Morgunblaðið - 20.11.1975, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. NÖVEMBER 1975
Leikfélag Akureyrar:
Kristnihald
undir Jökli
SL. FÖSTUDAG var frumsýnt
á Akureyri Kristnihald undir
Jökli í leikgerð Sveins Einars-
sonar í samvinnu við höfund-
inn, Halldór Laxness. Það er
vafalaust, að þessarar leiksýn-
ingar verður Iengi minnst.
Sveinn Einarsson þjóðleikhús-
stjóri komst svo að orði í stuttu
ávarpi á frumsýningunni, að
kynni sín og samvinna við
leikendur sannfærðu sig um, að
Leikfélag Akureyrar væri
„Ieikhús með framtíð“.
Eg held að frumsýningargest-
ir allir hafi verið sama sinnis,
— eða það má líka orða það svo:
Akureyri hefur stækkað með
uppsetningu þessa verks. Svo
heilsteypt var þessi leiksýning,
svo margur leiksigur var þar
unninn, að héðan í frá getur
enginn efast um, að Akureyr-
ingar hafa eignast sitt „alvöru-
Ieikhús“, sem fyllstu kröfur
verða gerðar til. Sú djarfa til-
raun, sem ákveðið var að gera
fyrir þrem árum eða svo, hefur
m.ö.o. heppnast.
Kristnihald undir Jökli. Það
hefur verið skrifað margt um
þá bók og þetta leikrit. Ég hef
fyrir satt, að meirihlutinn sé
misskilningur. Ég skal þvi ekki
hætta mér út á þá braut, en læt
þetta nægja: Kristnihaldið eins
og svo mörg verk Laxness er
sprottið úr þjóðlífinu. Við hitt-
um kannski ekki þessar sömu
persónur á næsta götuhorni.
Við könnumst eigi að síður við
manngerðina: hún er ramm-
íslenzk. Og orðaskiptin, —
meitluð og grunduð, — eru
umfram allt fyndin og auð-
skilin, þótt maður komist
kannski aldrei til botns í því
hvað þau þýða í raun og veru.
Þetta verk er tvímælalaust
meðal allra skemmtilegustu
leikrita, fyrir íslendinga a.m.k.
I Ieikskrá segir svo: Sviðs-
setning: Sveinn Einarsson.
Leikstjóri ásamt honum:
Eyvindur Erlendsson. Leik-
mynd: Steinþór Sigurðsson.
Gestaleikur og leikstjórn: Gísli
Halldórsson. Þessi upptalning
ber með sér, að miklu var
kostað til þess að gera sýning-
una á Kristnihaldi undir Jökli
sem bezt úr garði. Örugg leik-
tjórn Sveins, kunnugleikar
hans á verkinu og smábreyt-
ingar, allar til góðs að ég ætla,
bera ávöxt í ógleymanlegri sýn-
ingu, þar sem allt hjálpast að:
Snjöll leiktjöld, óviðjafnanleg-
ur gestaleikur og ótrúlega góð
frammistaða heimamanna.
Gísli Halldórsson hefur gjört
úr Jóni Prímus þá persónu, að
það er ófyrirséð, hvort öðrum
muni nokkuð þýða að reyna að
fara þar í hans föt. Túlkun hans
er einlæg, fyrirhafnarlaus og
rík af þokka.
Gestur E. Jónasson leikur
Umba og vinnur eftirminni-
legan leiksigur. Strax í fyrstu
atriðunum fann maður, að
hverju stefndi, og í leikslok
hlaut maður að samfagna inni-
lega hinum unga leikara. Hann
fékk sem sé tækifæri til þess að
spjara sig á móti einum snjall-
asta og kannski vinsælasta
leikara landsins og stóðst þá
raun með þeirri prýði, að hann
fór fram úr því, sem hann hafði
áður gert.
Úa er leikin af Sigurveigu
Jónsdóttur. Þetta hlutverk
hefur mér skilizt að sé eitthvert
hið vandasamasta. Úa er
umtöluð allt leikritið, leyndar-
dómsfull og óskiljanleg, en
kemur svo fram í dagsljósið í
lokin ósköp venjuleg kona.
Sigurveig gjörir þessu hlut-
verki mjög góð skil og sýnir enn
einu sinni, hversu fjölhæf lista-
kona hún er.
Þeir gömlu og góðu Ieikarar
Guðmundur Gunnarsson og
Jóhann Ögmundsson koma nú
fram aftur eftir margra ára hlé.
Sá fyrrnefndi er í hlutverki
Godman Syngman og tekst að
draga upp mjög sannfærandi
mynd af þessum heimsmanni.
Hann gjörir þetta tiltölulega
smáa hlutverk í rauninni ótrú-
lega fyrirferðarmikið í leikn-
um. Jóhann Ieikur Tuma
Jónsen. Þessi snæfellski karl er
ferskur og sannur. Mér fannst á
frumsýningargestum að þeim
þætti endurkoma þeirra tví-
menninganna á sviðið einkar
ánægjuleg og þeim til sóma.
Þórhalla Þorsteinsdóttir fann
sína Hnallþóru og Saga Jóns-
dóttir var skvettuleg frú Fína
Jónsen eins og vera ber. Þær
samsvöruðu sér báðar vel i sin-
um rúllum, — og einnig Björg
Baldvinsdóttir í því örlitla hlut-
verki kona Tuma Jónsens. Það
er í rauninni ótrúlegt, hversu
góðum leikkonum Leikfélag
Akureyrar hefur á að skipa.
Hér má bæta við: Kristj:'na
Jónsdóttir, Guðlaug Hermanns-
dóttir og Þörey Aðalsteins-
dóttir.
Árni Valur Viggósson nær
vel upp í hestamanninn í Helga
á Torfhvalastöðum og þeir
Eyvindur Erlendsson i hlut-
verki Jódínusar Álfberg og Jón
Kristinsson sem biskupinn yfir
íslandi gjöra sína hluti. Aðrir
Framhald á b's. 20
Sigurveig Jónsdóttir f hlutverki Ou og Aðalsteinn Bergdal í hlutverki
eins af beitarhúsamönnunum. — Ljósm.: Páll Pálsson.
RIKIS-
ÍTVARPIÐ
Heyrl og séð
>í fyrri vil
Eyja i hafinu eftir ofanritaðan, leikstjóri Þorsteinn
Gunnarsson, þriðji þáttur Þjóðhátið, var fluttur fyrra
sunnudag Mönnum mun sýnast sitt hverjum um þau
ósköp, þjóðhátiðina
Mér gafst kostur á að hlýða á upptöku af þættinum
um Stein Steinarr, fyrir tilstilli stjórnandans, Gylfa
Gröndal, en ég missti af honum þegar hann var fluttur í
útvarpinu fyrr í mánuðinum Það var dæmigert um
stöðu rithöfunda í þessu þjóðfélagi að heyra þá góðu
konu Ásthildi Björnsdóttur greina frá þvi að bóndi
hennar hefði þurft að
selja bókasafn sitt til
að komast einu sinni á
ævinni vel út fyrir
landsteinana — til
Spánar, en það land
dáði Steinn Ég hef
þurft að selja þó
nokkur listaverk um
dagana til að klambra
saman bókum sem
síðan eru keyrðar
heim að húsdyrum
manna þeim að kostn-
aðarlausu, en að þurfa að selja bókasafn sitt er annað
og verra, miklu verra. Það mun hafa orðið eigi alllítil töf
á því að Steinn Steinarr kæmist upp í miðflokk lista-
mannalauna, að maður tali nú ekki um toppinn Þangað
komst hann aldrei, og hafa margir borið kinnroða fyrir
því síðan Lltil samfélög þola afar illa frjálsa anda, menn
sem segja hug sinn umbúðalaust alstaðar og alltaf, og
þess galt Steinn og það hafa fleiri gert, Jón Engilberts
til dæmis Um þá tjáir ekki að fást úr þessu, en það
væri kannski ekki úr vegi að listlaunanefndin færi að
lita i kringum sig Hver veit nema hún uppgötvaði
nokkra aðila sem svipað er ástatt um í Ijóði Steins: Ný
för að Snorra Sturlusyni segir svo: „Því hvert eitt skáld
til sigurs líf sitt leiðir, hve lengi og mjög sem á þess
hlut er gert "
Það gerði Steinn — að vísu með tilstyrk góðrar
konu í lífi listamanna er einkennilega oft slikar konur
að finna, svo kærleiksríkar sálir að þær eru tæpast af
þessum heimi. Ef ekki eiginkonur, nú þá ástkonur og
stundum fleiri en eina, sem ekki er verra. Það mun hafa
verið í Spánarförinni sem Steinn um hánótt á götu i
Madrid kvað Númarimur fullum hálsi og munaði mjóu
að hann kæmist í klærnar á lögreglu Frankós fyrir
bragðið Þær er hægara í að komast en úr í þær komst
ég — einu sinni, það dugði Spánn hefur æsandi áhrif
á Norðurlandabúa, svo þeir mega vara sig Ég var að
koma úr kurteisisheimsókn í ónefnt hús um rismál í
úthverfi Barsilónu fyrir mörgum árum og hafði gengið
mikinn Vegmóður og þyrstur kom ég að dyrum krár
sem búið var að loka Ég tók hressilega í húninn og
hurðin hrökk upp, dyrnar kviklæstar Drottinn sér um
sina Kráreigandinn var að þvo glös næturinnar
Það er lokað hérna, sagði hann
Það er opið, sagði ég og gekk að barborðinu.
Það er lokað, endurtók hann. Ég er þreyttur og
syfjaður
Ég ætla að fá tvo bjóra, sagði ég
Lokað, hvæsti hann. Út með yður.
Er mér vatnið frjálst, sagði ég og tók um handfangið
á kareflu fyrir framan hann.
Já, sagði hann — og vertu fljótur.
Para usted, sagði ég og tæmdi karefluna í andlitið á
honum og spurði: Fæ ég nú bjórana?
Jájá, ekkert sjálfsagðara, sagði hann og var allur á
hjólum, glaðvaknaður
Svona á að taka þá, það er þetta sem þeir skilja,
hugsaði ég og bar mina bjóra að næsta borði til að hafa
það gott næsta kortérið, en kráreigandinn vék sér frá
Það liðu ekki nema fimm mínútur uns brynvagn renndi
upp að kránni og tveir lögreglumenn með vélbyssur um
öxl snöruðust inn. Ég svalg bjórinn Það tók mig fjóra
klukkutíma að losna úr greipum lögreglunnar, enda
komst ég ekki i kast við hana þá mánuði sem ég átti
eftir að dveljast í landinu Spánverjar líta ekki á ölvaða
Norðurlandabúa sem ölvaða Norðurlandabúa, þeir lita
á það sem stórhættulegt fyrirbæri og nálgast þá helst
ekki nema með kylfur eða byssur tiltækar
En ég var að tala um Stein Það var stórskemmtilegt
að heyra Jón Óskar velta þvi fyrir sér í fúlustu alvöru
hvort heldur hann hefði barið skáldið augum á Lauga-
veginum í fyrsta sinn árið nítján hundruð og fjörutiu
eða nítján hundruð fjörutíu og eitt Það væri þokkalegt
ef upp úr dúrnum kæmi að það hefði ekki verið fyrr en
nítján hundruð fjörutíu og tvö! Matthías í stund milli
stríða var ekkert að leyna því að skáldið hefði gert sér
nokkrar óþægilegar heimsóknir í musterið við Aðal-
stræti og ekki alltaf með fríðu föruneyti Honum fannst
það víst við hæfi, sagði Matthias, sem tók hið fræga
miðnætursamtal við Stein við huggulegri aðstæður.
Matthías bar vina«-hug í brjósti til Steins og umbar
erfiða þætti í dagfari hans. Steinn var framstyggur og
ekki á færi margra að nálgast hjartað sem sló bak við
brynjuna Gylfa Gröndal fórst stjórn þáttarins vel úr
hendi
Það var sýnilega markmið Gunnars Thoroddsen og
Lúðvíks Jósepssonar að rétta við virðingu alþingis eftir
mætti i þættinum um alþingi og störf þess í umsjá Eiðs
Guðnasonar Og ráðherrann og þingmaðurinn juku
vissulega alin við það sem eftir lifir af téðri virðingu.
Lúðvík læddi að vísu út nokkrum þrasönglum, en ekki
var nógu vel beitt Gunnar deplaði ekki svo mikið sem
augunum fremur en stórlúðan á Breiðafirði þegar hún
sér í öngulinn. Hún blæs þá brosmild á beituna.
Gunnar hlýtur að hafa góðan byrðing úr því hann er svo
vel á floti eftir þrjátíu og fimm ár í sviptivindum
stjórnmálanna. En skipið þarf líka kjöl, tjáði Halldór
Laxness mér einu sinni um borð í Gullfossi af heims-
pólitisku tilefni Kilir eru eins og verkast vill, stórir og
smáir og enginn fær gert við því. Kilir þeirra fjandvina
Lúðvíks og Gunnars eru ósprungnir. Skúta
Lúðvíks er raunar oft völt á bárunni — en hann
slampast jafnan í höfn af því að hann sækir
ekki á djúpmið Það verkar alltaf jafn einkenni-
lega á mig að heyra reyndan mann á borð við
Lúðvík fullyrða að allt hefði farið á aðra og betri lund ef
önnur leið hefði verið farin í tilteknum vanda. Hvernig
er hægt að fullyrða um lyktir ferðar sem aldrei var farin
— og það um foráttubrim sem heitir islensk efnahags-
mál Aladdín-lausnin er alltaf hjá stjórnarandstöðunni
Það er sú gloppa í málflutningi sem mest hefur rýrt
virðingu alþingis í vitund þjóðarinnar
Fyrir tuttugu árum var spurt: hvar endar þetta? Við
getum andað rólega Við eigum enn langa leið fyrir
höndum — á leiðarenda Af hverju? Af því að leiðin
niður á við er miklu lengri en leiðin upp — enda miklu
greiðfærari Við erum happdrættisþjóð. Kannski finnst
olía á elleftu stundu Eiður spurði oft listilega, kurteis
og ísmeygilegur
Dagbók ? Lissabon Æ, hvað á maður að segja?
Þessir gamalkunnu pólitísku frasar, þessi græna bjart-
sýni — og síðan byrja bræðravígin Það er vandratað
meðalhófið í henni veröld. Annaðhvort situr og stendur
illa upplýstur meirihluti að geðþótta gáfaðs minnihluta
— ellegar gáfuðum minnihluta er gert að sitja og
standa að geðþótta illa upplýsts meirihluta, sem síðan
ungar út nýrri yfirstétt, stundum hálfu verri þeirri sem
af var sett. Það tekur þrjá ættliði að kenna mönnum það
eitt að umgangast munað með skaplegum hætti.
Þetta jaðrar auðvitað við alhæfingu, en án hennar er,
mælt mál væl, segir einhversstaðir í Eyju í hafinu
Sonja Diego kann meira en portúgölsku, ég hnaut ekki
um neina hnökra i texta hennar. Langafi hennar, Diego
kafteinn, var merkiskarl, góðvinur afa míns Matthíasar
Ólafssonar verzlunarstjóra ? Haukadal í Dýrafirði Diego
færði honum konjak og fékk í staðinn ullarvöru og
fleira
Efnið í finnska leikritinu, Snákur á heimilinu, hefði
notið sín ágætlega í þriggja blaðsiðna smásögu. Kristín
Mántillá snaraði á íslenzku — með sóma.
Maður er að verða persónulega kunnugur drjúgum
hluta þjóðarinnar fyrir tilstilli Jónasar Jónassonar og
tæknimanna hans og er það vel Jónas er auðheyrilega
ferðagarpur
Viðtalið við Guðnýju frá Galtafelli var einstakt í sinni
röð Frásögn þessarar níutiu og sjö ára gömlu konu
snart innstu hjartarætur manns, frásagnargáfa hennar
yljuð heitu skopi, elska hennar i garð alls sem er og var,
gleðin yfir þvi að vera til. Innborin háttvisin.
Erindi Filippiu Kristjánsdóttur, Hugrúnar, var þörf
hugvekja Hugrún er kjarnakona, lafði af gamla skólan-
um. Hún mætti oftar láta til sín heyra
Vilmundur og Valdimar Jóhannsson voru aldeilis i
ham í kastljósi Manni var það efst í huga að þættinum
loknum að maður lifði þó altént i frjálsu þjóðfélagi, þótt
svo það standi á brauðfótum Ég trúi því ekki að
bankastjórinn sem þeir félagar yfirheyrðu hafi bruðlað
með fé. Hann er sparnaðarsinni. Hann varaði á alþingi
fyrstur mann við því að launasjóður rithöfunda yrði að
lögum og rikissjóði þar með iþyngt — og þurfti kjark
til.
í bókmenntaþætti Gylfa Gröndals um bók Halldórs f
túninu heima töluðu Óskar Halldórsson og Guðrún P
Helgadóttir þau gagnrýndu bókina, sögðu á henni kost
og galla, töluðu af viti Bókrýnar blaðanna gætu lært af
þessu fólki Halldór er ekki yfir gagnrýni hafinn fremur
en aðrir menn Og maður fær sig aldrei saddan á að
heyra Ragnar í Smára tjá sig um menn og málefni.
Athugasemd frá
Mörtu Bjarnadóttur
Morgunblaðinu hefur borist eftir-
farandi athugasemd:
SEM svar við grein Steinars
Waage, skókaupmanns í Mbl. 15.
nóv. sl„ þar sem hann telur mig
ráðast ómaklega að skókaup-
mönnum í viðtali blaðamanns
Mbl. við mig fyrir stuttu, vil ég að
fram komi eftirfarandi:
1. Þar á ég við ákveðinn skó-
fatnað sem mér hefur fundizt
afar erfitt að finna hérlendis um
langan tíma, þ.e.a.s. fína, vandaða
(exclusive) kvenskó og fin Ieður-
stígvél víð um öklann (Baggy
boots), sem nauðsynlegur er við
þann kvenfatnað sem mestra vin-
sælda nýtur nú og tók við er
stutta tizkan leið fyrir nær
tveimur árum, þar sem mest bar á
„klumpuskóm" og níðþröngum
stigvélum með þykkum botnum
og háum hælum.
2. Mér finnast islenzkir skó-
kaupmenn seinir á sér í sambandi
við nýjungar. Nefni ég dæmi. Nú
þegar fást í velflestum skó-
verzlunum f París, Italíu, Sviss og
London svokölluð „öklastígvél“
úr mjúku, ffnu Ieðri, með
þunnum sólum og mjóum hælum,
og sjá má í öllum tfzkublöðum.
Hvenær skyldi íslenzkt kvefólk fá
tækifæri til að kaupa þau hér-
lendis?
3. Ég vil taka fram að ég var
ekki með orðum mínum að leggja
dóm á skókaupmenn almennt.
Framhald á bls. 21