Morgunblaðið - 10.10.1975, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. OKTÓBER 1975
17
Tillaga NATO:
1000 kjarnorkuvopn á brott fyrir
eina sovézka skriðdrekadeild
Bríissel 9. október. AP.
ÁREIÐANLEGAR heimildir
í aðalstöðvum Atlantshafs-
bandalagsins i Brtissel hermdu
í dag, að áætlunardeild
NATO hefði samþykkt að
Bandaríkin skyldu bjóða Sov-
étmönnum að flytja á brott
um 1000 kjarnorkuvopn frá V-
Þýzkalandi gegn því að Sovét-
menn kölluðu heim eina skrið-
— Friðar-
verðlaunin
Framhald af bls. 1
menn sammála um að virðing fyr-
ir mannréttindum og grundvallar-
frelsi væru mikilvægir þættir í
þróun friðar, vellíðunar og rétt-
lætis, sem eru nauðsynleg til að
tryggja þróun vinsamlegra sam-
skipta og samvinnu, ekki aðeins
meðal þeirra heldur allra þjóða
heims. Enginn hefur varað okkur
jafn ákaft við að taka þetta alvar-
lega og Andrei Sakharov og hann
hefur skipað sjálfan sig í forsæti
fyrir baráttunni fyrir að gera þær
hugsjónir Helsinkisáttmálans að
lifandi raunveruleika."
Sakharov sagði við fréttamenn í
Moskvu að hann myndi fara til
Ósló til að taka við verðlaunun-
um, ef hann fengi leyfi sovézkra
yfirvalda til að fara úr landi.
Sakharov er fyrsti Sovétmaður-
inn, sem fær friðarverðlaunin, en
þeir Boris Pasternak og Alexand-
er Solzhenitsyn hafa báðir fengið
bókmenntaverðlaun Nóbels,
Pasternak 1958, en sovézk yfir-
völd neyddu hann til að hafna
verðlaununum, og Solzhenitsyn
1970. Hann kom heldur ekki til að
taka við verðlaununum af ótta við
að fá ekki að snúa heim aftur.
Þremur árum síðar var Solzhenit-
syn vísað úr landi í Sovétrfkjun-
um og er hann nú búsettur í Sviss.
Solzhenitsyn gaf i dag út yfirlýs-
ingu, þar sem hann sagði: ,,Ég
óska Andrei Sakharov til ham-
ingju með Nóbelsverðlaunin, þvi
að hann hefur ekki aðeins fórnað
árum í baráttuna, heldur og
heilsu sinni. Ég óska öllum undir-
okuðum mönnum í Sovétríkjun-
'um til hamingju, því að verðlaun-
in munu styrkja rétt þeirra. Ég
óska Nóbelsverðlaunanefndinni
til hamingju með að hafa öðlast
drekaherdeild í Mið-Evrópu.
Verður tilboð þetta væntanlega
lagt fram á næstunni á viðræðu-
fundum NATO og Varsjárbanda-
lagsríkjanna i Vín um gagn-
kvæma fækkun í herafla ríkjanna
í A- og V-Evrópu. Willy Brandt,
fyrrum kanslara V-Þýzkalands,
skýrði frá þvf fyrr í vikunni á
fundi alþjóðasamtaka ritstjóra í
London, að slíkt tilboð væri vænt-
anlegt.
sannan skilning á friði, sem and-
stæðu kúgunar."
í Noregi fögnuðu flestir stjórn-
málaleiðtogar ákvörðuninni og
sögðu hana hvatningu til þeirra,
sem berðust fyrir mannréttindum
í A-Evrópu. Leiðtogar vinstri-
manna og kommúnista fordæmdu
hana hins vegar og sögðu að verð-
launin hefðu átt að renna til
þeirra sem „rotnuðu f fangelsum
eða dauðaklefum á Spáni og í
Chile“. Leiðtogar stjórnarand-
stöðunnar í V-Þýzkalandi fögn-
uðu verðlaunaveitingunni, en
Willy Brandt, fyrrum kanslari og
friðarverðlaunahafi, sagði að of
fljótt væri fyrir sig að láta álit sitt
í Ijós.
Eiginkona Sakharovs, Yelena,
sem dvelst á ítalíu um þessar
mundir, þar sem hún gekkst und-
ir augnuppskurð lýsti yfir mikilli
gleði sinni og sagði fréttamönn-
um, að hún hefði sent eiginmanni
sinum svohljóðandi skeyti: „Til
hamingju elskan mín. Ég faðma
þig og kyssi og alla vinina heima
og annarsstaðar."
Sakharov var ekki á heimili
sínu f Moskvu er fréttamenn
komu þangað til að tilkynna hon-
Jazzklúbbur
stofnaður í
Hafnarfirði
HINN 27. september sl. var stofn-
aður jazzklúbbur i Hafnarfirði,
og voru 38 manns á stofnfundin-
um, f Skiphól.
Fólkið var á öllum aldri bæði
karlar og konur og virðist áhugi á
jazztónlist fara vaxandi, einkum
meðal ungs fólks.
Tilgangur klúbbsins er eins og
um um verðlaunin, en þeir fundu
hann sfðar á heimili vina hans,
þar sem hann skálaði glaður og
hrærður við þá og fréttamenn.
Sakharov, sem var einn af
fremstu vísindamönnum Sovét-
rfkjanna og smíðaði fyrstu vetnis-
sprengju þeirra, sneri baki við
vísindastörfum 1962 til að helga
sig baráttunni fyrir mannréttind-
um. Hann er hægur maður, grá-
hærður með gleraugu og virðist
ekki mikill baráttumaður að sjá.
En einurð hans og festa svo og
virðing í vísindaheiminum hefur
verndað hann í andófsbaráttunni.
Hann er 54 ára að aldri.
Verðlaunaveitingin kemur 8
dögum áður en „Alþjóðlegu Sakh-
arovréttarhöldin“ hefjast í Kaup-
mannahöfn, þar sem fjallað verð-
ur um meint brot á mannréttind-
um í Sovétríkjunum. Heimsfræg-
ir sovézkir vfsindamenn, rithöf-
undar og lögfræðingar munu bera
vitni, m.a. Solzhenitsyn, en Sakh-
arov sjálfur hefur sagt að hann
telji ólíklegt að hann fái leyfi til
að fara. Samtök, sem nefnast „út-
lagar frá austri i Danmörku"
standa fyrir réttarhöldunum.
Sigurður Hallur
héraðsdómari
FORSETI Islands hefur skipað
Sigurð Hall Stefánsson, aðalfull-
trúa við bæjarfógetaembættið í
Hafnarfirði, til að vera héraðs-
dómari við embætti sýslumanns-
ins í GuIIbringusýslu og bæjarfóg-
etans í Keflavík og Grindavík frá
1. þ.m. að telja.
Aðrir umsækjendur um emb-
ættið voru: Sveinn Sigurkarlsson,
fulltrúi við bæjarfógetaembættið
í Keflavík, og Valtýr Sigurðsson,
aðalfulltrúi við sama embætti.
segir í stofnskrá, að stuðla að út-
breiðslu og kynningu jazztónlistar
með ýmsum hætti svo sem hljóm-
leikum, erindum og kynningu á
jazzlistamönnum.
Ætlunin er að hafa jazzkvöld í
Skiphól mánaðarlega í vetur, og
verður reynt að hafa þau sem
fjölbreyttust, en það fyrsta
verður þriðjudaginn 14. október
og verður þá Dixieland hljómsveit
Árna Isleifssonar gestir kvölds-
ins. 1 stjórn jazzklúbbsins, sem
ekki hefur enn verið gefið nafn,
en það verður gert á næsta fundi,
eru eftirtaldir menn:
Hermann Þórðárson, formaður,
Örn Sigurðsson varaformaður,
Halldór Arni Sveinsson ritari,
Jónatan Garðarsson gjaldkeri,
Agnar Sigurðsson meðstjórnandi.
Til vara: Guðmundur Steingríms-
son, Njáll Sigurjónsson.
— Flensborg
Framhald af bls. 36
samningsaðili fyrir kennara á
fjölbrautastigi. Loks segir f sam-
þykktinni, að áður boðuðum
verkfallsaðgerðum kennara verði
haldið áfram þar til viðunandi
lausn hafi fengizt.
Hjálmar sagði að eftir að þessi
tillaga hafði verið samþykkt hafi
verið borin upp tillaga meðal
hinna kennaranna, sem kenna við
gagnfræða- og landsprófsdeildir,
og segir þar að samkvæmt sam-
þykkt á kennarafundi sl. haust
starfi aðeins eitt kennarafélag við
Flensborgarskólann, sem standi
saman f öllum réttlætismálum er
varði skólann í heild. Gagnfræða-
deildarkennarar við skólann sam-
þykki því að leggja niður kennslu
til stuðnings við samkennara sina
við framhaldsdeild frá og með
deginum f dag, hafi ekki við-
unandi lausn fengizt á kröfum
framhaldsdeildarkennara við
Flensbörgarskólann.
Hjálmar taldi litlar líkur á því
að samkomulagsumleitanir bæru
árangur nægilega fljótt til að
kennsla yrði i Flensborgarskólan-
um í dag, en sagði ennfremur að
Flensborgarkennararnir hefðu
einnig ástæðu til að ætla, að að-
gerðir þessar yrðu mun víðtækari
ef deila þessi ætlaði að dragast á
langinn.
— Ungur piltur
Framhald af bls. 36
vinnufélagar hans héldu heim
á leið að loknu dagsverki og tók
hann þá að örvænta um að sér
yrði bjargað. „Þá var orðið
mjög þrengt að mér og ég átti
orðið erfitt um andardrátt.
Einnig heyrði ég í krökkum
sem þarna voru á ferð en lengi
vel heyrði enginn þeirra til
mín.“
Svo var það um áttaleytið um
kvöldið að lítill drengur fór
þarna um, og þóttist hann
heyra einhver kynleg hljóð úr
malarbingnum. Lét drengurinn
föður sinn vita, sem fór þegar á
staðinn og sá þá hvernig komið
var. Sótti maðurinn þegar
hjálp, og tók um 15 mínútur að
ná piltinum undan mölinni, en
þar hafði hann þá legið í fjórar
klukkustundir.
Pétur var síðan fluttur í
sjúkrahúsið á Húsavík, en hann
reyndist lítið meiddur, skrám-
aður í andliti og marinn á baki.
Var hann að vonum allþrek-
aður en hresstist fljótt.
Mennirnir sem voru að vinna
þarna með piltunum tóku eftir
því að hann hafði horfið, en
töldu að hann hefði farið eitt-
hvað f burtu og gáðu því ekki að
honum.
— Fréttaritari / Hákon
— Nóbelshafinn
Framhald af bls. 5
um: þvert á móti mun hann halda
a'fram að hrópa. Hann stendur á
- þvf fastar en fótunum að mönnum
sé lífsnauðsyn að vera heiðarlegir
gagnvart sjálfum sér. „Menn
verða ævinlega að gera sér hug-
sjónir sínar ljósar,“ sagði hann
einhverju sinni, er hann var
spurður að því hvers vegna hann
héldi baráttu sinni áfram þrátt
fyrir magnaðan andróður. „Mestu
varðar að hugsjónir séu manni
ljósar enda þótt í bili votti ekki
fyrir sýnilegri leið til að hrinda
þeim í framkvæmd. Ef engar hug-
sjónir væru, ættum við heldur
enga von. Þá væri ekkert nema
vonleysi, myrkur og tóm“. Hann
hefur einnig látið í ljós efasemdir
um að baráttan fyrir auknum
mannréttindum í Sovétrikjunum
geti borið raunhæfan árangur. Og
hann bætti við: „Ef litið er á
baráttu okkar sem pólitíska her-
ferð mun ekkert breytast".
Blak
ÞÁTTTÖKUTILKYNNINGAR í
keppni 2. deildar Islandsmótsins i
blaki og i kvennakeppni Islands-
mótsins þurfa að hafa borizt Blak-
sambandi Islands, pósthólf 864 i
Reykjavik, fyrir 15. október n.k.
THE OBSERVER THE OBSERVER áSSfe. THE OBSERVER THE OBSERVER THE OBSERVER *Stó&THEO
Svívirt mannréttindi í
Sovétríkjunum
verkefni Alþjóðadómstóls
eftir LAJOS
LEDERER
Fyrir skömmu knúði
rússneska leyniþjónustan KGB
Andrei Amalrik, hinn kunna
rússneska sagnfræðing og rit-
höfund, til að hverfa frá
Moskvu, eftir að honum hafði
verið neitað um leyfi til að
dveljast í borginni. Þetta
raunalega atvik verður fyrst á
dagskrá „Alþjóðlegra réttar-
halda um mannréttindi í Sovét-
rikjunum“, sem haldin verða í
fyrsta sinn i Kaupmannahöfn
17. október næstkomandi.
Réttarhöldin verða gerð að
frumkvæði dr. Andrei
Sakharofs, sem hefur einstæða
áhrifaaðstöðu í sovézku þjóð-
lifi, vegna þess að hann hefur
um 22ja ára skeið verið meðlim-
ur hinnar virtu Vísinda-
akademiu i Moskvu, og afrek
Sovétrikjanna I kjarneðlisfræði
eru að miklu leyti honum að
þakka.
Er Alexander Solzhenitsyn
hafði verið gerður útlægur úr
Sovétríkjunum og sviptur borg-
araréttindum sinum i febrúar
1974, birtu 10 rússneskir
menntamenn, þar á meðal
Sakharof, áskorun til allra
þjóða og fóru þess þar á leit, að
settur yrði á fót alþjóðlegur
dómstóll til að kanna, hvernig
lög og réttur væru fötum troðin
í Sovétrfkjunum.
Hópur útlaga frá Austur-
Evrópuríkjunum tók vel f þessa
hugmynd, en þeir höfðu árið
1968 stofnað í Danmörku nefnd
til að berjast fyrir mannréttind-
um í Sovétríkjunum og öðrum
kommúnistaríkjum í Austur-
Evrópu. Nefnd þessi hefur séð
um undirbúning réttarhald-
anna í samvinnu við áhrifa-
mikla menntamenn frá Dan-
mörku og öðrum Vestur-
löndum.
Fyrsti hluti réttarhaldanna
mun fara fram í þinghúsi Dana,
Kristjánsborgarhöll, í Kaup-
mannahöfn, dagana 17.—19.
október.
Háttsettir aðilar og stofnanir
um heim allan hafa léð nefnd-
inni stuðning. Meðal stuðnings-
aðila í Bretlandi má nefna
Edward Heath, fyrrum for-
sætisráðherra, Jo Grimond,
fyrrum leiðtoga Frjálslynda
flokksins, Sir Isaiah Berlin, for-
seta brezku akademiunnar,
David Astor, ritstjóra Observer
og rithöfundanna Arthur
Koestler og J.B. Priestley.
Meðal stuðningsaðila í Banda-
ríkjunum má hins vegar nefna
Averell Harriman sendiherra,
McGeorge Bundy prófessor og
öldungadeildarþingmennina
Hubert Humphrey, Edward
Kennedy og Henry Jackson.
Forseti dómstólsins verður Ib
Thyregord, þrautreyndur
danskur hæstaréttarlögmaður.
Dómstóllinn mun hlýða á
frásagnir vitna frá Sovétríkjun-
um, sem gera munu grein fyrir
núverandi þróun mála í stjórn-
málalegu og menningarlegu til-
liti i Sovétríkjunum, svo og
ástandi i trúmálum.
Þeir, sem skipulagt hafa rétt-
arhöldin gera ráð fyrir, að
20—25 mikilsmetnir pólitískir
útlagar muni leggja fram vitn-
isburð, þar á meðal Alexander
Solzhenitsyn og Pavel Litvinof
eðlisfræðingur, barnabarn
Maxims Litvinof, sem eitt sinn
var utanrikisráðherra Stalins.
Pavel Litvinof var einn þeirra,
sem undirrituðu áskorunina
ásamt Sakharof, en er nú
búsettur i Bandarikjunum.
Andrei Amalrik, sem hefur
nú verið neitað um dvalarleyfi í
Moskvu, var látinn laus eftir 5
ára fangelsisvist i maí sl.
Fanselsisdóm sinn hlaut hann
fyrir að hafa ritað bókina:
„Munu Sovétrikin halda velli
til ársins 1984“. Hann vonast
nú til að komast úr landi til
ársdvalar, og er förinni heitið
til Utrecht-háskólans i
Hollandi.
Sakharof sagði nýlega, að
réttarhöldin yrðu feikilega
þýðingarmikil og myndu gefa
greinargóða mynd af ástandi
mála í Sovétríkjunum. Hann lét
i ljós von um, að fjallað yröi um
réft sovézkra borgara til að fara
úr landi af frjálsum og fúsum
vilja og að snúa heim þegar
þeir æsktu þess. „Öll önnur
réttindi eru undir þessu eina
atriði komin," sagði hann.
Sakharof bætti því við, að
hann hefði löngun til að vera
viðstaddur réttarhöldin i Kaup-
mannahöfn, en hann færi
hvergi nema hann fengi trygg-
ingu sovézkra yfirvalda fyrir
því að fá að snúa aftur heim til
fjölskyldu sinnar. Þrátt fyrir
Helsinki-samkomulagið er ólík-
legt, að stjórnvöld i Moskvu láti,
slíka tryggingu f té. Sakharof,
sem lætur sér ekki allt fyrir
brjósti brenna í baráttunni fyr-
ir auknum mannréttindum i
Sovétríkjunum og er manna
geiglausastur, gerir stöðugt
meiri usla heima fyrir og bakar
stjórnmálamönnum sífelld
vandræði. Ekki er líklegt, að
þeir vilji gefa honum tækifæri
til að færa enn út kvíarnar
erlendis.
Enda þótt Sakharof verði að
sitja heima, verða réttarhöldin
i Kaupmannahöfn engu að
siður mjög markverður
atburður. Verður þetta i fyrsta
sinn sem lagðar verða fram
opinberlega á þennan hátt
rannsóknir, sem gerðar hafa
verið á kúgun í Sovétrikjunum.