Morgunblaðið - 21.09.1975, Side 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, slmi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
j lausasölu 40,00 kr. eintakið.
því strax yfir, um leið og
hún tók ákvörðun um að
færa út í 50 mílur, eins og
opinberlega kom fram og
var tilkynnt, að hún væri
reiðubúin að taka upp
samninga við aðrar þjóðir,
sem hér ættu hagsmuna að
gæta, og veita þeim
umþóttunartíma. Þetta var
Vestur-Þjóðverja, sem þó
leiddu ekki til samninga.
Og hann veitti viðtöku við-
ræðubeiðnum frá Austur-
Þjóðverjum og Pólverjum,
án mótmæla, þó þær við-
ræður færu aldrei fram.
Þessi afstaða ráðherra og
þingmanna alþýðubanda-
lagsins er athyglisverð,
þegar hún er borin saman
við æsiskrif Þjóðviljans um
þessar mundir. Nú má ekki
einu sinni kanna í viðræð-
um, hvort Islendingar geti
náð meginmarkmjðum
sínum, sem að er stefnt
með útfærslu fiskveiði-
landhelgi okkar í 200 sjó-
mílur, með hliðstæðri en
hagstæðari samningagerð
en vinstri stjórnin, Lúðvík
Jósepsson og þinglið
Alþýðubandalagsins stóðu
að. Þau markmið eru að
veiðihagsmuna íslenzkra
sjómanna utan fiskveiði-
lögsögunnar, m.a. í
Norðursjó. Ef þessi mark-
mið nást ekki í megin-
atriðum, gegn skammtíma
veiðiheimildum á afmörk-
uðum svæðum og fjær
landi, þ.e.a.s. mun hag-
stæðari samningsákvæði
en ráðherra Alþýðubanda-
lagsins stóð að, verða
einfaldlega engir samn-
ingar gerðir.
En það var á fleiri svið-
um en í samningum um
veiðiheimildir, sem Al-
þýðubandalagið hafði
„mótað stefnu frá upp-
hafi“. Það þumbaðist gegn
útfærslu fiskveiðilandhelgi
okkar í 200 sjómílur í
lengstu lög, unz þjóðar-
þrýstingur knúði það til
breyttrar afstöðu. Það hét
K0MMUNISTAR OG
LANDHELGISMÁL
Eftir útfærslu fisk-
veiðilandhelgi okkar í
50 sjómílur gekkst þáver-
andi ríkisstjórn fyrir samn-
ingum við ríkisstjórnir
Belgíu og Bretlands um
veiðiheimildir fiskveiði-
skipa þessara ríkja innan
50 mílna markanna.
Alþýðubandalagið átti
sjávarútvegsráðherra
vinstri stjórnarinnar og
hafði hann að sjálfsögðu
hönd f bagga, er samið var
um þessar veiðiheimildir.
Samningur þessi var stað-
festur af Alþingi íslend-
inga í nóvember 1973 og
greiddu þingmenn Alþýðu-
bandalagsins, allir með
tölu, samningunum at-
kvæði.
í umræðuþaetti ríkisút-
varpsins um fiskveiðiland-
helgi okkar, 28. júlí sl., fór-
ust Lúðvík Jósepssyni,
fyrrverandi sjávarútvegs-
ráðherra, svo orð um
stefnu sína og vinstri
stjórnarinnar í þessu efni:
„Vinstri stjórnin lýsti
mótuð stefna frá upphafi,
að við stæðum þannig að
útfærslu 50 mílnanna, að
við vildum veita þeim
umþóttunartíma.“
„Þetta var mótuð stefna
frá upphafi," sagði þáver-
andi sjávarútvegsráð-
herra, sem stóð að samn-
ingum við Breta, Belga,
Færeyinga og Norðmenn
um takmarkaðar veiði-
heimildir innan 50 mílna
markanna. Hann sam-
þykkti og viðræður við
gera útfærslu landhelg-
innar raunhæfari með
samningsbundinni viður-
kenningu annarra fisk-
veiðiþjóða, skerða veru-
lega aflamagn útlendinga á
Islandsmiðum, tryggja
samátak fiskveiðiþjóða
á Norðaustur-Atlantshafi
um nauðsynlega fiskvernd
og skynsamlega nýtingu
fiskstofnanna, brjóta niður
tollmúra EBE-ríkja á
ferskfisk og unnar sjávar-
afurðir okkar og gæta fisk-
því lengi vel fram að fisk-
veiðihagsmunir okkar
væru allir innan 50 mílna
markanna og hafsvæðið
milli 50 og 200 mílna skipti
okkur sára litlu máli, þó nú
megi ekki einu sinni ræða
um takmarkaðar veiði-
heimildir á þvf. Um þetta
efni sagði þáverandi
sjávarútvegsráðherra,
Lúðvík Jósepsson, í viðtali
við Þjóðviljann, 1. septem-
ber 1973:
„Hitt er allt annað mál,
hvort við íslendingar tök-
um okkur 200 mílna land-
helgi einhvern tíma í fram-
tíðinni, þegar slíkt er
heimilt samkvæmt breytt-
um alþjóðalögum eða að
aflokinni hafréttarráð-
stefnu Sameinuðu þjóð-
anna.“ Þetta var þá hin
mótaða stefna Alþýðu-
bandalagsins og allur
áhugi þess á skjótri út-
færslu íslenzku fiskveiði-
landhelginnar. Um svipað
leyti, eða 30. ágúst 1973,
réðst Þjóðviljinn harka-
lega á þáverandi ritstjóra
Morgunblaðsins, Eyjólf
Konráð Jónsson, vegna
ummæla hans í sjónvarps-
þætti þess efnis, að loka-
áfangi landgrunnslaganna
frá 1948 væri 200 sjómílna
fiskveiðilandhelgi. Þá
talaði Þjóðviljinn um „mál-
efnalega einangrun rit-
stjóra Morgunblaðsins",
sem „reyndi að gera Sjálf-
stæðisflokkinn dýrlegan
með mikilli umræðu um
200 mílurnar.“
Þegar ferill Alþýðu-
bandalagsins í landhelgis-
málum okkar er skoðaður
ofan í kjölinn, kemur ber-
lega í ljós, að talsmenn
þess hafa tungur tvær og
tala sitt með hvorri. Það er
því í samhengi við fyrri
afstöðu þess, þegar Þjóð-
viljinn blæs nú að glóðum
sundrungar með þjóðinni í
stærsta hagsmunamáli
hennar. En vonandi hefu
Þjóðviljinn ekki erindi sem
erfiði í klofningsiðju sinni.
j Reykjavíkurbréf

•Laugardagur 20. sept.
Hsinhúa
Kínverska fréttastofan Hsinhúa
sendir frá sér dagleg fréttabréf
og hefur Island þar oft komið við
sögu, en einkum og sér í lagi
vekur sú staðreynd athygli
Maóista og annarra, að helzta
heimild fréttastofunnar um ís-
lenzk málefni er að sjálfsögðu
Morgunblaðíð. Nýlega tók kín-
verska fréttastofan mjög undir
forystugrein Morgunblaðsins, þar
sem fjallað var um útþenslu-
stefnu Sovétríkjanna.
Hinn 28. ágúst sl. leggur frétta-
stofan áherzlu á að utanríkisráð-
herrar Norðurlanda hafa lýst yfir
skilningi á nauðsyn Islendinga til
einhliða útfærslu fiskveiðilögsög-
unnar i 200 mílur, 19. ágúst birtist
löng frétt í þessu kínverska
fréttablaði undir fyrirsögninni:
Islendingar færa út fiskveiðilög-
sögu sína í andstöðu við Sovétrík-
in, og segir þar, að útfærsla ís-
lendinga sé i þvi skyni gerð að
vernda auðlindir hafsins, en því
bætt við, að islenzku ríkisstjórn-
inni hafi borizt „fáránleg orð-
sending frá Sovétstjórnirmi gegn
útfærslu", eins og komizt er að
órði. I þessari fréttagrein, sem
dagsett er f Peking eins og aðrar
fyrr nefndar fréttaklausur
Hsinhúa, er minnzt á fiskstofnana
við lsland,þá hættu sem að þeim
steðjar,og þess getið að hún geti
haft alvarleg áhrif á lffshagsmuni
islenzku þjóðarinnar. Þá segir
fréttastofan ennfremur: „Hinar
réttlátu aðgerðir Islendinga hafa
farið í taugarnar á sovézku sósíal-
imperíalistunum.“ Og loks er gert
grín að sovézku orðsendingunni
með viðeigandi tilvitnunum í
hana. Þá er vitnað í aðalheimild
Hsinhúa, Morgunblaðið, og skýrt
frá ýmsu þvi, sem blaðið hefur
sagt frá í þessu sambandi, enda
þekkja Kinverjar ekki betri né
traustari heimild en þetta víð-
lesnasta og útbreiddasta dagblað
Islendinga. Gagnrýni á sovézkan
„sósíalimperíalisma“ finna þeir
að minnsta kosti ekki í Þjóðviljan-
um. Mætti þetta verða ýmsum
íhugunarefni og sýnir a.m.k. tvær
staðreyndir: annars vegar, að
Kinverjar eru vandari að heimild-
um sínum en t.a.m. Þjóðvilja-
menn, og hins vegar, að þeir
treysta Morgunblaðinu bezt fyrir
islenzkum málstað, a.m.k. þegar
„sósíal-imperfalistar" eiga i hlut.
Kínverska sendiráðið er skipað
aðgætnum, en opinskáum fulltrú-
um þeirrar þjóðar sem á sér hvað
dýpstar menningarlegar rætur
eins og Maó formaður hefur bent
á og fer vel á því að hagsmunir
þessara tveggja þjóða, einnar
hinnar minnstu og þeirrar fjöl-
mennustu i heiminum, fari saman
í svo veigamiklum atriðum sem
fyrr eru nefnd. Báðar hafa þjóð-
irnar verið kúgaðar af erlendum
grimmdarseggjum. Hitt er svo
annað mál, að Islendingar ætlast
til þess að aðrar þjóðir virði það
stjórnskipulag sem þeir hafa kos-
ið sjálfum sér til handa og eru að
sjálfsögðu reiðubúnir til að virða
stjórnarfar i öðrum löndum, en þó
með þeim fyrirvara, að það sé
ekki gert að einskonar út-
flutningsvöru, eins og þegar
endurskoðunarsinnarnir i Kreml
og ýmsum Austur-Evrópurlkjum
hafa viðstöðulaust reynt að neyða
„sósíal-imperíalisma“ sínn upp
á aðrar þjóðir. En Tíbet er, því
miður blettur á laotzeískri sam-
visku kínversku þjóðarinnar.
I framhaldi af þessu er ástæða
til að líta á frétt Hsinhúa, dag-
setta í Ottawa 18. ágúst s.l.,en þar
segir undir fyrirsögninni
„Sovézkar falsfréttir um fiskkvót-
ana við Kanadastrendur af-
hjúpaðar“: Almenningsálitið í
Kanada hefur álitið sovézkar
fréttir um fiskkvóta Rússa við
austurströnd Kanada ósannar og
hvatt til strangra ráðstafana í því
skyni að bjarga fiskstofnum
landsins.
Framkvæmdastjórí Samtaka
sjómanna á Atlantshafsmiðum,
Dick Stewart, benti 15. ágúst s.l.
á, að tölur þær um síldarafla, sem
Rússar hefðu lagt fram, væru óná-
kvæmar og ósannar. Hann sagði,
að heildarafli nótabáta, sem nota
55 nætur og veiða fimm daga vik-
unnar í tvo mánuði á Fundy-flóa,
væri 67 þúsund lestir, en Rússar,
sem veiddu á sömu slóðum alla
daga vikunnar f þrjá mánuði og
notuðu 75 stærri skip, tilkynntu
að afli þeirra næmi aðeins 10 þús-
und lestum. Þess vegna, sagði
hann, eru „tölulegar skýrslur um
sildarafla blekking og Rússar
segja ósatt“.
I grein sem birtist í dag i
„Globe and Mail“ segir: „Það get-
ur vel verið að sovézkir skriffinn-
ar haldi áfram að gefa Kanada-
mönnum kurteisleg Ioforð um að
kvótar verði virtir, þótt flotinn
haldi áfram ofveiði, eins og ekk-
ert hafi í skorizt. Rússar gætu
hugsanlega haldið ofveiðinni
áfram, þangað til þeir róta upp
síðasta fiskinum — aðeins með
því að endurtaka loforðin um að
hætta henni á hverju ári eða þar
um bii.“
I greininni segir ennfremur:
„Sjómenn á austurströndinni
hafa skorað á kanadísku stjórnina
að gera strangari ráðstafanir til
þess að bjarga fiskstofnunum.““
Svo mörg eru þau orð Hsinhúa-
fréttastofunnar kínversku.
Upplýsingar Sovétmanna um
fiskveiðar við Island koma þeim
að sjálfsögðu i koll núna, því að
síðustu tölur, sem þeir hafa gefið
þar að lútandi, eru, að þeir hafi
aflað 1100 tonn af fiski við Is-
landsstrendur. (Upplýsingar
Rússa til Alþjóðahafrannsókna-
ráðsins). Við þetta verður
að miða, ef einhverjar við-
ræður eiga sér stað við Sovét-
menn um fiskveiðar við Is-
land, þegar við höfum fært út
fiskveiðilögsöguna í 200 sjómílur.
En fyrrnefndar upplýsingar kín-
versku fréttastofunnar hljóta
samt að vekja grunsemdir. Og svo
mikið er víst, að Rússar hafa
gramsað i grálúðunni og nú er
hún að hverfa.hér við land. En
réttlætisins vegna verður að sjálf-
sögðu að bæta því við að á íslands-
miðum hafa aðrir verið harð-
svíraðri en Sovétmenn. Þeir hafa
aldrei látið greipar sópa um
islenzka fiskstofna með sama
hætti og t.a.m. Vestur-Þjóðverjar
og Bretar — og er nú mál að linni.
Sovétríkin
í stað Chile
Einn ljótasti bletturinn á
stjórnmálum nú um stundir mun
vera ástandið í Chile, eins og því
er lýst í frjálsum fjölmiðlum víða
um heim. Vinstri menn hafa orðið
fyrir ofsóknum, sem minha á að-
farir nasista, ef dæma má af þeim
fregnum, sem borizt hafa frá
þessu ógæfusama landi. Enginn
lýðræðissinni getur skorazt
undan þeirri frumskyldu að gagn-
rýna og berjast af alefli á móti
ofbeldi í hvaða mynd, sem það
birtist og hvar sem því er beitt.
En satt bezt að segja virðist gagn-
rýnin stundum koma úr hörðustu
átt. I fréttabréfi sovézku njósna-
stofunnar hér á landi, frétta-
þjónustu APN, frá 2. sept. s.I„
segir m.a. í grein, sem ber nafnið
„Óþolandi gerræði: „Búlgörsk
alþýða krefst þess eindregið, að
Luis Corvalan og aðrir chileansk-
ir föðurlandsvinir, sem herfor-
ingjastjórnin hneppir í fangelsi,
verði tafarlaust látnir lausir.
Hegðun herforingjastjórnarinnar
er óþolandi gerræði, brot á öllum
lagavenjum. Eins og almenningur
um heim allan veit, er Luis
Corvalan og mörgum fleiri póli-
tískum föngum haldið í fangelsi
án þess nokkur ákæra hafi verið
borin fram gegn þeim.
Valdamenn i Chile geta ekki
borið fram neinar ákærur sökum
þess að engin sakarefni eru fyrir
hendi...“ Síðan er talað um
„tæringu lýðræðisins", „grimmi-
lega ógnarstjórn og kúgún“
o.s.frv.
öllum rennur til rifja að slíku
ofbeldi skuli beitt. Að sjálfsögðu
er það í senn forkastanlegt og for
dæmanlegt og vekur lýðræðis-
sinnum viðbjóð, hvar í flokki sem
þeir standa. En þeir spyrja
sjálfa sig aftur á móti, hvort
þessar lýsingar búlgarskra
kommúnista á ástandinu í Chile
sem allt bendir til að séu réttar,
eigi ekki jafnvel við kommún-
ista og lýsi því skinhelgi
af versta tagi. Breytum nú
setningunum I fréttabréfi
APN-njósnastofunnar og heim-
færum lýsingarnar t.a.m. upp
á Sovétríkin. Þá mundi þetta
hljóða eitthvað á þessa leið:
„Búlgörsk alþýða krefst þess ein-
dregið að (sovézki rithöfundur-
inn) Búkovsky og aðrir sovézkir
föðurlandsvinir, sem stjórnin
hneppir í fangelsi, verði tafar-
laust látnir lausir. Hegðun
stjórnarinnar er óþolandi ger-
ræði, brot á öllum Iagavenjum.
Eins og almenningur um heim
allan veit er Búkovsky og mörg-
Um fleiri pólitískum föngum hald-
ið í fangelsi án þess nokkur ákæra
hafi verið borin fram gegn þeim.
Valdamenn í Sovétríkjunum
geta ekki borið frara neinar ákær-
ur sökum þess að engin sakarefni
eru fyrir hendi... “ Síðan má
halda áfram að nota orðalag eins
og „tæringú lýðræðisins",
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 1975 25
eftir ELÍNU
PÁLMADÓTTUR
Ringur er fuglur. I sitt reiður
drltur, segir fœreyskur
málsháttur. Og skelfing „drltur"
maðurinn I hreiðrið sitt, jörðina —
og mikið þarf röskan
hreingerningamann með góðan
útbúnað, eigi hreiðrið að vera
boðlegt. Aldrei hefur mér verið
jafnljóst sem I nýafstaðinni ferð
um Þýzkaland I boði
rlkisstofnunarinnar Inter-Nationes
til að kynnast umhverfismálum og
verndun náttúrunnar I landinu,
hve stór hluti af þvl sem við
getum kallað verndun
umhverfisins er hreinlega I þvl
fólgið að þrlfa upp eftir sig. Maður
leggur upp I llfsins bardús með
rómantlsk græn gleraugu
náttúruunnandans á nösum fullur
áhuga á að vinna þvl máli gagn,
og kemst að raun um að
undirstaðan undir öllu saman er
þá hreingerningin —«• að fjarlægja
sorp og skolp, eyða eiturefnum úr
lofti og legi, mala niður bllahræ og
koma fyrir kattarnef ýmsum fúlum
galdrameðulum mannsins sjálfs.
Eins og ávallt verður að byrja á
þvl að þrlfa gólfin á heimilinu,
áður en farið er að „punta upp"
með blómum og skrautmunum. En
I stórhreingerningu samfélagsins
þarf að beita allri tæknikunnáttu
mannsins, hugviti hans og
ómældum vilja, og eyða I það
miklum fjárfúlgum. Þvl mátti ég
nú skoða mismunandi
sorpeyðingarstöðvar og
skolphreinsistöðvar I Dusseldorf,
Essen. Berlln og Munchen, þessar
merkilegu og afkastamiklu
vinnukonur þéttbýlisins á jörðinni,
sem vissulega kunna til verka.
Lokaðar og hreinar eru þær,
sjálfvirkar og tölvustýrðar, svo
þær draga næstum fram I hugann
myndina af óstöðvandi sópi
töframannsins, sem hélt áfram að
bera inn vatn, af þvl strákóvitinn
kunni ekki töfraorðið til að stöðva
hann.
Það þarf llka mikla kunnáttu og
þekkingu til að ráða við að brjóta
niður eða endurnýta allt það. sem
nútlmamaðurinn dritar frá sér alla
daga og I slauknum mæli. Þó
endurnýta megi ýmislegt, reynist
það of dýrt nema markaður til
notkunar á þvl sé við höndina.
Margir þurfa þvl t.d. að brenna
eða eyða með ærnum kostnaði
skarnanum úr sorpinu og leðjunni
úr skolpstöðvunum eða jafnvel
þekja heil fjöll úr þvl grasi og
trjám af þvl ekki er brýn þörf fyrir
þennan mikla áburðargjafa. bn er
það ekki blóðugt að við skulum I
þessu gróðurvana landi slfellt
ausa öllum sllkum áburðarefnum
út I sjó?
Þegar Þjóðverjar gera eitthvað,
þá taka þeir sannarlega vel og
rækilega til hendi. Og þeir eru
teknir til við að þrlfa hreiðrið sitt,
hreinsa upp árnar eins og Ruhr,
koma á eftirliti með loftmengun I
stórborgum eins og Múnchen,
þekja með trjám og gróðri gamlar
malargryfjur og tilbúnar hæðir úr
rústabrotum og sorpi og gera þær
að aðlaðandi útivistarsvæðum og
fylla jafnóðum upp og planta I
djúpu kolavinnslusárin I holdi
landsins I kjölfar
brúnkolavinnslunnar. Allt er þetta
I byrjun og mislangt komið, enda
viðfangsefnin risavaxin, t.d.
gengur erfiðlega að koma gegnum
þingið nýju
vatnshreinsunarlögunum, sem
gera m.a. ráð fyrir þvl að
mengunarvaldurinn borgi
hreinsunina, hvort sem það eru
verksmiðjur eða samfélag
fólksins, sem mengar ár og vötn.
Vestur-Berlln minnir á
umhverfishreinsun á jörðina okkar
I hnotskurn. Þessi innilokaða eyja
I Austur-Þýzkalandi er I sömu
aðstöðu og hnötturinn, sem getur
ekki treyst á að koma frá sér
neinu og verður að búa að sfnu.
Fram til 1972, þegar heldur
slakaði á spennunni, varð borgin
að treysta á að þrlfa sjálf á
staðnum eftir fbúana. Ekki er þar
hægt að reikna með að geta sópað
ruslinu undir teppið, eins og við
gerum hér með þvl að skola þvl
bara út I sjóinn I kring um okkur.
Þvl er nú I Berltn nýtlzkulegasta
og bezta skolphreinsistöðin I
Þýzkalandi og fullkomin
sorpeyðingarstöð. Og I öllu slnu
jarðnæðisleysi hafa
Vestur-Berllnarbúar aldrei hvikað
frá þvl að halda um 30% af landi
slnu grænu með vötnum og
dýrallfi til útivistar fyrir fólkið.
Svo nauðsynleg þykja þessi
grænu svæði fyrir sálarheill
Ibúanna. Þannig er hin innilukta
Vestur-Berlín eins og hnötturinn,
sem verður að læra að vera
sjálfum sér nógur. Hann á ekkert
umhverfi til að sópa ruslinu slnu I
eða flýja til. þegar það verður of
mikið.
En það þarf vlst meira en vilja
og fé til að þrlfa upp eftir sig.
Þrátt fyrir alla tæknikunnáttuna,
er langt frá þvl að maðurinn kunni
þar til verka. T.d. hefur nær engin
ný aðferð til lofthreinsunar komið
fram I 30 ár. þó tækjakostur hafi
að vlsu stórbatnað. Svo sennilega
mundi maðurinn varla standast
húsmæðraskólapróf I
hreingerningum, ef frægu
hlutfallsreglunni á stærð
viðfangsefnisins væri beitt.
Sumt getum við að vlsu ráðið
við, ef við viljum nægu fé til
kosta, sem við hingað til höfum
verið treg til að gera. Tökum
dæmið af nútlma þvottaefnunum,
sem eru mesti skaðvaldurinn
I vötnum og geta I svo miklu
magni kæft þar allt llf. i
Bodensee, sem Rinarfljót rennur
I gegnum og þar sem fosfat-
mælingar hafa farið fram
slðan 1935. hafa þessi skaðlegu
fosföt aukizt I réttu hlutfalli við
aukningu fosfata I þvottaefnum.
sem hafa verið að þróast I 30 ár,
og slðan 1960 hefur magnið I
vatninu tekið stökk. En
iðnaðurinn á hreinlega ekki yfir að
ráða neinni tækni til að framleiða
annað jafngott þvottaefni. Og
meðan mannfólkið fær ekki
þvottinn sinn hvltan með
einhverju öðru, þá verður að nota
fosfötin. Vlsindamenn I
rannsóknastöðinni I Konstanz
sögðu mér llka, að jafnvel þó
eitthvert annað tilbúið efni yrði
fundið upp I staðinn, þá vissu
menn ekkert nema það kynni að
verða enn meiri skaðvaldur með
tlmanum. Og gæti þá verið efni,
sem ekki er hægt að eyða Með
kemlskri hreinsun má þó losna við
fosfat úr vatni, þó það kosti
óhemju mikið. Nú er sú stefna
mjög á lofti að láta ávallt þann,
sem mengar loft eða lög, borga
hreinsunaraðgerðir. Þvl skyldi þá
ekki lagður sérstakur skattur á
neytendur þvottaefna með fosfati,
rátt eins og slgarettur og áfengi er
skattlagt, og nota féð til að ná
þessum skaðvaldi aftur úr
náttúrunni. Væru fosfatrlk
þvottaefni dýrari, gæti það
kannski dregið eitthvað úr notkun
á móti skaðlausari sápu. Um þetta
ræddum við þarna I
rannsóknastöðinni I Konstanz —
þýzku llffræðingarnir með
þekkinguna, umhverfisf róður
efnafræðingur frá Bandarlkjunum.
vlsindalega fáfróður ritstjóri frá
Nýju-Delhi og Gáruhöfundur, sem
kvaðst svo sannarlega mundu
koma þeirri hugmynd á framfæri
við skattahungruð stjórnvöld I
heimalandi sfnu. Ekki væri þó
öruggt að skattpeningurinn sá
færi I að hreinsa þetta leiða efni úr
umhverfinu, ef féð á annað borð
fyndi leið I rlkiskassann I þvlsa
landi, jslandi. Gæti heimurinn allt
eins vel haldið áfram að fá það út I
sjóinn. Eina skynsamlega svarið
kom raunar frá hinum skáldlegu
og óvlsindalega þenkjandi
Indverja, er ég spurði hann
hvernig á þvl stæði að maður
fengi alltaf þvottinn sinn
drifhvltan, ef maður léti þvo hann
fyrir sig á hans austrænu
óvélvæddu heimaslóðum. —
Konurnar bara bregða þvottinum I
suðu, svaraði hann. Það var og!
Það kunnu formæður okkar llka
og eyddu ekki llfi I ám og vötnum
með bleikiefnum og fosfór.
En hvernig eiga fávlsar konur
með nútlmaþvottavélar að skilja
þetta flókna kerfi.
Bjartsýnismennirnir segja, að ef
maðurinn bara skilji ástandið, þá
sé hann nægilega skynsamur til
að finna lausnina og rati krókinn
fyrir kelduna. Hver
meðalverkstjóri geti ráðið við
viðfangsefnið, ef það liggur bara
Ijóst fyrir honum, meðan bezta
stjórnanda hljóti að mistakast
meðan það er óljóst I huga hans.
Ekki veit ég hvort það er rétt. En
bót hlýtur að vera að þvl að sjá
allan skóginn, áður en farið er að
hlúa að stöku tré eða fella annað.
Og þvl þótti mér fengur að þvl að
fá tækifæri til að sjá hvernig
Þjóðverjar bera sig að við að þrlfa
til hjá sér og prýða svo umhverfið
með útivistarsvæðum, vernduðum
skóg og ekki hvað sizt yndislegum
skrautfjöðrum, eins og hinum
fræga og fagra bótanlska garði
Bernadottes greifa á Mainau-eyju
með gróðri og fágætum jurtum úr
öllum heimsálfum.
„grimmilega ógnarstjórn og
kúgun“ — og þá ekki einungis um
ástandið í Sovétríkjunum, heldur
vel flestum kommúnistaríkjum,
eins og kunnugt er.
I fréttabréfinu segir ennfremur
að „af þessum sökum eru hin
áköfu og eindregnu mótmæli
gegn ruddalegu ofbeldi einræðis-
hérranna í Chile mjög eðlileg og
njóta almenns stuðnings allra
þjóða". Auðvitað er þetta satt og
rétt en í stað orðsins „Chile“
mætti ekki siður setja t.a.m.
orðið „Sovétríkin" eða Búlgaría
og þá væri fyrrnefnd fullyrðing
jafnsönn — því miður. Þetta heit-
ir á Islenzku: að kasta steini úr
glerhúsi.
Hér er á engan hátt verið að
reyna að afsaka fasistiskar of-
beldisaðgerðir með ofbeldi
kommúnista um víða veröld, ein-
ungis bent á, að þeir einir hafa
siðferðilegan rétt til að gagnrýna
ofbeldi „og grimmilega ógnar-
stjórn og kúgun,“ sem eru ekki
sjálfir þekktastir að því að beita
„ruddalegu ofbeldi" og halda
pólitískum föngum i fangelsi,
fylgja geðþóttastjórn sinni eftir
með „óþolandi gerræði" og „gróf-
um brotum á öllum lagavenjum".
Detente
Að sjálfsögðu hljóta þessar
„vangaveltur“ að leiða hugann
að undirritun Helsingfors-
yfirlýsingarinnar fyrir skömmu,
en hún fjallaði um svonefnt
détente eða slökunarstefnu, eins
og kunnugt er. Menn hafa að
sjálfsögðu fagnað því, að svo
margar Evrópuþjóðir skuli lýsa
yfir að þær séu reiðubúnar til að
leysa ágreiningsmál án valdbeit-
ingar og efla mannréttindi í álf-
unni. En einnig hefur verið bent
á að það sé óraunsæi að gleypa
Helsingfors-yfirlýsinguna hráa og
gera ráð fyrir því, að hún þurfi
endilega að breyta viðhorfum við-
komandi ríkja til fyrrgreindra
atriða. Á þetta hefur verið
minnst hér í Reykjavíkurbréfi
áður og t.a.m. minnst á vafa-
samar yfirlýsingar leiðtoga
Búlgaríu og Ungverjalands, þegar
þeir undirrituðu fyrrgreindan
sáttmála í Helsinki. Og nýlega
stóð eftirfarandi fréttaklausa hér
í blaðinu: „Leonid Brezhnev,
flokksleiðtogi í Sovétríkjunum,
hefur gert ljóst að Sovétríkin ætli
sér ekki að virða, án þess frekari
samningar komi til, viss ákvæði
lokayfirlýsingar öryggismálaráð-
stefnu Evrópu, þ.á m. þau ákvæði,
sem fjalla um persónulegt frelsi
einstaklinga. Þetta kemur fram í
Observer grein sem Michael
Chesney skrifaði í Moskvu 18.
ágúst... “Þess erennfremurgetið
í fréttinni að Brezhnev hafi skýrt
átján bandarískum þingmönnum
frá þv( „að semja yrði nánar um
framkvæmda þeirra atriða yfirlýs
ingarinnar, sem fjallaði um mann
úðarmál og upplýsingafrelsi.
Þvf virðist sem langt sé frá
því að vandamál þeirra, sem vilja
flytjast frá Sovétríkjunum eða
eiga ættingja utan Sovétríkjanna
að hitta þá eða fá þá í heimsókn sé
leyst. Orð Brezhnevs bera með sér
það sem margir höfðu óttast að
sovétmenn hyggist leggjast gegn
framkvæmd hvers ákvæðis yfir-
lýsingar Helsinki-fundarins sem
þeim fellur ekki 1 geð.“
Og við þurfum ekki frekari
vitnanna við. Allir Islendingar
þekkja skáksnillinginn Spassky.
Hann hefur, ásamt Bobby Fishc-
er, átt drjúgan þátt í þvi að varpa
ljóma á nafn Islands vegna skák-
einvígis þeirra hér á landi. Hann
er nú skilfnn við konu sína og vill
njóta þess sjálfsagða réttar hvers
einstaklings að gjftast annarri
konu. En þá gerist það að sovét-
stjórnin þverbrýtur Helsinki-
sáttmálann til þess að koma í veg
fyrir að Spassky njóti þeirra sjálf-
sögðu mannréttinda.
Allt hefur þetta komið fram í
fréttum, eins og kunnugt er, en
þvi til viðbótar má t.d. vitna f
forystugrein í brezka stórblaðinu
The Guardian ekki alls fyrir
löngu, þar segir m.a.: „Hafi ráð-
stefna 35 heimsleiðtoga í Helsinki
í síðasta mánuði ekki snúizt um
frelsi Boris Spasskys til að
kvænast, þá hljóta vesturveldin
að hafa misskilið dagskrána.
Rússar og Austur-Evrópumenn
lofuðu einkum og sér í lagi að
auðvelda borgurum sínum að gift-
ast útlendingum. Mál Boris
Spassky og Marinu Stechbatc-
heffs hefur verið prófsteinn
þessa lbforðs — og það hefur
reynst haldlaust.
Spassky hefur verið í ónáð í
Sovétríkjunum frá því hann tap
aði heimsmeistaratitlinum í skák
— með heiðri og sóma, en það
gerði illt verra — fyrir Fischer
f Reykjavík 1972. Gert hafði verið
ráð fyrir að Fischer hæfi einvígið
með því að færa fram kóngspeð
sitt, en hann ruglaði mótherja
sinn f rfminu með því að tefla
fram drottningarpeðinu. „Slík
skekkja," skrifaði pólitiskur skák-
fréttaritari Pravda þá, „Spasskys
og þjálfara hans ber þess vitni að
vissu marki, að sovézkir stór-
meistarar hafi almennt slegið
slöku við fræðileg störf og rann-
sóknir."
Kannski hefur sovézka skrif-
stofubáknið ekki innbyrt andann
frá Helsinki, skriffinnskukerfið
er hægfara skiðdýr og sagt hefur
verið um vissa risaeðlu, að það
hafi tekið heila hennar fimm mfn-
útur að fá boð um ertingu í halan-
um. Eh þótt allar afsakanir séu
teknaf með í reikninginn er það
samt dæmi um þau nýju tímamót
sem Helsinki átti að marka, að
móðgun út af skákmóti geti
stjórnað einkamálum Spasskys,"
segir The Guardian.
Ekki alls fyrir löngu bað tékk-
nesk tennisstjarna, Martina
Navratilova, átján ára gömul
stúlka, um hæli sem pólitiskur
flóttamaður í Bandaríkjunum.
Þetta er sem sagt sá árangur,
sem blasir við öllum hugsandi
mönnum rúmum mánuði eftir að
Helsinki-yfirlýsingin var undirrit-
uð. Það er ekki undarlegt þó
menn velti þvf fyrir sér, hvað hafi
áunnist og hvers megi vænta. Og
ef það vefst fyrir einhverjum
hvert er takmark „sósíal-
imperialistanna“ eða endurskoð-
unarsinnanna, eins og Kínverjar
kalla þá Kremlverja, ætti sá hinn
sami að hyggja að varnaðarorðum
Maós formanns og manna eins og
Solzhenitsyns og Roberts
Conquest, sem hér var á ferð ný-
lega. I útvarpsþætti var hann
spurður, hvort hann teldi að Rúss-
ar stefndu að heimsyfirráðum og
svaraði hann þá m.a.: „Það er
ljóst að þeir (Sovétmenn) viður-
kenna enga ríkisstjórn gilda
nema þá, sem byggir á sovézkri
fyrirmynd og þar á ég við komm-
únistíska stjórn. Ríkisstjórn
Dubecks var ekki gild, né heldur
kinverska stjórnin. Engin ríkis-
stjórn er gild nema hún sé fyrst
og síðast byggð á þeirri fyr-
irmynd, sem við höfum í
Moskvu, og þetta merkir í raun-
inni, að þær einu ríkisstjórnir eru
góðar og gildar, þar sem Rússar
hafa hersveitir sinar. Annars
staðar hefur þetta mistekizt og
það á jafnvel við um Rúmeníu.
I grundvallaratriðum viður-
kenna þeir (Sovétmenn) engar
aðrar ríkisstjórnir, og þegar þeir
tala um détente (slökunarstefn-
una), þá er átt við baráttu, og þeir
tala um heimssigur sósíalismans
og eiga þar við sovézkan sósial-
isma, þar sem Kína yrði vissulega
líka að beygja sig undir stjórn
þeirra. Ég tel Ijóst að þetta vakir
fyrir þeim, þegar til lengdar læt-
ur í framtíðinni, og f reyndinni
gera þeir heldur ekkert til að
leyna þvi. Þetta segja þeir opin-
Framhald á bls. 39