Morgunblaðið - 22.06.1975, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JUNl 1975- 21
eftir ELINU
PÁLMADÓTTUR
„ÞANNIG var skipað niður i
kirkjunni, að engar konur fengu
sæti niðri. Þær sem á annað borð
fengu að vera þar, höfðu allar sæti
uppi á lofti". Hvar haldið þið að
þetta hafi verið? Í Dómkirkjunni í
Reykjavik. Sá sem þar var verið
að jarðsyngja, var enginn annar
en sómi íslands. frelsishetjan Jón
'Sigurðsson. Og þó eiginkona
hans, Ingibjörg. væri um leið
kvödd hinztu kveðju, fengu
konurnar ekki að sitja niðri í
kirkjunni. Mikið að kista hennar
skyldi ekki lika drifin upp á loftið.
Siðan þetta var, er ekki einu sinni
liðin heild öld.
Ekki virðist þó frelsishetjan
okkar hafa haft á móti því að
konur fengju að vera með. Hefur
kannski verið þar á undan samtið
sinni, eins og í svo mörgu öðru.
Ásta Hallgrimsson, sem ofannefnd
orð eru eftir höfð, sagði einnig frá
því í blaðaviðtali löngu síðar. er
konurnar voru útilokaðar frá
hátíðahöldum islendinganna í
Kaupmannahöfn. Hún segir:
,, Þjóðhátíðardaginn 2. ágúst
1874 var ég boðin til miðdegis-
veizlu til forseta. Aðalveizla ís-
lendinga i Höfn þann dag var, sem
kunnugt er, á Skydebanen. En
einhvern veginn fór það svo,
að allt kvenfólk var úti-
lokað frá þátttöku i veizlu þeirri.
Edward Johnson læknir
hafði boðið mér þangað áð-
ur en sú ákvörðun var tekin. Má
nærri geta, að mér þótti súrt i
brotið að fá ekki að vera með. En
borðherra minn lenti i skömmum
við forstöðumennina, er réðu
þessu banni. Ég fékk þó þessa
uppbót semsagt, að ég var boðin
til forseta til matar kl. 4 e.h.
Höfðu þau hjónin boðið nokkrum
islenzkum konum. Karlmenn voru
þar engir gestkomandi. Jón Sig-
urðsson sat til borðs með okkur og
var hinn reifasti. Ekki hélt hann
ræðu, en skál íslands var drukkin.
Svo fór hann að borðhaldinu
loknu. til þess að vera kominn á
Skydebanen, er veizlan skyldi
byrja þar kl. 6. Hann kvaddi okkur
allar með kossi, er hann fór. Hann
hafði þann islenzka sið, forsetinn,
að kveðja með kossi. En frú Ingi-
björg sat heima þannan þjóðhá-
tíðardag með gestum sínum."
Mér datt þetta si svona i hug.
sem ég sat á þjóðhátiðardaginn
undir opinberri hátiðamessu i
Dómkirkjunni á ári, sem helgað er
jafnrétti kynjanna. Siðan er næst-
um heil öld, segja menn sjálfsagt.
Nú er öldin önnur og konur vel
komnar i hvaða jarðarför sem er.
Sumum finnst mesta óþarfa stúss
að vera að efna til umræðu um
jafnrétti kynjanna, að minnsta
kosti i nútímalöndum á Norður-
hveli. Rétt er það, að mismunur-
inn á réttindum kvenna i ýmsum
heimshlutum er slíkur að varla
verður lýst. En samt er ástæða til
að nýta kvennaár S.þ. hér til að
taka til endurskoðunar margt,
sem við ekki höfum hugleitt um
stöðu manneskjunnar í þessum
skrýtna leik, sem nefnist samfélag
og leikreglunum þar.
I upphafi slikrar skoðunar er
eins og konurnar sjálfar leitist við
að einfalda myndina, líkt því er
hvert hlutverk á leiksviðinu er
táknað með fáum ákveðnum ein-
kennum. Konan er ung kona með
mörg lítil börn, sem þráir að kom-
ast út að vinna — við hvað sem
er. Barnakonan er lögð til grund-
vallar öllum umræðum um stöðu
konunnar. Kona er sama og móðir
með mörg börn — það er einmitt
gamla góða myndin, sem verið er
að yfirfæra i nútima horf. Eva
Kolstad, norski fulltrúinn hjá S.þ.,
sem flutti hátiðaræðuna i upphafi
kvennaársvikunnar. sagði frá þvi,
er börn i norskum skóla fengu
ritgerðarefnið „Þegar ég verð 50
ára". Drengirnir skrifuðu allir um
starfið, sem þeir þá hefðu, sem
auðvitað var býsna skemmtilegt,
mikilvægt eða vel launað, en
nefndu ekki fjölskyldu sina.
Telpurnar töluðu um að þá yrðu
þær giftar og hve mörg börn þær
ættu. án þess að gera sér grein
fyrir þvi að þegar þær yrðu
fimmtugar, þá yrðu börnin líklega
að mestu uppkomin. Einn hafði
sérskoðun: Um fimmtugt verð ég
dauður! En litum nú á islenzkar
konur og athugum hvernig þær
falla i þessa mynd af barna-
konunni.
Konur eru nær 107 þúsund tals-
ins i landinu, skv. tölum Hagstof-
unnar. Þar sem aðeins eru innan
við 35 þúsund konur með börn
innan 16 ára, þá hljóta 72 þúsund
konur i landinu að vera barnlaus-
ar, að visu stúlkubörn meðtal-
in. Og þar sem einhleypar konur
eru skv. tölum Hagstofunnar 24
þúsund talsins, þá eru væntanlega
48 þúsund konur ekki einhleypar,
en samt ekki með börn á framfæri.
Sá hópur kvenna, sem er að ala
upp barn eða börn, er semsagt
ekki nema þriðjungur af konum í
landinu. Samkvæmt könnunum
vinnur rúmlega helmingur kvenna
úti og þá væntanlega tæplega
helmingur ekki, sem er drjúgum
fleira en þær sem gætu hugsan-
lega verið bundnar yfir börnum,
jafnvel þó miðað sé við börn allt
að 16 ára.
Þannig er hópurinn, sem við
erum að skoða og ræða um saman
settur i þessu landi. Og út frá þvi
hljótum við að skoða stöðu
konunnar, hæfni hennar og getu
til að taka óhindrað þá-tt í þjóð-
félaginu með gæðum sínum og
skyldum.
Önnur konugerð, sem oft bregð-
ur fyrir i umræðum er húsmóðirin.
Hve margar húsmæður ætli séu i
landinu? Ja, hverjar eru húsmæð-
ur? Eru það aðeins mæðurnar með
börnin? Eða eru það allar konur,
sem halda heimili? Allar þær kon-
ur, sem halda heimili og fatnaði
hreinu og búa til mat? Þá verðum
við liklega að telja nær allar konur
í landinu húsmæður. Ætli þær séu
ekki fáar, sem ekki þrifa af sér og
kring um sig, ekki eldá ofan i sig
að minnsta kosti, ef ekki fyrir
fleiri og ekki hreinsa gólf og þvo
upp hvar sem þær búa. Hvort sem
konan er ein af þessum 53 þúsund
einstaklingum i landinu eða lifir i
einhverju af þessum 28 þúsund
barnlausu hjónaböndum i landinu
eða á heima i barnalausri óvígðri
sambúð, þá þarf hún baðherbergi
til að þrifa sig, eldhús til að elda
matinn i, stofu til að sitja i og
svefnherbergi til að sofa i. Öllu á
heimilinu þarf að halda i horfinu.
Eða varla ætlum við manneskju að
vera án sliks heimilis i nútima-
þjóðfélagi, þó fleiri en æskilegt er
búi kannski enn við skrinukost í
einu herbergi. Við höfum þá 107
þúsund konur, sem sjá um heimili,
stór eða smá. Og þar sem helm-
ingur þeirra vinnur úti, halda þær
heimili með vinnu — auðvitað i
mörgum tilvikum í félagi við ein-
hvern annan.
Heimilin eru að sjálfsögðu mis-
stór. Fer það ýmist eftir fólks-
fjölda eða því rúmmáli, sem fáir
eða bara einn hefur i kring um sig.
Eigum við kannski að miða hús-
móðurstarfið við stærðina á hús-
inu, rúmmetrafjöldann? Þar kem-
ur aðstöðumunur. Sumar þrífa
litla ibúð, aðrar halda við tveggja
hæða húsi með garði. Sá sem
kemur yfir sig og sezt að i stóru
húsi, hlýtur að ætla sér að halda
því hreinu — vinnukonur eru svo
til fyrir bý, og óraunsætt að gera
ráð fyrir að nerna stöku fyrir-
myndareiginmaður geri það, að
manni skilst. Sú með stóra húsið,
hlýtur að ætla sér meiri tíma af
ævinni til að þrifa það, sem sú
sem kýs litlu ibúðina. Og auðvitað
er meiri freisting fyrir hana að
vera heima og leggja sina vinnu
fram þar.
Og hvar skal standa. þegar sjón-
aukanum er beint að vinnu hús-
móðurinnar, ef við höfum þá
komizt að niðurstöðu um hver hún
er sjálf.Á t.d. að skattleggja svona
vinnu eins og alla aðra vinnu i
bióðfélaainu? Eða á að veita iviln-
un hennar vegna?’ Við slika
ivilnun; á þá að miða við barna-
fjölda eða rúmmetrafjölda af hús-
næði að þrifa? Aukalega eða
eingöngu? Eða á kannski bara að
láta hverja einstaka manneskju
velja og hafna dálitið sjálfa, hvað
hún vill halda stórt heimili, með
eða án annarrar vinnu — án þess
að vera stýrt með hlunnindum?
Þá kemur aðstaðan inn i spilið.
Erlendar kannanir sýna að miklu
fleiri konur með einhverja þekk-
ingu eða menntun vilja vinna utan
heimilis. Þær hafa meiri mögu-
leika en hinar sem litla mennt-
un hafa. f Bandarikjunum
sýndi könnun að konur
með litla ménntun eða starfs-
þjálfun voru fremur að hugsa
um að leita sér vinnu „siðar"
en að þær væru raunveru-
lega að leita fyrir sér. Þessi þáttur
hefur ekki siður mikilvægu hlut-
verki að gegna hér á Norðurhveli
en i mörgum vanþróuðum
löndum. Liklega er það stærsta
verkefnið til jafnréttis meðal karla
og kvenna í okkar þjóðfélagi að
sjá til þess að konur geti ávallt,
hvenær sem þær kjósa um ævina,
átt kost á þjálfun til starfa eða
menntun. Og er ég þá ekki að tala
um langskólamenntun eina eða
sérþjálfun, heldur ekki siður
þjálfun til hvaða verks sem er.
Hvað sem um jafnréttisár má
segja, þá vekur það a.m.k. vanga-
veltur af ýmsu tagi
—E.Pá.
lamað starfsemi margfalt stærri
hóps. Verkfall nokkurra þúsunda
hefur á skömmum tíma gert tugi
þúsunda og jafnvel hundruð þús-
unda starfsmanna atvinnulausa.
Þessi leikur er nú búinn að
standa i mörg ár í Bretlandi, hann
virðist engan endi ætla að taka,
stjórnvöld þar í landi hafa ekki
ráðið við vandann og niðurstaðan
er sú sem tölurnar hér að ofan
sýna okkur, að Bretland, þetta
mikla viðskipta- og stjórnmála-
veldi fyrri tíma, er að verða veik-
burða smáriki í Evrópu í saman-
burði við Vestur-Þýzkaland og
Frakkland.
Hvað getum
við lært?
Hvað getum við Islendingar
lært af þessari, reynslu Breta?
Auðvitað eru aðstæður mjög ólík-
ar í þessum tveimur löndum og
þess vegna hæpið að bera reynslu
okkar ogþeirra.saman. En áýmis-
legt má þó benda. Um margra ára
skeið höfum vid haft þann hátt á
að hækka kaupgjald meir en hef-
ur numið framleiðniaukningu í
atvinnuvegum okkar með þeirri
afleiðingu, að óðaverðbólga ríkir f
landinu. Á síðasta ári komst verð-
bólgan upp fyrir 50% og hún
helzt enn í því marki. Hverjum
einasta landsmanni sem á annað
borð fylgist með því sem gerist,
hefur verið ljóst mánuðum sam-
an, að nú væru ekki tímar til
kjarabóta heldur væri að því kom-
ið að þola kjaraskerðingu og það
hefur fólk vissulega orðið að gera
á undanförnum mánuðum. En
þrátt fyrir þá staðreynd, að eng-
inn sjáanlegur bati hefur verið á
útflutningsmörkuðum íslend-
inga, settu verkalýðssamtökin í
vor fram óheyrilegar kröfur, sem
forystumönnum verkalýðsfélag-
anna, sem öðrum var fullkomlega
ljóst, að með engu móti gátu stað-
izt. Nú er vissulega ástæða til að
fagna því samkomulagi, sem gert
var á vinnumarkaðnum fyrir
nokkrum dögum, en menn verða
að horfast f augu við þá stað-
reynd, að þar var samið um meiri
kauphækkanir en atvinnuvegirn-
ir geta undir staðið. Og þær kaup-
hækkanir, sem þar var samið um,
hljóta með einum eða öðrum
hætti að koma fram í hækkuðu
verðlagi og þar af leiðandi vax-
andi verðbólgu f landinu. Sú
hætta blasir í raun og veru við
okkur tslendingum, að verðbólg-
an muni fara vaxandi og tölur
eins og 80% og 100% verðbólga
eru kannski ekki jafn fjarlægar
og menn halda.
En fleira er sammerkt með Is-
landi og Bretlandi í þessum efn-
um en óraunhæfar kauphækkan-
ir. Einstakir smáhópar innan
verkalýðssamtakanna hér hafa ít
rekað leikið þann leik að stöðva
þýðingarmiklar atvinnugreinar í
því skyni að knýja fram meiri
kauphækkanir en aðrir hafa feng-
ið. Fyrir einu ári komu dagblöðin
ekki út í 7 vikur vegna verkfalla
tiltölulega fámennra hópa starfs-
manna þeirra. Niðurstaðan af því
verkfalli var að sjálfsögðu að
blöðin biðu gffurlegt fjárhagstjón
af. Starfsmennirnir sem í verk-
falli voru biðu tjón af og starfs-
menn blaðanna allra hafa með
einum eða öðrum hætti orðið fyr-
ir fjárhagslegu tjóni vegna þessa
7 vikna verkfalls.
Nú í vor hófst verkfall á togara-
flotanum og hefur nú staðið á
þriðja mánuð. Það hefur lengi
legið í loftinu, að unnt væri að
semja við undirmenn á togurum.
En minnugir samninganna 1973,
þegar þeir undirrituðu samkomu-
lag á undan yfirmönnum og yfir-
menn fengu sínar kröfur síðan
. Iögfestar óbreyttar að tilhlutan
Lúðvíks Jósepssonar og þar með
margfalt meiri kauphækkanir en
undirmenn, hafa undirmenn á
togurum ekki verið tilbúnir til
þess að taka þá áhættu á nýjan
leik. Mennirnir, sem í raun og
veru hafa haldið togurunum í
þessu verkfalli á þriðja mánuð
eru vélstjórar, sem margir hverjir
hafa hátt á þriðja hundrað þús-
und krónur í mánaðarlaun. Og
ekki nóg með það. Þeir skelltu á
samúðarverkfalli á kaupskipaflot-
anum, sem stóð f nokkrar vikur
áður en það brotnaði niður vegna
reiði vélstjóra á kaupskipum.
Ekki þarf að hafa mörg orð um
það gífurlega fjárhagstjón, sem
skipafélögin hafa beðið vegna
þessa verkfalls vélstjóra. I vetur
og vor hefur tvívegis orðið trufl-
un á flugstarfsemi Islendinga,
fyrst vegna verkfalls flugfreyja,
sem knúðu fram umtalsverðar
kauphækkanir og svo aftur
nokkrum vikum seinna vegna
þess, að flugmenn hjá Flugleiðum
hófu aðgerðir, sem voru hálfu
verri en verkfall flugfreyja og
fólust í fullyrðingum af þeirra
hálfu um að flugvélarnar væru
ekki flughæfar, enda þótt flug-
virkjar gætu ekkert að þeim fund-
ið. Þessar aðgerðir flugmanna
ollu Flugleiðum álitshnekki og
fjárhagslegu tjóni. Nú hefur einn
af forstjórum Flugleiða lýst þvf
yfir, að félagið hafi verið neytt til
að skrifa undir þá óheyrilega háu
samninga, sem nýlega voru gerðir
við flugmenn og ná langt út fyrir
þann ramma, sem skapaður var
mað samkomulagi Alþýðusam-
bands Islands og Vinnuveitenda-
sambandsins. Þegar öllu er á
botninn hvolft er kannski ekki
svo mikill munur á því sem er að
gerast í Bretlandi og á Islandi. En
við getum ef til vill séð atburði I
okkar eigin landi í skýrara ljósi,
með því að líta til annarra sem við
svipaðan vanda eiga að etja.
Agaleysi
og upplausn
Það er sama, hvort litið er til
framkomu og skemmtivenja ungl-
inga á 17. júni eða aðila vinnu-
markaðarins í kaupgjaldssamn-
ingum. Hvorttveggja bendir til
þess, að agaleysi og upplausn ein-
kenni þjóðfélag okkar um þessar
mundir. Það þarf sterk bein til að
þola góða daga. Eldri kynslóðin I
þessu landi man erfiðari tima en
unga fólkið sem fætt er i stríðs-
byrjun og síðan hefur ekkert
þekkt nema velsæld og allsnægt-
ir. Háaldraður maður, sem höf-
undur Reykjavíkurbréfs átti tal
við fyrir nokkrum dögum og hef-
ur á sínum æviferli upplifað fá-
tækt síðustu áratuga 19. aldar,
heimastjórn og fyrsta islenzka
ráðherrann 1904, islenzkt full-
veldi 1918, kreppuárin eftir 1930,
lýðveldisstofnun og allsnægta-
þjóðfélag frá 1944 og síðan, eða
m.ö.o. alla nútimasögu Islend-
inga, sagði að það sem þjóðin
þyrfti á að halda nú um stundir
væri fyrst og fremst hugarfars-
breyting. Sú hugarfarsbreyting,
að i stað þess að vilja fá allt fyrir
ekkert og heimta alR án þess að
láta nokkuð í staðinn. þyrfti þjóð-
in og einstaklingar að aga sjálfa
sig og herða. Alkunna er, aö hóg-
lífi af því tagi, sem við og aðrar
Vesturlandaþjóðir ástundum nú,
leiðir til leti kæruleysis, andlegs
þróttleysis. Er það i raun og veru
svo, að hver kynslóð þurfi að
upplifa kreppu, erfiðleika og bág-
indi til þess að geta lagt heilbrigt
mat á það, hvað eftirsóknarverð-
ast er í lifinu?
Enginn vafi leikur á því, að sú
æðisgengna verðbólga, sem hér
hefur rikt, hefur brenglað allt
verðmætaskyn almennings og á
ríkan þátt í upplausn og agaleysi
okkar tíma. En hvað er til ráða og
hvert skal halda? Vilji menn velja
sér fordæmi, er hægt að líta til
Norðmanna og Þjóðverja, tveggja
þjóða, sem hafa bersýnilega skol-
að af sér öldur óðaverðbólgu og
upplausnar, þjóða, sem eru i stöð-
ugri framsókn. Á hinn bóginn er
svo hin öra hnignun Bretaveldis.
Hvora leiðina vilja Islendingar?