Morgunblaðið - 13.06.1975, Blaðsíða 18

18 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. JÚNI 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulitrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiSsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 40.00 kr. eintakið
Lokið er hér í Reykja-
vík viðræðum ís-
lenzkra stjórnvalda og Jens
Evensens hafréttarráð-
herra Noregs, sem hér hef-
ur dvalizt til þess að ræða
um hafréttarmálin og fyr-
irhugaða útfærslu land-
helgi hér við land og i Nor-
egi. Evensen er í hópi
fremstu hafréttarsérfræð-
inga í heiminum nú og hef-
ur vakið verulega athygli
vegna forystu sinnar fyrir
undirnefnd hafréttarráð-
stefnunnar, sem við hann
hefur verið kennd. Það er
mikils um vert að fá Even-
sen hingað til viðræðna á
þessum tíma, þegar unnið
er að lokaundirbúningi fyr-
ir útfærslu landhelginnar í
200 sjómílur.
Norðmenn hafa farið
nokkuð aðrar leiðir en við i
landhelgismálum. Þeir
hafa ekki talið rétt að færa
landhelgi sína út einhliða.
Þess í stað hafa þeir undir
forystu Evensens reynt að
tryggja fyrirhugaða út-
færslu með samningum við
þau ríki, sem hagsmuna
eiga að gæta. Evensen
sagði hér, að samninga-
leiðin myndi reynast
Norðmönnum happa-
drýgst, þar eð ekki
væru fyrir hendi í
Noregi forsendur fyrir ein-
hliða útfærslu. Hann lýsti
þó yfir því, að Norðmenn
hefðu fullan skilning á
þeim aðstæðum, er knýja
íslendinga til að grípa til
einhliða aðgerða í þessum
efnum. Það kom einnig
fram hjá Evensen á blaöa-
mannafundi, er hann hélt
hér, aö með stífni og
ósveigjanlegri afstöðu
þeirra ríkja, sem Norð-
menn telja sig þurfa að
ræða við og taka tillit til
mætti þarma svo að lang-
lundargeði og samnings-
vilja Norðmanna að þeir
kynnu einnig að grípa til
einhliða aðgerða í þessum
efnum.
Fram til þessa hafa Norð-
menn stefnt að útfærslu
fiskveiðilandhelginnar í 50
sjómílur. En norska stjórn-
in hefur nú til athugunar
að breyta stefnunni í þess-
um efnum í samræmi við
það aukna fylgi, sem 200
sjómílna efnahagslögsaga
nýtur nú meðal þjóða
heims. Viðræður Evensens
við ríkisstjórnir ýmissa
landa nú eru einmitt einn
þáttur í þeim athugunum,
sem fram fara í Noregi að
því er þetta atriði varðar.
Norski hafréttarráðherr-
ann hefur einmitt haft for-
ystu í þeirri undirnefnd á
vegum hafréttarráðstefn-
unnar, sem hefur haft það
hlutvek fyrst og fremst að
samræma hin ólíku sjónar-
mið varðandi meginregl-
una um 200 sjómílna efna-
hagslögsögu. Ráðherrann
hefur unnið gífurlegt starf
á þessu sviöi, og öll fram-
vinda málsins hefur verið
okkur íslendingum í hag.
Hans G. Andersen sendi-
herra hefur setið í Even-
sennefndinni og fylgt þar
fram íslenzkum hafréttar-
hagsmunum.
Á fundi með fréttamönn-
um hér sl. miðvikudag
benti Evensen á, að á Gen-
farráðstefnunni í vor hefði
náðst samstaða um grund-
vallartexta að samkomu-
lagi um 200 sjómílna efna-
hagslögsögu sem megin-
reglu í hafrétti. Evensen
sagði, að í framhaldi af
þessu væri þess að vænta,
að ríki við Atlantshaf
kynnu að grípa til einhliða
útfærslu fiskveiðilögsög-
unnar i 200 sjómílur. Hann
sagðist þekkja áform Is-
lendinga í þessum efnum,
en taldi, að einnig mætti
búast við, að Kanadamenn
fylgdu í kjölfarið, svo og
Bandaríkjamenn og Mexi-
kanar. Þá benti hann á, að
um þessar mundir væri
einnig verulega mikill og
vaxandi þrýstingur á brezk
stjórnvöld að taka ákvörð-
un um slíka útfærslu.
Evensen lét í ljós þá
skoðun sína að heita mætti
fullvíst, að ekki yrði unnt
að ná endanlegri niður-
stöðu á fundi hafréttarráð-
stefnu Sameinuðu þjóð-
anna í New York, sem hefj-
ast á í marzmánuði á næsta
ári. Fyrir þeim fundi lægju
það viðamikil verkefni, að
harla litlar líkur væru á, að
tveir mánuðir myndu
nægja til þess að fjalla um
þau viðfangsefni þannig að
unnt yrði að leggja málið
fyrir til ákvörðunar í lok
þess fundar. Aftur á móti
taldi hann ekki útilokað og
raunar mjög æskilegt, að
annar fundur yrði haldinn
nokkru síðar á árinu 1976,
þar sem ný hafréttarlög
yrðu til endanlegrar af-
greiðslu.
Það hafa að sjálfsögðu
orðið íslendingum nokkur
vonbrigði, hversu hafrétt-
arráðstefnan hefur dregizt
á langinn. Á hinn bóginn
hljótum við að fagna því,
hversu framvinda mála
hefur verið okkar málstað
hagstæð. Það er okkur ó-
metanlegur styrkur nú,
þegar við færum fiskveiði-
landhelgina einhliða út í
200 sjómílur, að alþjóðleg
viðurkenning á þeirri me'g-
inreglu er skammt undan.
Við höfum því betri að-
stöðu nú til útfærslu i 200
sjómílur en við útfærsluna
í 50 mílur fyrir þremur ár-
um.
Þó að Norðmenn hafi val-
ið aöra leið en við, er á það
að líta, að báðar keppa
þjóðirnar að sama marki og
á alþjóðavettvangi, og þá
fyrst og fremst á hafréttar-
ráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna, hafa Norðmenn átt
verulegan þátt í að móta
tillögur um 200 sjómílna
efnahagslögsögu. Áð því
leyti höfum við átt sam-
stöðu með Norðmönnum
og við höfum notið góðs af
frumkvæði Evensens haf-
réttarráðherra á þeim vett-
vangi. Við höfum einfald-
lega gjörólíka aðstöðu en
Norðmenn og það er mun
brýnna fyrir okkur að
koma þessu hagsmunamáli
fram. Af þeim sökum höf-
um við orðið að fara aðra
leió með einhliða útfærslu
og munum halda áfram að
vinna á þeim grundvelli
með útfærslu í 200 sjómíl-
ur á þessu ári.
Landhelgisviðræður Evensens
Leonid Brezhnev á grafhýsi Lenins 1. maí ásamt Podgorny (t.v.) og Kosigyn (t.h ).
Kapphlaup Brezhnevs við
EFTIR VICTOR ZORZA
WASHINGTON. — Þær raddir
gerast nú æ háværari, aS
Brezhnev sé ! miklu kapphlaupi
við timann, og sé af þeim sökum
mjög viðkvæmur fyrir þrýstingi af
hálfu vesturveldanna. 25. flokks-
þing sovézka kommúnistaflokks-
ins verður haldið ! febrúar n.k. og
þar mun Brezhnev væntanlega
láta af embætti með heiðri og
sóma, og vill hann að líkindum
búa þannig um hnútana, að hann
geti státað af nýunnum afreks
verkum á sviði utanrikismála, þeg-
ar hann hverfur úr sviðsljósinu.
Þar sem það er á valdi vesturveld
anna, að gera þessi áform að
engu, er talið, að þau sjái sér leik
á borði og láti hann greiða þau
dýru verði með mikilvægum póli-
tískum tilslökunum. Þessar rök-
semdir láta vel i eyrum, en ýmis-
legt gæti þó mælt gegn þeim.
Vafalitið er það rétt ályktun, að
Brezhnev þurfi að vinna stórvirki á
sviði utanrikismála, eigi hann að
halda valdaaðstöðu sinni fram að
flokksþinginu. Veikindi hans og
allt talið um væntanlega afsögn
hans hljóta að hafa veikt pólitiska
aðstöðu hans, að miklu leyti á
sama hátt og það veikir aðstöðu
Bandaríkjaforseta, þegar hann er
ekki lengur álitinn verða i fram-
boði til endurkjörs. Þeir, sem hing-
að til hafa átt frama sinn undir
aðalritara kommúnistaflokksins,
fara nú að lita á hann sem hálf-
gerðan afsláttargrip og framfylgja
ekki lengur stefnumiðum hans.
Sennilegt er. að bandamenn hans
séu ekki -jafnódeigir i stuðningi
slnum við hann og áður i þeim
stjórnmáladeilum, sem stöðugt
eru háðar með leynd í Kreml. Á
sama hátt má telja, að þeir, sem
andvigir hafa verið stefnu aðalrit-
arans, verði einarðari i andstöðu
sinni, standi fast á sínu og fái aðra
til fylgis við sig.
Fyrir þessu eru fordæmi i valda-
streitu, sem áður hefur verið háð f
Sovétrikjunum. Áður en Krútsjef
missti völdin fyrir rúmum 10 árum
hafði hann átt i höggi við and-
stæðinga bæði á sviði utanríkis-
og innanrikismála, og fór sú and-
staða stöðugt vaxandi. Sumir
flokksmenn buðu honum birginn
og visuðu á bug áætlunum hans
um að endurskipuleggja flokks-
kerfið, og varð þetta til þess að
hleypa öðrum kapp i kinn og
standa gegn sáttatilraunum hans
við Vestur-Þýzkaland. íhaldsöflun-
um veittist þannig auðveldara að
gera að engu tilraunir hans til að
draga úr pólitiskum viðsjám, og
þessi margþætta andstaða reið
baggamuninn og fall Krútsjefs
varð óumflýjanlegt.
Helzta andstaðan, sem Brezhnef
hefur mætt, er á sviði utanríkis-
mála. Þeir, sem hafa óbeit á „þiðu
" áformum hans hafa þráspurt um
þær tilslakanir, sem þeir telja
hann hafa gert gagnvart Banda-
rikjunum varðandi t.d. málefni
Nlið-Austurlanda, brottflutninga
Gyðinga frá Sovétrikjunum og
SALT- viðræðurnar. Á öllum þess-
um sviðum hafa Rússar verið
harðari i horn að taka að undan-
förnu en áður var. En ef SALT-
viðræðurnar leiða ekki til sam-
komulags, er hætt við þvi
að Washington-toppfundurinn
sem Brezhnev telur sig þurfa á að
halda til að styrkja stöðu sina fyrir
flokksþingið, verði aldrei haldinn,
og þó að hann yrði haldinn, kæmi
Brezhnev tæplega þaðan með
pálmann i höndunum. f fyrstu var
gert ráð fyrir, að fundur þessi yrði
haldinn i Vladivostok í vor, siðan
var honum frestað fram (júli, enn
var honum frestað fram ( septem-
ber, og nú hefur verið minnzt á að
halda hann ekki fyrr en i október.
Sovétstjórnin taldi til skamms
tima vist, að fundur leiðtoga
Evrópuríkja yrði haldinn i júnilok,
en nú er það einnig vafamál.
Að ýmsu leyti er sá fundur
Brezhnev enn meira metnaðarmál
en fundurinn moð Bandarikjafor-
seta. Að áliti ráðamanna i Sovét-
rikjunum var öryggisráðstefna
Evrópurikja kveikja að nýrri milli
ríkjaskipan i Evrópu, skipan, sem
gerði það að verkum, að Sovét-
menn urðu í fyrsta sinn meðal
ráðandi afla i stað þess að vera
eins konar utangarðsmenn.
Ýmsir sérfræðingar telja mat
Rússa á leiðtogafundi Evrópurikja
vera i hæsta máta óraunsætt, en
staðreyndin er sú, að rússnesk
blöð hafa á undanförnum árum,
skrifað mjög mikið um þennan
tímann
fund og ætla sér þar greinilega
stóran hlut af borði. Blöðin hafa æ
ofan i æ látið i Ijósi vissu, um að
hann verði haldinn f bráð, þrátt
fyrir „fjandsamlegar" tilraunir til
að fresta honum, og verði honum
frestað, er engum vafa undirorpið,
að það verður mikill hnekkir fyrir
Brezhnev.
Þar sem vesturveldin hafa enga
sérstaka þörf fyrir leiðtogafund
Evrópuríkja, hefur verið sagt, að
sé Brezhnev það mikið i mun að
hann verði haldinn, þurfi hann að
greiða fyrir hann með meiriháttar
tilslökunum varðandi málefni Mið-
Austurlanda á Genfarráðstefnunni
i sumar. Þá gætu Vesturveldin
látið það eftir honum, að halda
fundinn i sumar, þó nokkru áður
en valdatfmabil hans er úti. Önnur
tiilaga hljóðar þannig, að fundinn
eigi ekki að halda fyrr en i haust,
eftir þvf sem nær dregur fundinum
með Bandarikjaforseta, þannig að
hægt sé að nota hann á raunhæf-
ari hátt til samningaumleitana.
Þegar þar að kæmi yrði Ijóst
orðið, hvort Sovétrikin eru reiðu-.
búin til að gera þær tilslakanir,
sem af þeim hefur verið krafizt f
SALT-viðræðunum. Neiti þeir að
láta af þessum kröfum, stofni þeir
i hættu öllum áætlunum um leið-
togafund Evrópurikja. Þeir, sem
binda vonir við þennan gang mála,
telja, að leiki hætta á þvi að vonir
Brezhnevs um þessi þrjú mikil-
vægu atriði, SALT-viðræðurnar og
leiðtogafundina tvo renni út i
sandinn, nái vesturveldin miklu
betri samningsaðstöðu og geti
knúið Rússa til undanlátssemi
ekki aðeins varðandi vigbúnaðar-
kapphlaupið heldur einnig i
samningaviðræðunum um Mið-
Austurlönd. sem væru þá ef til vill
að komast á alvarlegt stig.
Það er vel Ifklegt, að Brezhnev
sé fús til þess að gera tilslakanir,
sem gerðu honum kleift að stjórna
sögulegu flokksþingi, sem hefði til
staðfestingar samning um nýja
millirikjaskipan i Evrópu, nýjan
SALT-sáttmála, er gæti verið
hemill á vopnakapphlaupi, og
samning um málefni Mið-
Austurlanda, sem hefur látið á sér
standa um langt árabil. Ef hann
gæti státað af þessu öllu, gæti
hann áreiðanlega dregið. sig i hlé
umvafinn dýrðarljóma ’og fengið
þann sess sem hann æskir eftir i
sögukennslubókum. En þó að
Brezhnev vilji gera þessar tilslak-
anir, er ekki þar með sagt að
félagar hans i miðstjórn Komm-
únistaflokksins séu jafnfúsir til
þess.
Ekki er hægt að skilja þessar
flóknu samningaviðræður, sem
fram fara um málefni Evrópu. Mið-
Austurlanda og vigbúnaðarkapp-
hlaupið, frá þvi sem er á seyði
innan veggja Kremlar. Á yfirborð-
inu er allt slétt og fellt, en valda-
baráttan er i fullum gangi, eins og
brottvikning Alexanders Shelepin
hefur leitt í Ijós, og stjórnmála-
hagsmunir Brezhnevs geta þurft
að vikja i slikri baráttu.
Ef gengið er of langt i þvi að
knýja Brezhnev áfram eins og
Bandarikjamenn gerðu varðandi
brottfaraleyfi Gyðinga úr Sovét-
rikjunum, er Ijóst, að það verður
til þess að styrkja aðstöðu þeirra i
Kreml, sem andvfgir eru þeim til-
slökunum, sem hann er fús að
gera. Þvi gæti farið svo, að vestur-
veldin sætu eftir með sárt ennið,
með engar tilslakanir og engan
Brezhnev.