Morgunblaðið - 22.06.1975, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JUNI 1975
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Norrænn heimilisiðnaður
— Listiðja 1 dagsins önn
Listiðja í dagsins önn nefnist
farandsýning sem samstarfs-
nefnd kvennaársins á Islandi
mun hafa átt frumkvæði að í til-
efni híns alþjóðlega kvennaárs.
Sýningin sem er til húsa í Bogasal
Þjóðminjasafnsins er nokkurs
konar sýnishorn á handmennt
kvenna á hinum einangraðri land-
svæðum Norðursins, svo sem
Færeyjum, Islandi, Grænlandi,
Alandseyjum og Lapplandi (Söm-
um). Sýning þessi verður sett upp
á nokkrum stöðum utan Reykja-
víkur og fer svo til hinna Iand-
anna og nýtur styrkja frá Norr-
æna menningarsjóðnum svo og
menntamálaráðuneytinu að hluta.
Þessi sýning er ekki stór um sig
en er þó hin fróðlegasta og hér
kemur á skemmtilegan hátt fram
mismunandi viðhorf til keímlíkr-
ar vinnu og bera þau svip af mis-
munandi efnivið sem konurnar
hafa haft til að vinna úr og að
sjálfsögðu ólíku upplagi og um-
hverfi. Þannig sker islenzka
deiidin sig skemmtilega úr með
látlausri og fágaðri vinnu þar sem
ullin er að sjálfsögðu uppistaðan.
Hér hefur verið tekin mjög skyn-
samleg stefna og mjög til eftir-
breytni, því að hér nýtur sfn
styrkur og sérkenni efniviðarins.
Það er ekki svo lítið af landinu
sem fram kemur í eiginleikum
ullarinnar, áferð og lit og það
liggur beinast við að leita á.vit
upprunaleikans og af þcssu gctur
allur vefnaður og textíl dregið
mikilsverðan iærdóm i nútíð og
framtíð. Sllkt er stórum farsælla i
lengd en að skreyta sig útlendum
lánsfjöðrum og tízkustefnum þvf
að áðurnefnd atriði máyfirfæra á
nútímann á sláandi hátt.
Þótt ég nefni ísland fyrst cr það
ekki vegna þess að ég álíti deild-
ina bera af, því að allar deildirnar
hafa sin sérkenni og sinn styrk
sem aðrar deildir hafa ekki og
sem óskiptan áhuga vekur. Þrátt
fyrir þessi sérkenni er um greini-
legan skyldleika að ræða hjá hin-
um norrænu konum enda við-
fangsefnin ósjaldan þau sömu og
skemmtilegt er að fylgjast með
ævagömlum vinnubrögðum í nú-
tímabúningi. Allar deildirnar
bera vott um formræna tilfinn-
ingu og hvergi eru óskyldir hlutir
og atriði látin raska formum svo
sem algengt er um lakari tegund
nútíma heimilisiðnaðar þar sem
óviðkomandi munstri er dengt yf-
ir hiutina af litilli tiifinningu og
virðingu fyrir hinu sérstaka
formi eða eiginleikum efniviðar-
ins.
Mér þykir rétt um leið og ég vek
athygli á þessari merku sýningu,
að árétta þýðingu þess að kenna
fólki að meta gildi heimilisiðnað-
ar en á það þykir mér mjög skorta
og þannig er áberandi að handa-
vinnukennsla i skólum byggist
meira á upptiningi úr erlendum
tímaritum en á islenzkri hefð en
slíkt hlýtur að mega heimfæra á
þekkingarskort og áhugaleysi
viðkomandi kennara á þjóðlegum
arfi, sem gera þetta þó í góðri
meiningu. Greinarmun verður að
gera á föndri og hagnýtum
heimilisiðnaði svo og alþýðulist
og „naivistum", en Islendingum
er gjarnt að setja allt i einn pott
og hræra svo duglega í. Hér eru
greinilegar línur markaðar svo
sem sjá má er menn fletta upp í
uppsláttarritum. Að sjálfsögðu
var einnig um heimilisiðnað að
ræða á heimilum höfðingjanna,
og naivistar koma úr öllum
stéttum og þannig er ekki rétt að
setja öll þessi atriði undir heitið
alþýðulist. A sama hátt má ekki
einangra heimilisiðnað né listiðju
i dagsins önn við konur eingöngu
og þarf engin uppsláttarrit til að
undirstrika það, og það er hálf-
skrýtið að nota konuárið til slíks,
því að konur eru einmitt að
hamast við að þurrka út sérkenni
konunnar í nafni ársins. Ég tek
hinsvegar ofan fyrir allri viðleitni
við að draga þessi yndislegu sér-
kenni fram í ljósið og því hefðu
nokkrir munir karla mátt fljóta
með, þvi hér erum við hin undir-
okaða stétt. Andstæðurnar eru
heillandi og auðga hvor aðra og
skapa samræmi. Þannig segir
heimur litanna okkur, að standi
rauðklædd kona við hlið græn-
klædds karlmanns, verður græni
liturinn í fötum karlmannsins
enn grænni og undirstrikar um
leið rauða litinn i klæðnaði kon-
unnar, slíka rökrétta samverkan
náttúrunnar mega timanlegir út-
úrdúrar ekki menga því að það
býður hættunni heim.
Ég vil svo þakka fyrir þetta
ánægjulega framtak, og hvet sem
flesta að skoða þessa sýningu þvi
að hún ætti að geta opnað augu
margra fyrir mikilvægi og styrk
þjóðlegs heimilisiðnaðar og eink-
um er mikilvægt að fólk i lands-
byggðinni fjölmenni á sýninguna,
er hún sækir það heim.
FRAMHALD
AF BLS. 19.
hellarDröm
Launaverðbólgan refsar Þelm ábyrgðarluiiu en
verðiaunar Þá elglngjörnu og samvlzkulausu
anna. Harðar og varaniegar refsingar
liggja við brotum á þessari reglu. En
sannleikurinn er sá að forusta verka-
lýðsfélaganna frá styrjaldarlokum hefur
reynzt brezkum sósíalisma mjög skaðleg.
Það ber að dæma menn af gjörðum
þeirra, og gjörðir forustunnar eru hrein
forsmán. Fullir sjálfsánægju og sjálfs-
trausts hafa þeir lokað eyrunum fyrir
allri gagnrýni. Þeir hafa alið brezka iðn-
verkamenn upp i siðum og framkomu,
reglum og atferli, talmyndum og duttl-
ungum, sem hafa gert brezka verka-
mannastétt lægsta setta allra verka-
manna hins vestræna heims, og brezkan
iðnað gjaldþrota og úreltan.
Landið má
heita stjórnlaust
Þriðji aðilinn, sem dregið hefur úr
hagvexti Bretlands, er stjórn efnahags
mála landsins, en ekki er lengur unnt að
gera hana ábyrga fyrir því, sem er að
gerast i landi okkar.
Jafnvei áður fyrr hafði afstaða verka-
lýðshreyfingarinnar sin áhrif á allar
gjörðir þessa embættisaðals. Ef verka-
lýðshreyfingin hefði ekki sí og æ haldið
fram kröfum um örar kauphækkanir
umfram allt annað, hefði fjármálaráðu-
neytinu ekki verið jafn tamt að beita
samdrætti og atvinnuleysi sem hemli. Og
ef verkalýðssamtökin hefðu verið fúsari
að samþykkja raunhæfa ákvörðun um
starfsmannafjölda, hefði næg fjármögn-
un fengizt á samdráttartímum til að
tryggja verulega og varandi útþenslu á
velgengistímum. En i hvorugu tilfelli
reyndust verkalýðssamtökin fær um að
hugsa um annað en iíðandi stund. Þess-
vegna gátu ihaldsöflin í fjármálaráðu-
neytinu alltaf neitað að leggja fram
framtfðaraáætlanir á þeirri forsendu að
vonlaust væri að áætla fram í tímann án
þess að fyrir lægju áætlanir um kaup-
hækkanir og framleiðsluaukningu, en á
hvorugt vildu verkalýðssamtökin fyrir
nokkurn mun hlusta. Ríkisstjórnir
Verkamannaflokksins brezka hafa hvað
eftir annað þurft að horfa upp á áætlanir
sínar um hagvöxt verða að engu vegna
þessaratálmana.
Hvað varðar ástandið í dag þá eru það
mjög fáir innan ráðuneytisins sem þykj-
ast ráða þar nokkru um. I þeirra augum
er ástandið óviðráðaniegt. Forustumenn
verkalýðssamtakanna krefjast tafar-
lausra kauphækkana um allt að 70%, og
hlusta hvorki á hótanir né bænir, en
afleiðingin yrði meiri verðbólga en
nokkur hefur kynnzt i Bretlandi, eða í
öðru iðnríki nútímans. Forustumenn
verkalýðssamtakanna hafa fullvissað fé-
lagsmenn sína um að þeir fái þessar
kauphækkanir og að þær verði raun-
verulegar kjarabætur án nokkurrar
frekari hættu á geigvænlegu atvinnu-
leysi. Þeir vita að þeim tekst að kúga
ríkisstjórnina. Þeir felldu og lítillækk-
uðu Harold Wilson og Barböru Castle
árið 1969. Þeir auðmýktu Edward Heath
og meirihluta thaldsflokksins árið 1974.
Þeir telja réttilega að forsætisráðherr-
ann kæri sig ekki um að hljóta sömu
refsinguna f tvígang. Svo þeir gera ekk-
ert til að haida aftur af félagsmönnum
sfnum, en ryðjast fremst í fylkingu þess-
arar hugsunarlau.su hjarðar.
Til eru þeir fjármálaspekingar, inn-
lendir og erlendir, sem hafa opinberlega
bent á þær hættur, sem steðja að Bret-
landi. A sama tima og önnur iðnveldi eru
að koma sér út úr verðbólgunni erum við
að sökkva dýpra og dýpra, og með aukn-
um hraða. Þeir telja ástandið svo alvar-
legt að við borð liggi að það sé vonlaust.
En aðvaranir þeirra eru undarlega
hljóðar þegar haft er i huga hve alvar-
legt ástandið er, og margir fjármálasér-
fræðingar, sem ætla mætti að gengju
berserksgang af ótta og reiði, láta ekkert
til sín heyra. Hvers vegna? Ég tel þessa
þögn óheiilavænlega fyrir brezkan
sósíalisma. Ég er hræddur um að auð
mennirnir sætti sig við að leikurinn
standi örlítið lengur, því þeir vita að
honum lýkur senn með algjöru hruni
ríkisstjórnarinnar og skipan „heilbrigór-
ar“ og valdamikillar efnahagsstjórnar.
Þeir treysta því. Þeir telja það
óumflýjanlegt ef launaverðbólgan held-
ur áfram. Þeir hugsa sem svo: «Gefið
verkalýðshreyfingunni örlítið lengri
enda svo hún geti hengt sjálfa sig og
sósíalska vini sína um leið.“
Algert hrun
á næsta leiti______________________
Þetta er ein af ástæðunum fyrir því að
ég tel rétt og þýðingarmikið að mótmæla
framkomu brezku verkalýðshreyfingar-
innar. Hún ein getur stöðvað launaverð-
bólguna án átaka á þingi. Fræðilega séð
gæti Denis Healey að sjálfsögðu lagt
fyrirvaralaust á auka-tekjuskatt, sem
verkaði aftur fyrir sig, til dæmis frá 1.
janúar, og þannig hirt aftur gegnum
staðgreiðalukerfi skattaiaganna allar
kauphækkanir umfram eitthvað lág-
mark. En eftir því sem ég fæ skilið eru
engar horfur á því að núverandi rikis-
stjórn verði fær um þess konar aðgerðir.
Hún heldur áfram að gefa eftir unz hún
að lokum splundrast og lætur arftakann
um skítverkin. En margt fleira er í húfi
en framtíð rikisstjórnar Verkamanna-
flokksins. Við erum að ræða alla framtið
lands okkar, um alla samsetningu þjóð-
lifsins. Launaverðbólga á borð við þá,
sem við erum nú að taka á okkur, veldur
tjóni sem tekur mannsaldur eða meira
að bæta. Hún útilokar áætlanir um
þróun þjóðfélagsmála. Hún felur í sér
enn þéttsetnari skóla, láglaunaða
kennara, vanbúin sjúkrahús, óánægðar
hjúkrunarkonur, gjaldþrota háskóla,
fyrirlesara, sem ekki hafa ráð á fram-
haldsnámi né bókakaupum, nemendur
án kennslubóka, niðurnídda verka-
mannabústaði, örvæntingarfulla félags-
málastarfsmenn, vitaverða aðstöðu geð-
sjúklinga og hörmulega ófullnægjandi
eftirlaun og tryggingarbætur á öllum
sviðum.
Þeir fátæku
verða fátækari
Verðbólgan leiðir til þess að þeir
fátæku verða að hafa meira fyrir því að
verða sér úti um aðstoð, og þurfa að
ganga á milli fleiri stofnana eftir því
sem hert verður á reglunum. Hún getur
af sér fleiri „vandræðafjölskyldur" og
þar af leiðandi fjölgun afbrota. Hún
leiðir af sér enn meira ranglæti varðandi
uppskeru erfiðis okkar. Hún leiðir til
þess að fleiri aldraðir deyja afskiptir
hungurdauða. Hún leiðir af sér bóka-
söfn, án fjár til bókakaupa; þar af
leiðandi færri bækur, og færri rit-
höfundar. Hún leiðir af sér hrun leik-
húsanna, tónlistanna og listanna í heild.
Það er engin tilviljun að ballettsýningar
í Coliseum urðu einna fyrstar til að
stöðvast vegna heimtufrekju verkalýðs-
samtakanna. Raunar er óðaverðbólga
svarinn óvinur hverskyns menningar-
lífs. Henni fylgja subbulegar byggingar
og léleg iðnaðarvinna, slæmt viðhald al-
menningsgarða, færri og lélegri hljóð-
varps- og sjónvarpsdagskrárefni, færri
styrkir hins opinbera og einstaklinga til
hæfileikamanna, færri tækifæri fyrir
afburðamenn og meiri og meiri jöfnuður
niður á lægsta svið.
Ofan á allt þetta böl — sem þegar er
farið að gera áþreifanlega vart við sig —
þýðir ótakmörkuð launaverðbólga óseðj-
andi siðferðisspilling, sem grefur um
sig í hjarta þjóðfélagsins. Þetta er algjör
andstæða hugsjóna sósíalismans. Þegar
sósíalisminn kennir okkur að líta á sjálfa
okkur sem hluta heildarinnar, félaga i
mannlegu þjóðfélagi byggðu á gagn-
kvæmri aðstoð, vináttu, trausti, góð-
mennsku og framtíðarvonum, er launa-
verðbólga versta tegund samkeppn-
innar. Hún otar stétt gegn stétt og gerir
eiginhagsmuni að leiðandi stefnumarki
lifsins. Hún lætur peninga virðast eina
stöðutáknið i þjóðfélaginu, eina auð-
kenni velfarnaðar. Hún þvingar okkur
öll til að bera áleitna öfundarkennd
samanburðarins. Hún gerir peninga og
sibreytilegt gildi þeirra að helzta
áhyggjuefni, ekki aðeins nirfilsins og
bankastjórans, heldur hvers og eins,
ríkjandi umræðuefni, undirstöðu í öllum
skrýtlum, að eilífu og spillandi baksviði
allra fyrirætlana og gjörða. Það gerir
æskuna að gömmum, fyllir þá miðaldra
kviða og aldraða ótta. Hún bitnar ekki
eingöngu á fátækum, öldruðum, sjúkum
og veikburða, heldur einnig ráðvöndum,
óframfærnum og óeigingjörnum, skyn-
sömum, hófsömum, heiðarlegum, hyggn-
um og örlátum. Hins vegar lætur hún þá
ágjörnu, samvizkulausu og ófélagslyndu
um að ráða hugarfari þjóðfélagsins. Öða-
verðbólga neyðir okkur til að taka við
blindri efnishyggju þar sem hugsjónir
geta ekki náð fram að ganga, þar sem
máttur, veldi og eigingirni eru hin einu
ráðandi öfl, og þar sem umburðarlyndi
er ekki lengur til.
Glataðar
hugsjónir
Þessi áskorun frá sósíalista á forustu
verkalýðshreyfingarinnar er ef til vill
aðeins hróp úr eyðimörkinni. I öllu mál-
þrasi kaupkrafnanna og verðhækkana-
hringlinu er erfitt að heyra rödd
heildbrigðar skynsemi, hvað þá rödd
hugsjónar sósíalismans. En ég hef náð
tilgangi mínum ef mér tekst að fá þó
ekki væri nema einn ábyrgán forustu-
mann verkalýðshreyfingarinnar til að
taka til endurskoðunar hvert hann og
félagar hans eru að teyma þjóðfélagið.
Ég er ekki eingöngu að ræða þetta með
tilliti til hugsanlegrar velmegunar i
framtíðinni. Það fer að miklu leyti eftir
því hvort við komumst út úr þessum
erfiðleikum án þess að glata yfirráðum
yfir starfhæfri iðnframleiðslu — að öðr-
um kosti eigum við ekki um annað að
velja en fjöldaútflutning þjóðarinnar, og
hver vill taka við okkur I dag? Við
verðum að sjálfsögðu að taka tillit til
þessa efnahagsástands. En vandamálið
er ekki eingöngu hagfræðilegt. Það er
einnig þjóðfélagslegt, mannlegt og
siðferðilegt. Með öðrum orðum þá er það
sósíalskt vandamál, og það er kominn
timi til að við látum af glæpamennsku og
hefjum leit að sósialskri lausn.