna biðu
mörg verkefni og aðstoðaði Páll
bændur þar við bómullar rækt,
hamprækt og döðlupálmarækt.
Leysti hann þar úr ýmsum vanda-
málum og var nú orðinn allvel
þekktur sem maður sem bjó yfir
mikilli þekkingu I ræktunarmál-
um, næstum hverrar tegundar,
sem var. Það var á þessum árum
sem ég kynntist Páli fyrst. Hann
var þá í senn hinn mikli leitar-
maður og úrlausnarmaður á veg-
um ræktunarvísindanna, alltaf að
læra og alltaf að kenna. Starfs-
þrekið var gífurlegt og áhuginn
kyngimagnaður. Hann vann að
verkefnpnum af lífi og sál, hlífði
sér hvergi og ætlaðist til þess
sama af öðrum. Honum var
ekkert fráhverfara en sýndar-
mennska og sérhlífni og hann var
þannig skapi farinn að hann lét
Sigurður Páll Jónsson
kaupmaður á Dalvík
K. 22. apríl 1890
I). 18. maí 1975
I dag er færður til hinstu hvílu í
kirkjugarði á Dalvík Siguröur
Páll Jónsson, sem um langa ævi
stundaði kaupmennsku og ýmis
iinnur stiirf. Með honum er af
vettvangi lifs og starfs þar i sveit
horfinn litríkur persónuleiki,
fjölhæfur aðili til orða og athafna,
sem á mörgum sviðum lét til sín
taku.
Um þær mundir, sem Sigurður
Jónsson sá dagsins ljós i fyrsta
sinn, hét staðurinn Biiggvisstaða-
sandur, en þangað hiifðu fpreldr-
ar hans — Rösa Þorsteinsdóttir og
Jón Stefánsson — flutt 3 árum
aður en Sigurður fæddist og svo
er talið að hann hafi verið sá, er
fyrstur var í heim borinn á þeim
stað, en þá var þur aðeins einn
torfbær og nokkrar sjóbúðir, sem
sveitamenn hiifðust við í þegar
þeir stunduðu þaðan sjóróðra
haust og vor.
Á þeim árum var skólask.vlda
ungmenna ekki á vettvangi dags-
ins en nokkurrar fræðslu naut
Sigurður þó í æsku og síöar för
hann til náms í gagnfræðaskólann
á Akureyri og enn síðar, eða um
tvítugs aldur, í Verslunarsköla Is-
lands, í Reykjavík, og^ þar lauk
hann námi með miklum heiðri,
enda þótt hann í báðum nefndum
skólum forfallaöist og lefðisl við
nám sökum alvarlegra veikinda.
En forsjónin hafði fært Siguröi í
vöggugjöf sérlega fjiilhæfni og
sannnefnt listaeðli, sem hann á
ævivegi efldi á ýmsa lund fyrst og
fremst með sjálfsnámi. 1 þvi sam-
bandi má telja hæfni hans til
íþróttaiðkana, sem hann á unga
aldri lagöi rækt við með ágætum
árangri og hvatti síöar æsku unt-
hvejfis síns til að stunda. Með-
fæddir hæfileikar til söngs og
hljómlistar voru honum áhuga-
efni til eflingar og til mikillar
styrktar í félagslegum athöfnum
um langa ævi. Án þess að hafa
numið hjá öðrunt, heldur aöeins
með eflingu og iðju eigin fram-
taks, spilaði hann á fiðiu, har-
nióniku, orgel og píanó og hafði
auðveld tök á hljóðfærunum þótt
spilað væri aðeins „eftir skyni
heyrnarinnar".
Rithönd hans var frábær og
handbragð allt við dráttlist og
meöferó á smiðatólum tjáði með-
fædda hæfni hans á þessum svið-
um.
XXX
A niorgni aldarinnar voru sann-
ir drengir gagnteknir af þeim
hugsjónum, sem þá voru efst á
baugi. Aldamótaljóðin kveiktu
neista í brjöstum hinna framsýnu
og svo kom ungmennafélags-
hreyfingin, bjóðandi fjölþætt
verkefni þeim ungu, sem eitthvað
vildu og sitthvaö gátu. Með stofn-
un Ungmennafélags Svarfdæla á
Dalvík gerðist Sigurður strax
einn hinna djörfu framherja í
þeirri sveit og hugsjónir og
verknaður allur, tengdur þeim
félagsskap eða bein afkvæmi
hans, varð ákaflega sterkur og
farsæll vettvangur starfa hans
um nálægt hálfrar aldar skeið.
Þar kom að góðu gagni hljóm-
listarhæfni og söngrödd Sigurðar.
Þar voru íþröltir af ýmsu tagi
ræktar og af kappi stundaðar með
köfium, með stoð og styrk hans,
hvorl sem unt ræddi glíntur, sund
eða aðra þætti á þeim meiði.
En vafalausl á þó sá menningar-
meiöur, setn lýtur aö leiklist
félagsins og staðarins, engum ein-
staklingi meira en honum, að
þakka framgang og þroskaferil.
Þar var hann „primus motór" allt
frá upphafi æfinga til leiksloka
hverju sinni um áratugi og i
hverju leikriti. Gervi Ieikaranna
voru langoftast aö tnestu eða öllu
hans verk og ómæld voru þau
dagsverk, sem hann lagöi þar af
mörkum árlega. Félagshyggjan
var Sigurði í blóð borin og sér-
staklega þeir þættir, sem lutu að
lista- og menningarmálum.
Saga þeirra ntála í Svarfaðardal
verður ekki rétt sögð nema hans
sé getið að verðleikum í þeim
samböndum.
Frá upphafi vega og til elliára
fyllti hann hóp þeirra, sem eldleg-
um áhuga voru gæddir til eflingar
hverri hugsjón, sent auka mætti
manndóm og menningu í heil-
brigðu félagslífi, og vart er of-
mælt þótt fullyrt sé, að um ára-
tugi hafi hann verið lífið og sálin í
miirgum þeim athöfnum, sem
félagsleg samlök færðu til vegs.
Þjóðleg viöhorf voru ákaflega
sterkur þáttur í fari hans og um-
fram allt unni hann snyrti-
mennsku. Tískufyrirbæri voru
lítt að hans skapi, en fegurðar-
skyn frábært og umhverfismenn-
ing og listrænar athafnir, voru
Sigurði alltaf yndisauki.
XXX
A vettvangi almennra hlut-
verka til lífsframfæris var Sigurð-
ur álíka fjiilhæfur og á sviði
menningarmála. Við hefilbekk
stóð hanrr bara í hjáverkum,
ólærður að öðru en því, er hann
hafði séð föður sinn aöhaf-
ast á því sviði, en hvert hand-
tak varð þar að listaverki. Véla-
mennskan hóf innreið sína
þegar liann var enn á unga aidri,
og hana greip hann tveim hönd-
urn, fyrst í skiprúmi og síöan sem
umboðsmaður. þar sem lillu láni
var að fagna. og svo varð hann
fyrstur eigandi og ökumaður á
bifreið í sinni sveit. En þetta voru
aukaverk. Útgerð stundaði hann í
félagi við Þorstein bróður sinn og
að nokkru á eigin vegum og í
sambandi við hana fiskv.erkun,
þar serh heílum hópi af fólki var
til verka stýrt, til óblandinnar
ánægju fyrir alla aðilja, því að
umgengni Sigurðar við starfslið
hans var með ágætum.
Sterkasti þátturinn í ævistarfi
hans var þó kaupmennskan, þótt
aldrei færði hún honum auð né
nægtir nema rétt til framfæris
honum sjálfum, eigin fjölskyldu
stofriaði hann aldrei til, en marg-
ar fjölskyldur áttu honum bæði
þökk og mannlega tilveru að
gjalda því að úr hans hendi fengu
ýmsir vel greidd vinnulaunin,
einkum þeir, sem við efnahags-
lega örðugleika og heilsufarslega
annmarka hlutu að etja. Um það
get ég vel vitnað frá rúmlega
tveggja ára þjónustu, er ég gegndi
á hans vegum á sinum tíma.
Með ágætum árangri eftir
námsdvöl í Verslunarskólanum
og síðan frá meira en árs dvöl við
störf í Kaupmannahöfn, hlaut
Sigurður að vera vel búinn undir
sjálfstæðan atvinnurekstur í þágu
kaupmennsku. Það hefur Hall-
grimur heitinn Kristinsson, síðar
forstjóri SlS, vafalaust séð og
fundið þegar hann vildi gera
Sigurð að útibústjóra KEA á Dal-
vík. Af því varð ekki, af ástæðum,
sem Siguröur hefur sjálfur sagt
frá, en hér skulu ekki tjáðar, en
verzlun stundaði hann á Dalvík
þrátt fyrir það.
Það var- sérstætt við kaup-
mennsku hans, að hagur við-
skiptamannsins var ævinlega i
fyrirrúmi, hver sem í hlut átti. Ef
kaupmaðurinn var óheppinn með
innkaup þá benti Sigurður við-
skiptamanningum alltaf á hlut-
fallið milli verðs og vörugæða, og
þar kom það ósjaldan fyrir, að
ágóðahlutur verslunarinnar varð
enginn af því að kaupmanni
fannst ógerlegt að taka nokkuð
fyrir snúð sinn, verslunarálagn-
ing varð engin þegar svo bar und-
ir.
Frá Kaupmannahöfn kom hann
með fyrsta reiðhjólið, sem sést
hafði í okkar sveit. Þá voru vegir
ekki komnir. Þegar hann keypti
fyrsta bílinn voru vegastúfar um
þorpið og nokkuð inn í sveitina.
Hjólin snerust því á misjöfnum
vegum og á torleiði í hendi
Sigurðar, og hið sama var uppi á
teningi í daglegum athöfnum
þeirra atvinnugreina, sem hann
lagði stund á enda varð hann
aldrei efnaður maður þótt eigi
hefði fjölskyldu á framfæri.
Hann átti hluta á mótorbát um
skeið og hann byggði hús og
notaði þar eigið herbergi, en
leigði öðrum annars að mestu.
I fjölþættum verkefnum voru
vinnudagar stundum langir, ekki
af því að hann væri öðrum ár-
risulli, heldur vegna þess, að ein-
att var morgunsól af haffleti risin
í norðri áður en til náða var geng-
ið, um langdegi vors og sumars,
enda annir þá mestar.
XXX
Með félagslega þjálfun frá
æskuárum og alla tíð síðan var
ósköp eðlilegt, að Sigurði væru
falin hlutverk á sviði almennra
athafna sveitarfélagsins. Þar kom
í hans hlut um áraraðir að starfa í
skólanefnd og skattanefnd. Þegar
til undirbúnings og athafna kom
um byggingu slippstöðvarinnar á
Dalvik, var bæði eðlilegt og sjálf-
sagt að Sigurður ætti þar sinn
hlut að, þar var partur af hans
áhugmálum.
I stjórn Sparisjóðs Svarfdæla
átti hann sæti um skeið. Má svo
vera að enn séu ótalin hlutverk,
sem hann rækti um langa stund
eða skamma fyrir sveitarfélagið
eða önnur samtök, en svo sem á er
minnst var félagshyggjan sérlega
ríkur þáttur og traustur í fari
Sigurðar, frá vissum sjónarhóli
þó með ólíkindum þar eð hann á
aðra sveif var i stjórnmálaskoðun-
um bjargtraustur sjálfstæðismað-
ur.
Eins og þegar er greint frá,
safnaði Sigurður ekki fjármunum
um langa ævi, en átti vel fyrir sig
til framfæris.
Meginhluta eigna sinna hafði
hann ráðstafað með erfðaskrá
nokkru fyrir dánardægur og
ánafnað þær elliheimili, sem
væntanlega mun reist verða á
Dalvík.
1 ágætri umönnun systurdóttur
sinnar og manns hennar naut
hann elliáranna uns þörf á
heimilisvist öldunga varð hlut-
skiptið, en af því á slíkt heimili
var enn ekki risið á Dalvík hlaut
hann að leita á aðrar slóðir að
lokum og dvaldi því þar tvö
siðustu ár ævinnar, híð fyrra i
Hveragerði og á Hrafnistu hið
siðara. Þótt líkamskraftar færu
ört þverrandi við leiðarlok, hafði
hann enn þrótt til þess að sjá
Dalvík og njóta útsýnisins þaðan,
til hafs og til hárra fjalla, sumarið
1964.
Frá dánarbeði á öndverðu
landshorni liggur hinsta för
Sigurðar Páls Jónssonar heim í
sveitina aftur, þangað heim, sem
hann sleit barnsskónum, sem allir
leikir bernsku og æsku og ævi-
störfin voru rækt með högum
höndum og af heilum hug.
Minningin um mætan son
sveitarinnar mun lengi lifa.
Gísli Kristjánsson