Morgunblaðið - 20.11.1975, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUÐAGUR 20. NÓVEMBER 1975
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
> Styrmir Gunnarsson
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, simi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Sú ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar að setja fram
á siðasta stigi samningavið-
ræðna við Breta hugmyndir um
65 þúsund lesta ársafla þeirra
á íslandsmiðum var vissulega
skynsamleg og til þess fallin að
styrkja stöðu og efla stuðning
við málstað íslands á alþjóða-
vettvangi. Eínar Ágústsson,
utanríkisráðherra, hefur skýrt
frá því, að hugmyndin hafi
verið sú, að af þessum ársafla
mættu Bretar veiða 55 þúsund
lestir af þorski( en 10 þúsund
lestir af öðrum fisktegundum.
Geir Hallgrímsson, forsætisráð-
herra, hefur lýst því yfir, að
tilboð þetta beri að skoða sem
algert hámark af íslands hálfu.
Forsætisráðherra skýrði enn-
fremur frá því í umræðum á
Alþingi í fyrradag, að þessu
sáttatilboði hefði fylgt skilyrði
um viðurkenningu á 200 sjó-
mílna íslenzkri fiskveiðilög-
sögu, samkomulag yrði um
veiðisvæði, fjölda skipa, veiði-
tíma og friðunaraðgerðir, sem
og um tollafríðindi fyrir sjávar-
afurðir
Nú kunna einhverjir að
spyrja, hvers vegna ríkisstjórn-
in hafi gert Bretum tilboð um
65 þúsund lesta ársafla, þar af
55 þúsund lesta þorskafla,
þegar fyrir liggi skýrslur
visindamanna, sem Bretar hafa
samþykkt, sem sýni, að aðeins
megi veiða á næsta ári 230
þúsund tonn af þorski á ís-
landsmiðum, en það er um
100 þúsund lestum minna en
við sjálfir höfum veitt og þvi af
engu að taka. Til þess liggja
þrjár ástæður. í fyrsta lagi aétti
þetta tifboð íslendinga að sann-
færa þær þjóðir í okkar heims-
hluta, sem á annað borð láta
sig fiskveiðideilu okkar og
Breta einhverju skipta, um
samningsvilja íslendinga.
Hvernig er hægt að sýna meiri
samningsvilja en með því að
bjóða Bretum að veiða 55 þús-
und tonn af þorski, þrátt fyrir
þá niðurstöðu íslenzkra og
brezkra visindamanna að ekki
sé óhætt að veiða meira enn
230 þúsund tonn á næsta ári,
ef ekki eigi ilta að fara? Við
erum ekki einir í heiminum og
þurfum á stuðningi annarra
þjóða að halda, eins og sýndi
sig í báðum fyrri þorskastriðum
við Breta og þess vegna er
þetta sáttatilboð af okkar hálfu
við svo erfiðar aðstæður til þess
fallið að efla þann stuðning
sem við getum vænst frá
ýmsum nágranna- og vinaþjóð-
um á þeim erfiðu mánuðum,
sem í hönd fara.
í öðru lagi var alveg nauð-
synlegt, að samningsvilji
íslendinga lægi Ijós fyrir vegna
stöðu mála á hafréttarráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna. Það get-
ur ráðið algerum úrslitum um
þróun mála á hafréttarráðstefn-
unni, hvernig við höldum á
samningaviðræðum við aðrar
þjóðir. Við höfum fært fisk-
veiðimörk okkar út í 200 sjó-
mílur I samræmi við frumvarp
að nýjum hafréttarsáttmála,
sem fyrir hafréttarráðstefnunni
liggur. í þessu frumvarpi, eins
og það hefur verið lagt fram, er
tekið tillit til hagsmuna íslend-
inga, en enginn vafi leikur á
því, að tilraun verður gerð til
þess að breyta frumvarpinu
þannig, að hagsmunir okkar
verði fyrir borð bornir. Þess
vegna megum við ekkert gera,
sem getur gefið þeim þjóðum
byr undir báða vængi, sem
vilja leggjast gegn þeim
ákvæðum frumvarpsins, sem
okkur eru til hagsbóta, oq er
þetta ein af ástæðunum fyrir
því, að ríkisstjórnin lagði fram
þetta sáttatilboð við Breta.
í þriðja lagi stöndum við
frammi fyrir þeirri óhagganlegu
staðreynd, sem Geir Hallgrims-
son, forsætisráðherra, vakti at-
hygli á i ræðu sinni á Alþingi i
fyrradag, að reynslan hefur
sýnt okkur, að bæði Bretar og
Þjóðverjar hafa getað veitt um-
talsvert magn af fiski á íslands-
miðum, þrátt fyrir tilraunir okk-
ar til þess að trufla þessar veið-
ar. Þannig benti forsætisráð-
herra á, að á árinu 1 973 hefðu
Bretár og Þjóðverjar veitt á ís-
landsmiðum nær 250 þúsund
lestir af fiski og þar af veiddu
Bretar um 1 55 þúsund lestir en
langmestur hluti þess afla-
magns var þorskur. Fyrri hluta
ársins 1973 veiddu Bretar án
herskipaverndar og þrátt fyrir
stöðugar aðgerðir landhelgis-
gæzlunnar, en síðari hluta þess
árs veiddu Bretar undir her-
skipavernd og ættu þessar töl-
ur að nægja til þess að sýna
fram á, hversu fráleitar fullyrð-
ingar þeirra manna eru, sem
halda því fram, að Bretar geti
ekki veitt fisk hér við land undir
herskipavernd eða þegar veiðar
þeirra eru truflaðar af landhelg-
isgæzlu okkar. Þegar slíkar
staðreyndir blasa við vaknar sú
spurning, ekki sízt i Ijósi skýrslu
hafránnsóknastofnunar, hvort
hægt sé að ná aflamagni Breta
meira niður með samningum
en án samninga. Það var einn-
ig með þessar röksemdir í huga
sem ríkisstjórnin gerði Bretum
tilboð um 65 þúsund lesta árs-
afla sem algert hámark.
Þegar þessar röksemdir eru
skoðaðar verður Ijóst, að sú
ákvörðun ríkisstjórnarinnar að
leggja þetta tilboð fram styrkir
stöðu íslands stórlega á al-
þjóðavettvangi, á hafréttarráð-
stefnunni og almennt í fisk-
veiðideilunni við Breta. Bretar
höfnuðu þessu sáttatilboði.
Þeir sýndu ótrúlega óbilgirni í
samningaviðræðum við okkur
eins og Geir Hallgrimsson, for-
sætisráðherra, sagði í þing-
ræðu sinni og geta ekki við
aðra sakazt en sjálfa sig
í þeim efnum. Eins og við
er að búast, heyrast nokkr-
ar hjáróma raddir hér innan-
lands, sem lagzt hafa gegn
þessu sáttatilboði ríkis-
stjórnarinnar en jafnvel hjá
Lúðvik Jósepssyni, fyrrverandi
sjávarútvegsráðherra, gætti lit-
illar sannfæringar í umræðum
á Alþingi í fyrradag, þegar
hann gagnrýndi þetta tilboð og
honum virtist meira í mun að
það lægi Ijóst fyrir, að ekki yrði
lengra gengið eins og forsætis-
ráðherra hefur raunar lýst yfir.
Sáttatilboðið
styrkir stöðu íslands
THE OBSERVER iStít THE OBSERVER THE OBSERVER öSíé& THE OBSERVER ^ THE OBSERVER *£&& THE O
Er valdaskeið hvítra í
Rhodesíu senn á enda ?
Salísbury
HVÍTIR fbúar Ródesíu, sem
eru um 275.000 talsins, eru um
þessar mundir í senn ráðþrota
og þvermóðskufullir enda eru
þeir á milli steins og sleggju.
Annars vegar standa 6 milljón-
ir þeldökkra landa þeirra og
hins vegar erlend óánægjuöfl,
en báðir aðilar vilja binda enda
á þær ógöngur, sem stjórnar-
skrá landsins hefur komið þeim
í á undanförnum áratug.
Þeir lifa í vellystingum
praktuglega og loka augunum
fyrir raunveruleika lífsins.
Þessi hvíti þjóðflokkur hefur í
vissum skilningi dagað uppí og
þokað sér sjálfur fram á heljar-
þrömina, enda er afstaða hans
steinrunnin og Iítt í takti við 20.
öldina.
Fyrir skömmu fylgdist ég
með minningarathöfn í Salis-
bury, en hvítir menn hverfa æ
oftar á vit stuttrar sögu sinnar í
landinu. Kímileitir þeldökkir
byggingaverkamenn litu upp
frá vinnu sinni, er Clifford
Dupont forseti, Ian Smith og
ráðuneyti hans, allir klæddir
svörtum fötum, og konur
þeirra, ífærðar garðveizlukjól-
um, þar sem gervallt jurtaríkið
skartaði, minntust fyrstu braut-
ryðjendanna, sem komu til
borgarinnar árið 1890.
Brautryðjendadagurinn nýt-
ur algerrar sérstöðu í landinu,
og á þessum eina degi ársins, er
brezki fáninn dreginn við hún á
opinberum byggingum. Og til
að bæta gráu ofan á svart var
tveimur þeldökkum hermönn-
um skipað aftast í fylkinguna í
heiðursskyni við fallna hvíta
menn. Langt er hins hins vegar
síðan nafn fyrsta þeldökka
þjóðernissinnans, sem barðist
gegn hvítum landnemum í
Ródesíu, hefur verið afmáð úr
sögunni.
Það er stríðið í dag og á morg-
un, sem hvítir Ródesíumenn
hafa stöðugt í huga. Rikisstjórn
Smiths er að búa þá undir átök
með miklu brambqlti, hvatning-
arræðum og sverðaglamri.
Á börum og klúbbum verður
hvítum mönnum tíðrætt um
„baráttuhornið“ sem þeir
nefna norð-austurhluta lands-
ins, þar sem öryggissveitir
sækja nú ákaft á hendur tæp-
lega 300 skæruliðum þjóðernis-
sinna, sem um 10 mánaða skeið
hefur verið haldið frá vara-
bækístöðvum sínum og birgða-
leiðum.
Bændur í Centenary-
héraðinu í norðausturhluta
landsins, nefna skæruliðana
„terra“ stytting á enska orðinu
terrorist, en þeldökkir Ródesíu-
menn eru einfaldlega kallaðir
,,afar“ sem er stytting á orðinu
Afríkumenn. Bændafólkið er
nokkurn veginn óhult á bak við
gaddavirsgirðingar, sandpoka
og önnur varnarvirki, sem lýsir
glöggt hugarfari hvíta þjóðar-
brotsins. Sir Roy Welinsky,
fyrrum forseta Mið-
Afríkusambandsins, hafa farizt
svo orð, að járntjald hafi verið
dregið niður í Ródesíu. Valdir
fréttamenn hafa verið útnefnd-
ir stríðsfréttaritarar, og eftir
ferðalög til „baráttuhersins”
hafa þeír orðið að láta greinar
sinar til nákvæms yfirlesturs
og ritskoðunar.
Hið glæsta tímarit „Hersveit-
ir Ródesíu“ kom út í sérút-
gáfu fyrir skömmu, og var
þar minnzt tveggja atburða
frá 1896, Mazoe-árásarinnar
og Matabelle-uppreisnarinnar.
Ennfremur var gerð grein fyrir
framlagi Ródesíumanna (ein-
göngu hvítra) í siðari heims-
styrjöld. Á kápusíðu er tilvitn-
un í Churchill með dæmigerðri
stríðshvatningu. Þar á meðal
eru orðin: „1 ósigri andspyrna."
I september sl. féll Kelvin
Stofey liðþálfi í sóknaraðgerð
og var hann 73. meðlimur
öryggissveitanna, sem lét lífið.
Vegna dauða hans birtust 35
samúðarkveðjur í Rhodesian
Herald, en aðeins 5 slíkar
kveðjur voru skrifaðar vegna
falls Bosopayi Calestino, sem
var þeldökkur hermaður, er lét
lífið í sömu aðgerð.
Enda þótt ástandið virðist
eftir DAVID
MARTIN
slétt og fellt á yfirborðinu eru
mjög greinilegir þverbrestir að
koma í ljós í yfirbyggingunni
hvítu. Herinn færir út kvíarn-
ar, og hægt er að kalla út vara-
lið tvisvar til þrisvar á ári, 35
daga í senn. Kemur þetta illa
niður á landbúnaði og við-
skiptalífinu.
Fyrir skömmu var herkvaðn-
ingarkerfið fært út, og nær það
nú til allra karlmanna á aldrin-
um 25—38 ára. Áður en þessar
ráðstafanir voru gerðar, var tal-
ið, að 10.000 manns myndu taka
þátt í hugsanlegri herferð, og
náði sú tala til herskyldra
manna eingöngu samkvæmt þá-
verandi reglum.
Enda þótt manntalsskýrslur
sýni, að á fyrstu 7 mánuðum
þessa árs hafi fleiri flutzt til
landsins en frá þvf, en margt
Portúgala frá Angóla og
Mósambík hefur lagt leið sina
til Ródesíu, kemur það á litlu
haldi fyrir herinn, því að inn-
flytjendur eru ekki herskyldir
fyrr en eftir tveggja ára búsetu
í landinu. Þar til í ágúst sl.
þurftu þeir hins vegar ekki að
gegna herþjónustu fyrr en eftir
5 ára búsetu.
Hvíti minnihlutinn í Ródesíu
gerir sér grein fyrir þeirri stað-
reynd, að verði ekki komizt að
samkomulagi við skæruliða,
muni þeir samræma aðgerðir
sínar og efna til áframhaldandi
og aukinna aðgerða. Þeir halda
dauðahaldi í þá von, að ef slíkt
gerist, muni hviti minnihlutinn
í Suður-Afríku knýja John
Vorster forsætisráðherra til að
senda þeim hermenn og vopn
til varnar.
Á hinn bóginn benda likur
til, að Vorster vilji hvergi koma
hærri, og reynist það svo,
myndi baráttuþrek Ródesíu-
manna lamast verulega. I við-
tali, sem birtist við Ian Smith
nýlega, viðurkenndi hann, að
slíkt myndi hafa mjög afdrifa-
rfkar afleiðingar, en þó að eng-
inn stuðningur kæmi frá Suður-
Afríku, myndu Ródesíumenn
berjast til þrautar.
En það er ekki einungis
striðsótti, sem hrjáir hvita
minnihlutann í Ródesíu, heldur
er efnahagsvandi landsins orð-
inn mjög knýjandi og krefst
skjótrar úrlausnar. Eftir að
refsiaðgerðirnar gegn stjórn
Smiths komu til framkvæmda,
hefur dyggilega verið haldið
Ieyndum ýmsum tölfræðilegum
upplýsingum, svo sem stöðunni
í gjaldeyrismálum, en nú er
hins vegar ljóst, að ástand efna-
hagsmála í heiminum, svo sem
verðbólga og síhækkandi olíu-
verð hefur bitnað mjög harka-
lega á efnahag landsins, sem
hefur staðið tiltólulega vel af
sér refsiaðgerðirnar sem slíkar.
Framhald á bls. 21