Morgunblaðið - 24.10.1975, Page 18

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. OKT0BER 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Við lifum í þjóðfé-
lagi, sem er stjórnað af
körlum. Einu gildir, hvort um er
að ræða stjórnmál, opinbera
stjórnsýslu, stjórn atvinnufyrir-
tækja, hagsmunasamtaka eða
annarra aðila, sem hafa með
ákvarðanatöku að gera, flestar
meiriháttar ákvarðanir eru
teknar af körlum, a.m.k. á yfir-
borðinu. Við státum okkur af
jafnrétti kynjanna. Samt vitum
við að þvi er ábótavant í veiga-
miklum atriðum. Það er ekki
ýkja langt síðan konur öðluðust
rétt til sömu launa og karlar
fyrir sömu vinnu. Þvi er haldið
fram, að þótt þær hafi þau
réttindi nú í orði sé svo ekki á
borði i öllum tilvikum, þótt
vafalaust hafi mikið áunnizt í
þeim efnum.
Markmið kvenréttindabar-
áttu á okkar timum hefur fyrst
og fremst verið það, að vekja
konur sjálfar til vituhdar um
stöðu þeirra og þann rétt, sem
þær eiga til jafnréttis á við
karla Þessi barátta miðar að
hugarfarsbreytingu, jafnt hjá
konum sem körlum, um stöðu
konunnar í þjóðfélagí okkar.
Þessi hugarfarsbreyting verður
ekki á einum degi, en smátt og
smátt verður hún að veruleika.
Hún er forsenda þess, að konur
geti notið jafnréttis á við karla.
Hitt er svo rétt að miðað við
mörg önnur lönd býr íslenzka
konan við mikil mannréttindi.
Hefur svo verið frá fornu fari,
einkum við upph'af íslands-
byggðar, eins og fram kemur í
fornum heimildum.
stefna, sem haldin var í sumar
samþykkti ályktun, þar sem
i. er gerð grein fyrir því,
hvers vegna til þessara að-
gerða er gripið. Þar segir:
„Vegna þess, að vanti starfs-
menn til illa launaðra og lítils
metinna starfa, er auglýst eftir
konu. Vegna þess, að meðal-
laun kvenna við verzlunar- og
skrifstofustörf eru aðeins 73%
af meðallaunum karla við sömu
störf. Vegna þess, að engin
kona á sæti í aðalsamninga-
nefnd Alþýðusambands ís-
lands. Vegna þess, að mismun-
ur á meóaltekjum verkakvenna
og verkakarla er kr. 30.000 á
mánuði. Vegna þess, að
bændakonur eru ekki fullgildir
aðilar að samtökum stéttar
sinnar. Vegna þess, að algengt
svar er, þegar spurt er um starf
konu, sem gegnir húsmóður-
starfi: „Hún gerir ekki neitt,
hún er bara heima." Vegna
einskis metin á vinnumarkaði.
Sameiginleg niðurstaða er
sú, að framlag kvenna til sam-
félagsins sé lítils virt."
Öll þau atriði, sem hér hafa
verið talin og tilgreind eru sem
ástæða fyrir kvennafrli I dag
eru bæði þörf áminning og
mikið ihugunarefni. Við búum
ekki í þjóðfélagi jafnréttis,
nema fullt jafnrétti riki milli
kynja. Þegar konur mæta ekki
til vinnu í dag, hvort sem er á
vinnustöðum eða heimilum,
sem hafa frá alda öðli verið
hvað mikilvægustu skólar og
vinnustaðir landsins, verður
mönnum Ijósara en ella, að
þjóðfélag okkar er ekki starf-
hæft nema helmingur þjóðar-
innar, sem eru konur, séu virkir
þátttakendur i starfi þess.
Sumir segja, að forsenda fyr-
ir jafnrétti kvenna á við karla sé
umbylting sjálfs þjóðfélagskerf-
isins. Það er rangt. Konur geta
þessa kjölfestu þjóðfélagsbygg-
ingarinnar. En hlutur hennar
hefur verið lítils metinn. í þeim
efnum er hróplegast misréttið,
sem rikir milli konunnar, sem
vinnur á heimili sinu, og hinn-
ar, sem vinnur utan heimilis.
Um leið og hvatt er til jafnréttis
milli karla og kvenna má ekki
gleymast, að í dag ríkir ekki
jafnrétti milli kvenna innbyrðis.
Þótt kvennafriið sé líklega
einstætt fyrir ísland skulum við
líka minnast þess, að baráttan
fyrir jafnrétti kvenna er alþjóð-
leg. Hugmyndin um kvennafrí-
ið hér er til orðin í tengslum við
frumkvæði Sameinuðu þjóð-
anna á þessu ári i baráttunni
fyrir jafnrétti kynjanna. Þótt við
í okkar litla samfélagi þurfum
að gera mikið átak til þess að
fullt jafnrétti náist, er Ijóst, að
víða um lönd er hlutskipti
kvenna hörmulegt. í baráttunni
fyrir betra lífi hlýtur mannrétt-
indabaráttan að sitja í fyrirrúmi
— og við erum í raun að tala
um almenn mannréttindi.
í þessum efnum geta vafa-
laust flestir verið sammála um
markmiðið sem stefnt er að,
þótt menn kunni að greina á
um leiðir. Og auðvitað eru
skiptar skoðanir meðal kvenna
á íslandi um leiðir í jafnréttis-
baráttu þeirra. Sumar konur
taka sér frí frá störfum í dag —
aðrar ekki. Afstaða hinna síðar-
nefndu er á engan hátt ámælis-
verð, nema síður væri. Þær
vilja einfaldlega fara aðrar leið-
ir. En markmiðið er eitt og hið
sama: jafnrétti kynja.
P.S. Frá deginum í dag að telja
ættu aldrei að heyrast á íslandi
gamlir, hvimleiðir „frasar" eins
og: Konur og menn! Kona er
ekki síður maður en karl. Of oft
vill þetta gleymast.
Jafnrétti — mannréttindi
og kvenmenn
í dag 24. október, á degi
Sameinuðu þjóðanna, taka fjöl-
margar konur á íslandi sér frí
frá störfum. Þetta er líklega
einstæður viðburður um heims-
byggðina. Tilgangurinn með
þessum aðgerðum er að sýna
fram á, hvérs virði framlag kon-
unnar í atvinnulífinu og á heim-
ilinu, í daglegu lífi okkar allra,
raunverulega er. Eftir daginn I
dag þarf væntanlega ekki að
deila um það framlag, því að
búast má við, að atvinnulíf og
margvísleg þjónusta lamist að
verulegu leyti. Kvennaráð-
þess, að til eru menn með
ákvörðunarvald um stofnun
dagvistarheimila fyrir börn,
sem telja þau aðeins til að auka
á leti kvenna. Vegna þess, að
vinnuframlag bændakvenna I
búrekstri er metið til kr.
1 75.000 á ári. Vegna þess, að
kynferði umsækjenda ræður oft
meiru um stöðuveitingu en
menntun og hæfni. Vegna
þess, að fordómar og í sumum
tilvikum sjálft menntakerfið
lokar ýmsum menntaleiðum
fyrir stúlkum. Vegna þess, að
starfsreynsla húsmóður er
hlotið jafnrétti á við karla innan
ramma þess þjóðfélags, sem
við höfum byggt upp, en til
þess þarf að verða hugarfars-
breyting, jafnt hjá körlum sem
konum. í sumum þjóðfélögum
þar sem byltingar hafa orðið, er
hlutskipti konunnar hvað verst.
Á þessum degi er sérstak^.
lega mikilsvert að hlutur hús-
móðurinnar gleymist ekki. Fjöl-
skyldan og heimilið eru horn-
steinar okkar samfélags. Öllum
öðrum fremur er það húsmóðir-
in, sem hefur staðið vörð um
Leikfélag Akureyrar:
Tangó
FYRIR skömmu frumsýndi
Leikfélag Akureyrar Tangó
eftir pólska absúrdistann
Slavomir Mrozek, f. í
Borzecin 1930. Mér hefur
skilizt að hann sé bragðmesti
laukurinn á athyglisverðum
meiði pólskrar nútímaleikrit-
unar, en á því sviði listar
standi þeir framar flestum
þjóðum. Mrozek hefur þótt
beinskeyttur og napur
ádeiluhöfundur á hið
kommúniska lögregluþjóð-
félag, en líka hefur hann
beitt skeytum sínum að and-
varaleysinu vestan járntjalds.
Það kemur naumast á óvart,
að Mrozek er meðal þeirra
austur-evrópsku listamanna,
er búsettir eru utan heima-
lands síns. Fyrst bjó hann í
Ítalíu, en síðar og nú I París
að ég ætla.
Fyrsta leikrit Mrozeks, sem
sýnt var hér á landi, var
einþáttungurinn Á rúmsjó,
Lindarbæ 1966. Tangó var
sýnt í Iðnó 1967 og
Meðgöngutími sl. ár.
Tangó á erindi til nútíma-
mannsins, ekki sízt hér
norður við Dumbshaf í Ijósi
síðustu atburða: Foreldrarnir
Elenóra og Stómil, höfðu á
sínum tíma gert uppreisn
gegn siðfágun Viktoriutima-
bilsins og tekið sér algjört
frjálsræði, jafnvel i kynferðis-
málum. En þetta frjálsræði
var innihaldslaúst og því
andvana fætt; dagarnir líða
við vín og spil eða fáránlegar
og fánýtar tilraunir til sköp-
unar. Sonurinn, Arthiír, er
tilfinningaríkur og metnaðar-
gjarn. Hann þolir ekki lengur
lausungina á öllum sviðum,
þráir að hverfa aftur til fastra
forma Viktoríutímabilsins og
gjörir gagnbyltingu með
hjálp ömmubróður síns,
Efgeníusar. Þegar sigurinn
virðist vís, missir Arthúr
trúna á þetta tiltæki, honum
verður um megn að snúa
ofan af snældu tímans. Nú er
tækifærið fyrir hinn rudda-
lega, ómenntaða skúrk,
Edda, að koma fram á sjónar-
sviðið. Þegar Arthúr skipar
honum að drepa Efgeníus,
fellur Arthúr sjálfur fyrir
höggi fantsins, sem síðan
neyðir Efgenius til þess að
dansa við sig Tangó, — en
aðrir hverfa hljóðlega á brott.
Byltingin er um garð gengin.
Hún hefur étið börn sín, sum-
ir eru látnir hverfa, aðrir
verða að dansa með.
Þessi boðskapur er sannar-
lega orð i tíma töluð. Sumir
halda því fram, að blóma-
skeið lýðræðislegra stjórnar-
hátta sé liðið og hnignunin
framundan. Við kunnum ekki
fótum okkar forráð, njótum
ekki frelsisins af því að við
höfum ekki fundið þá lifsfyll-
ingu, sem skapast af athöfn
þarfri og sannri menningar-
viðleitni. Þess i stað fer
mestur okkar tími í tilgangs-
lausa leiki og gaman og
innbyrðis erjur, öfund og
sókn eftir veraldlegum
gæðum. Slíkt samfélag getur
ekki staðizt til lengdar. Ógæf-
an er óumflýjanleg, þótt við
höfum vítin að varast bæði úr
sögunni og fyrir augum
okkar í fasista- og kommún-
istaríkjum.
Leikfélag Akureyrar réðst i
stórvirki, þegar það setti á
svið þetta margslungna og
vandmeðfarna leikhúsverk.
Það ber stjórn þess gott vitni,
hversu vel tókst til um þessa
sýningu. Heildarsvipurinn er
góður og einstaka leikarar
gera hlutverkum sínum ágæt
skil. Ég nefni þar sérstaklega
Gest Jónasson i gervi Edda,
en túlkun hans var sterk og
sannfærandi og stígandi til
loka verksins. Sigurveig
Jónsdóttir í gervi Elenóru
sýndi það enn einu sinni, að
hún er i flokki fremstu leik-
kvenna landsins. Aðalhlut-
verkið, Arthúr, er lejkið af
Aðalsteini Bergdal og er það i
fyrsta skipti, sem hann hefur
slíkt hlutverk á hendi. Mér
þótti honum takast framar
vonum í góðri merkingu þess
orðs að túlka þessa marg-
ræðu, tilfinningaríku og
kannski fáránlegu persónu.
Saga Jónsdóttir fer með
hlutverk Öllu, unnustu og
frænku Arthúrs, með þeim
hætti, að ekki leynir sér, að
hún er að ná æ betri tökum á
hlutverkum sínum. Júlíus
Oddsson, hinn gamalkunni
leikari, bregður sér nú á fjal-
irnar á nýjan leik í gervi
Stómils og gerir sumt vel,
þótt mér falli ekki túlkun
hans að öllu leyti og er hið
sama að segja um Kristjönu
Jónsdóttur í gervi Efgeniu.
Árni Valur Viggósson leikur
Efgeníus og féllu einkum
gervi og hreyfingar vel að
hlutyerkinu.
Eyvindur Erlendsson er
leikstjóri. Með þessari sýn-
ingu hefur hann að minu viti
sannað, að hann hefur tekið
rétta stefnu í uppbyggingu
og mótun atvinnuleikhússins
Leikfélag Akureyrar. Mér eru
það nokkur vonbrigði, að
undirtektir bæjarbúa við
Tangó skuli ekki meiri en
raun ber vitni. Sýningin er
góð, skemmtileg og á erindi
við menn. Það er meira en
hægt er að segja um marga
þá dægrastytting, sem nú er
helzt leitað eftir.
Halldór Blöndal.