Morgunblaðið - 22.06.1975, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JUNt 1975
f Heimilislækningar 3 )
I grein þessari verður leitazt við
að svara þremur spurningum:
1 fyrsta lagi: Hvað er heimilis-
læknir. 1 öðru lagi: Hvað er
heilsuvernd. í þriðja lagi: Hvað er
heilsugæzla.
Aður en ég ræði þessa þætti
heilbrigðismála vil ég vekja
athygli á orðinu heilbrigði og
merkingu þess. Skilgreining
Alþjóðaheilbrigðisstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna á heilbrigði
hljóðar svo í þýðingu minni,-
„Heilbrigði manna er fólgið í
líkamlegri, andlegri og félags-
Iegri velferð, en ekki einungis að
þeir séu lausir við sjúkdóma og
örkuml."
Skilgreiníng þessi er sjálfsagt
fjarri þvi að vera gallalaus og
varla allir á eitt sáttir um hana.
Ég tel þó að hún leggi áherzlu á
nokkuð breytt viðhorf til
heilbrigðis og heilsuleysis, sem
gagnlegt sé að hafa í huga við
umræðu um heilbrigðismál. Háva-
mál orða þetta trúlega betur við
okkar hæfi eins og svo margt
annað:
Eldur er beztur með ýta sonum
og sólarsýn
Heilindi sitt ef maður hafa náir
án við löst að lifa.
Heilindi merkir hér heilbrigði.
HVAÐ ER HEIMILISLÆKNIR?
Ég vitna enn til erlendrar skil-
greiningar, sem brezka heimilis-
læknafélagið setti fram árið 1969.
Hún hljóðar svo:
„Heimilislæknir er læknir, sem
veitir einstaklíngum og fjölskyld-
um einstaklingsbundna þjónustu
beint og milliliðalaust. Hann
stundar sjúklinga sína að stað-
aldri, á heimilum þeirra, í lækn-
ingastofu sinni og stöku sinnum í
sjúkrahúsi. Hann tekur að sér að
leggja á ráð með þeim um lausn
sérhvers vanda, sem þeir koma
með til hans og leitar hann þá
ráða eða vísar til sérfræðinga,
þegar hann telur það heppilegt.
Hann starfar venjulega ásamt
öðrum heimilislæknum í hús-
næði, sem er byggt eða innréttað
með tilliti til starfs þeirra. Njóta
þeir aðstoðar annarra heilbrigðis-
stétta og þess tækjabúnaðar, sem
nauðsynlegur er.
Jafnvel þótt heimilislæknir
starfi einn lækna, vinnur hann
samt með öðrum heilbrigðisstétt-
um og deilir með þeim störfum.
Sjúkdómsgreiningar heimilis-
læknis eru reistar á kunnugleika
á líkamlegum, andlegum og
félagslegum þáttum heilbrigðs.
Heimilislæknir leitast við að
fræða stúklinga sína um heil-
brigði og hollustuhætti, koma í
veg fyrir sjúkdóma svo sem unnt
er, meðhöndla þá ella eftir þvi
sem þörf krefur, svo allir nái að
halda sem beztri heilbrigði."
Ég fjölyrði ekki um þessa
skilgreiningu.
Get lýst því yfir, að ég tek undir
flest, -sem í henni stendur og tel
það gildi jafnt hjá okkur. Ber þar
tvennt til.
Bretum hefur tekizt þjóða bezt
að viðhalda heimilislækningum,
og við höfum undanfarna áratugi
dregið talsvert dám af þeim í
skipulagningu heilbrigðismála.
Ég er því mótfallinn og tel það
mótsögn í sjálfu sér, að kalla
heimilislækna sérfræðinga.
Hins vegar hlýt ég að vekja
athygli á því, að jafn víðtækt
starfssvið og lýst var í skilgrein-
ingunni á starfi heimilislæknis,
gefur ekki síður tilefni til fram-
haldsnáms og þjálfunar að loknu
háskólaprófi, en ýmis þau læknis-
störf, sem við sérfræði eru kennd.
HVAÐ ER HEILSUVERND?
Með heilsuvernd er átt við
hvers kyns aðgerðir til þess að
koma I veg fyrir annaðhvort til-
tekna sjúkdóma, eða auka mót-
stöðu manna almennt gegn
heilsutjóni.
Heilsuvernd er því mjög
víðtækt hugtak, greinar heilsu-
verndar margar og mismunandi
áherzla á þær lögð í tímans rás,
allt eftir efnum og ástæðum.
Þær greinar heilsuverndar, sem
almenningi eru trúlega bezt
kunnar, eru ónæmisaðgerðir
ýmiss konar, mæðravernd og ung-
barnavernd og skólaskoðanir.
Hópskoðanir í leit að sjúkdómum
á byrjunarstigi hafa og verið
stundaðar hér með góðum árangri
hin síðari ár.
Samkvæmt lögum um heilsu-
verndarstöðvar, sem sett voru
1944, skyldu stofnsettar heilsu-
verndarstöðvar í hverjum kaup-
stað landsins. Voru þær víðast
stofnsettar og störfuðu fyrst og
fremst að berklavörnum, en ekki
þróaðist víðtæk heilsuverndar-
starfsemi í stöðvum þessum nema
í Reykjavik.
Nú hafa lög um heilsuverndar-
stöðvar verið numin úr gildi, en
stöðvarnar starfa þó um sinn á
grundvelli þeirra.
Nú mun það mála sannast að í
flestum þjóðfélögum heims hefur
mun meiru fé og fyrirhöfn verið
varið til lækningastarfsemi en
heilsuverndar. Á þetta sérstak-
lega við um almenna heilsuvernd
og þá þætti tiltekinnar heilsu-
verndar, sem ekki er augljós'
árangur af.
Er þetta á margan hátt eðlilegt,
því til þess þarf mikla forsjálni að
leggja kapp á slíka starfsemi.
Um allmörg ár hefur það verið
álit manna, aó heilsuverndar- og
lækningastarf ætti að haldast
meira f hendur, með þvi yrði
hvort tveggja markvissara og
árangur betri. Erum við þá komin
að þriðju spurningunni.
HVAÐ ER HEILSUGÆZLA?
Lög um heilbrigðisþjónustu,
sem gildi tóku 1. janúar 1974
kveða svo á:
„Heilsugæzla merkir f þessum
lögum, heilsuverndarstarf og allt
lækningastarf, sem unnið er
vegna heilbrigðra og sjúkra, sem
ekki dveljast í sjúkrahúsum.“
Lögin gera ráð fyrir stofnun
heilsugæzlustöðva, sem annast
skulu heilsugæzlu, kveða á um
tengsl þeirra við sjúkrahús og
tfunda sfðan nánar hvers kyns
lækningar og heilsuvernd sé fólg-
in í heilsugæzlu.
Á heilsugæzlustöð skal veita
þjónustu eftir því sem við á, svo
sem hér segir:
1. Almenn læknisþjónusta,
vaktþjónusta og vitjanir til sjúkl-
inga.
2. Lækningarannsóknir.
3. Sérfræðileg læknisþjónusta,
og tannlækningar.
4. Heilsuvernd svo sem Mæðra-
vernd. Ungbarna- og smábarna-
vernd. Heimahjúkrun. Skólaeftir-
lit. Iþróttaeftirlit. Atvinnusjúk-
dómaeftirlit. Berklavarnir. Kyn-
sjúkdómavarnir. Geðvernd og
áfengis- og fíknilyfjavarnir.
Félagsráðgjöf. Hópskoðanir og
skipulagða sjúkdómaleit. Sjón-
vernd og heyrnarvernd.
Ég vil að Iokinni þessari
upptalningu vekja athygli á
hversu víðtæka félagslega þjón-
ustu heilsugæzlustöðvum er ætlað
að veita. Er það í samræmi við
þann skilning á eðli heilbrigðis og
heilsuleysis, sem reynt var að lýsa
f upphafi greinarinnar.
Hugmyndir um heilsugæzlu-
stöðvar þar sem jöfnum höndum
væri stunduð heilsuvernd og
lækningar komu fram í Bretlandi
um 1920 og í hérlendum lögum
um almannatryggingar frá 1946
var kafli um heilsugæzlu, þar sem
gert var ráð fyrir, að ein og sama
stofnunin rækti hlutverk sjúkra-
húss, heilsuverndar- og lækninga-
stöðvar, þar sem skilyrði og stað-
hættir mæltu með slíku fyrir-
komulagi.
Framkvæmd heilsugæzlukafla
þessara laga var hinsvegar frest-
að og síðar féll hann niður og það
er ekki fyrr en með lögunum um
heilbrigðisþjónustu, sem heilsu-
gæzluhugmyndin er hafin til vegs
á ný.
HEILBRIGÐISLÖGGJÖF
Lögin um heilbrigðisþjónustu
eru merkileg fyrir margra hluta
sakir, en ég er þó þeirrar skoð-
unar ásamt fleirum, að þýðingar-
mesti hluti laganna sé kaflinn um
heilsugæzlu og heilsugæzlu-
stöðvar.
Vert er að vekja athygli á því að
lögin gera ráð fyrir að heilsu-
Guðmundur Sigurðsson
gæzlustöðvar geti verið með
tvennu móti, eftir því hvort þar
starfar einn læknir eða fleiri.
Aður hafði í frumvarpsformi lag-
anna verið gert ráð fyrir, að
heilsugæzlustöðvar yrðu einungis
stofnsettar þar sem störfuðu 2
læknar eða fleiri.
Ákvæðið um einslæknisstöðv-
arnar, sem kom inn í lögin í með-
förum undirstrikar þann groinar-
mun, sem er á heilsugæzlustöð og
læknamiðstöð, eins og þær voru
skilgreindar í læknaskipunar-
lögum. Heilsugæzlustöð hefur víð-
tækara starfssvið, leggur meiri
áherzlu á heilsuvernd og alhliða
félagslega þjónustu og margum-
rætt hópstarf er ekki lækna einna
heldur allra heilbrigðisstétta.
Þvf má heldur ekki gleyma, að
sjúklingurinn eða sá sem heilsu-
verndar nýtur er einnig þátt-
takandi i þessu hópstarfi og á
þátttöku hans veltur mest um
hver árangur starfsins verður.
Þetta ákvæði um einslæknis-
stöðvar er að mínu áliti þýðingar-
mikið og varð til þess að heilsu-
gæzlukafli laganna féll miklu bet-
ur að þörfum landsbyggðarinnar
allrar, jafnt dreifbýli sem þétt-
býli. Þrátt fyrir þetta hlýtur að
verða hagkvæmara, þar sem því
verður við komið að nokkrir
læknar starfi saman í heilsu-
gæzlustöð.
Hins vegar er vert að leggja
áherzlu á að þrátt fyrir slíkt sam-
starf hafi fólk áfram ákveðinn
heimilislækni, sem það leitar til
að öllum jafnaði.
VANDKVÆÐI HEILBRIGÐIS-
ÞJÖNUSTUNNAR_____________________
Við Islendingar höfum undan-
farin ár átt við ýmsa erfiðleika að
etja i heilbrigðisþjónustu, þrátt
fyrir miklar framkvæmdir við
byggingu og búnað heilbrigðis-
stofnana, einkum sjúkrahúsa.
Eru nú áformaðar enn stórkost-
legri framkvæmdir á því sviði
næsta áratug.
Ég held samt að mesti vandi
heilbrigðisþjónustu á Islandi í
dag verði ekki leystur beinlinis
með byggingu sjúkrahúsa eða
annarra heilbrigðisstofnana.
Hann er þess eðlis að hann varðar
miklu fremur skipulag þjónust-
unnar sem slíkrar.
Við höfum orðið vitni að þeirri
þróun undanfarin ár, að þeim
aðilum heilbrigðiskerfisins, sem
fólk getur leitað til beint og milli-
liðalaust, heimilis- og héraðslækn-
um hefur farið fækkandi.
Á sama tíma kvarta þær fáu
stofnanir, eins og Slysavarðstofan
í Reykjavík, sem fólk á í vissum
tilvikum beinan aðgang að, undan
sívaxandi ánauð og ónæði þeirra,
sem ekki er ætlazt til að þangað
leiti.
NIÐURLAG
Bygging lokaðra heilbrigðis-
stofnana í jafn ríkum mæli og hér
hefur átt sér stað á sama tíma og
heimilislæknum fækkar getur
leitt til þess að heilbrigðiskerfið í
heild sinni glati sambandi við það
samfélag, sem því er ætlað að
þjóna, hætti að skynja þarfir þess
og óskir.
Það skal viðurkennt að erfitt er
að leggja kvarða á þörf fyrir heil-
brigðisþjónustu. En ef til vill eru
óskir almennings, þegar öllu er á
botninn hvolft, bezti mæli-
kvarðinn.
Ég vil að lokum hvetja allan
almenning til þess. að beita sér
fyrir því, að uppbyggingu heilsu-
gæzlu verði hraðað, sem unnt er
og þess gætt að hún verði i bein-
um og millilíðalausum tengslum
við það fólk, sem hún á að þjóna.
Ég er sannfærður um, að þetta
er brýnasta verkefnið f heil-
brigðismálum okkar í dag.
Hinu skulum við ekki gleyma
að markmið allrar heilbrigðis-
starfsemi er að sem flestir nái að
hafa heilindi sitt og njóti elds og
sólarsýnar. Vafaíaust höfum við
ekki gert okkur nægilega grein
fyrir gildi lastalauss lífernis i þvi
skyni.
Um heilsugæzlu
eftir Guðmund Sigurðsson lœkni
ÞU AUGLYSIR UM
ALLT LAND ÞEGAR
ÞÚ AUGLÝSIR í
MORGUNBLAÐINU
Námskeið
í tréskurði
hefst 3. júlí n.k.
Innritun í síma 2391 1
Hannes Flosason.
Straufrítt sængurverasett
á kr. 3.400.- settið. Barnafatnaður í úrvali,
fallegar sængurgjafir, allur ungbarnafatnaður,
prjónagarn. Póstsendum.
Bel/a Laugavegi 99
Sími 26015.
“0
lcefood
ÍSLENZK
MATVÆLI
Hvaleyrarbraut 4—6,
Hafnarfirði.
Seljum reyktan lax og graflax
Tökum lax í reykingu
Útbúum graflax
Vacuum pakkað ef óskað er
Póstsendum um allan heim.
ÍSLENZK MATVÆLI
SÍMI 51455