Morgunblaðið - 17.02.1976, Blaðsíða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. FEBRUAR 1976
eftir ÁSGEIR
JAKOBSSON
Ný verkefni
Það blasir nú við okkur
Islendingum, að við verðum að
Vinda bráðan bug að því að
finna ný og fjölbreyttari
verkefni fyrir fiskiflotann, þar
sem við verðum að draga úr
sókninni í þorskinn í bili. Það
eru mörg ár síðan farið var að
impra á því að reynt væri að
gera sér mat úr kolmunnanum,
spærlingnum, langhala og
rækju ádjúpmiðum. Kolmunna
og spærlingsveiðar hafa
litillega verið reyndar en sá
hængur reyndist á þeim
veiðum, að þær svöruðu ekki
kostnaði, þar sem þessir fiskar
fóru alfarið í bræðslu og
einmitt i þann mund, sem við
ætluðum að fara að fylgja
þessum veiðum eftir af nokkr-
um krafti, tóku bræðsluafurðir
að falla.
Nú er málum þannig háttað,
að sýnt er að við verðum að lúta
að ýmsu I veiðunum, sem við
áður fúlsuðum við. Og slíkt er
okkur engin nýlunda. Lengi
fleygðum við steinbítnum, en
hirtum rétt í soðið og eitthvað
lítillega í rikling til eigin nota.
allt fram til 1935 mokuðum við
út karfanum, og ufsa fórum við
ekki að veiða að marki fyrr en i
síðara stríði, meðan síldin var
sinntum lítið loðnunni, nema
eitthvað smávegis til beitu og
áburðar á tún. Allar þessar
fisktegundir eru nú komnar í
gagnið og okkur mikilsverðar.
Ég held að svo eigi eftir að
verða um þær fisktegundir,
sem ég nefndi hér í upphafi, og
nú sé meira en tímabært að
fara að vinna að því hvernig
gera megi þær veiðar arðbærar.
Það er all-nokkuð búið að
fjalla um möguleika á veiðum á
þessum ofannefndu fjórum
fisktegundum, kolmunna,
spærlingi, djúprækju og lang-
hala einkum hefur dr. Björn
Dagbjartsson, forstöðumaður
rannsóknarstofnunar sjávarút-
vegsins gengið þar fram fyrir
skjöldu, og þá vitaskuld fyrst
og fremst frá sínum bæjardyr-
um sem er hvernig aflinn verði
sem bezt hagnýttur. Fróðlegt
erindi sem hann hélt á Fiski-
þingi í haust um kolmunnann
birtist i 2. tbl. Ægis, sem kemur
út nú næstu daga.
Síðar verður hér á Sjómanna-
siðunni fjallað um kolmunnann
og þá möguleika sem þar kunna
að leynast til nýtingar á báta-
flota okkar. Mér sýnast mestu
möguleikarnir til að nýtastærri
báta okkar og taka þá þar með
úr þorsksókninni, hljóti að
liggja í veiðum á djúprækju, og
fjalla því fyrst um þær veiðar.
Eg vona þó að enginn haldi að
þetta sé einhver „uppgötvun"
mín, heldur er þetta verkefni,
sem margir hafa um mörg ár
verið að velta fyrir sér án þess
að nokkuð yrðr úr framkvæmd.
Nú þegar vá er fyrir dyrum er
mál að vangaveltunum linni og
hafizt sé handa. Kannski
reynist það nú sem oftar I
okkar sögu að neyðin kenni
naktri konu að spinna.
Rœkjumark-
aðirnir
Það er rétt að ekki blæs byr-
lega um rækjumarkaðina eins
og sakirnar standa.
Helzta markaðslandið fyrir
utan Svíþjóð er Bretland og þar
gilda EBE tollhömlur og heldur
ríflegar því að tollur á rækju
mun hafa hækkað uppí 16%
um áramótin. Nú getur það
ekki varað um langa framtíð ef
við ætlum að lifa hér I landinu
að við stöndum í toliastríði við
alla Evrópu. Það er nú fyrst að
nefna að það kostar okkur
margfalt meira að flytja allar
okkar frystu fiskafurðir vestur
til Bandarikjanna eða austur til
Rússlands og Vestur-Evrópu
markaðirnir eru auk þess
dýrustu markaðirnir og þeir
einu utan Bandaríkjanna sem
geta svarað framleiðslukostn-
aði okkar. Fólk áttar sig ekki
nægjanlega á því að fiskveiðar
okkar og fiskframleiðsla er
orðin svo dýr að okkur dugir
ekkert minna en dýrustu
markaðir.
Deilan við Breta getur ekki
staðið lengi, hvernig svo sem
hún leysist eða endar, og þá
opnast Vestur-
Evrópumarkaðirnir fyrir
rækjuna og aðrar okkar
afurðir. Ég er þeirrar trúar að
sú skipan komist á svo fljótlega
að rétt sé að fara að huga að
veiðum á djúprækju af fullum
krafti. Það tekur okkur hvort
eð er all-langan tíma, ef að
líkum lætur, að tileinka okkur
þessar veiðar.
Rœkjuveið-
arnar við
Grœnland
Það hlýtur að koma vatn í
munninn á okkur Islendingum,
þegar við lesum fréttir af afla-
brögðum eins og þær sem
birtust í Fiskaren 2. des., þar
sem sagði að veiddar hefðu
verið við Grænland á síðast
liðnu ári um 70 þús. lestir af
rækju að verðmæti 880
milljónir norskra króna eða
sem svarar 27 milljörðum ísl.
króna.
I sömu frétt segir að fiski-
fræðingar telji að þetta sé fjór-
um sinnum meira magn en
rækjustofninn við Grænland
þoli, en samkvæmt því ætti
stofninn að þola 18—20 þús.
lesta sókn. Ef það skyldi nú
eiga eftir að koma á daginn,
sem alls ekki er óliklegt að
rækjustoíninn við Island sé
ekki minni en sá við Grænland,
þá erum að láta synda hér i
hafdjúpunum í kringum okkur
árlegan afla uppá 6—7
milljarða vegna sinnuleysis og
hafa þó framtakssamir rækju-
framleiðendur oftlega bent á
möguleika á auknum rækju-
veiðum ádjúpmiðum.
Sóknin í rækjustofninn við
Grænland hefur sífellt verið að
aukast undanfarín ár og 65 skip
voru þar að rækjuveiðum síðast
liðið ár (1975). Utlendingarnir
allir sóttu þangað á stórskipum
og var hlutur þeirra af heildar-
veiðinni, fyrir utan Færeyinga
og Dani sem teljast ekki útlend-
ingar á þessum slóðum alls 55
þús lestir. Sóknin og aflinn
skiptust þannig milli þeirra
þjóða sem sóttu á liðnu ári i
Grænlandsrækjuna: Sóvéttar
sóttu á 13 togurum og öfluðu
20,700 tonn, Norðmenn á 22
skipum afli 11.900 tonn og
Spánverjar á 20 togurum og öfl-
uðu 14.400 tonn. Færeyingar
sóttu á 12 skipum og öfluðu
8.640 tonn. Danir voru með 5
togara og öfluðu 3.600 tonn og
Grænlendingar sjálfir stunduðu
veiðarnar á mörgum fiski-
bátum og öfluðu 10 þús. tonn
Sóvéttar eru með verksmiðju-
skip á miðunum og veiðiskip
þeirra og annarra útlendinga
eru yfirleitt stór togskip lfkast
til algengast 4—500 lestir eða
álíka og minni skuttogararnir
okkar. Engar nákvæmar fréttir
hef ég þó rekizt á um stærð og
gerð þessa flota enda mun
hvort tveggja eitthvað misjafnt
hjá hinum einstöku þjóðum.
„Suðurvarið“ frá Þórshöfn,
sem sagt er frá í 19. tbl. Ægis,
að fengið hafi 95 þús. d. kr. til
hlutar eftir 8 mánaða úthald á
rækjuveiðum við Grænland á
s.l. ári, mun vera álíka togskip
og minni skuttogararnir hér
svo dæmi sé nefnt um stærð
þeirra skipa, sem þarna stunda
veíðar. (Þessi híra eftir 8
mánuði hefði rækjukörlunum
vestra sennilega þótt brúkleg í
fyrra) — Bæði Færeyingar og
Norðmenn, það ég veit gera
mikið að þvi á þessum veiðum,
að sjóða rækjuna í skelinni og
frysta hana síðan og senda hana
þannig á markað. Eftir því sem
Fiskaren segir hafa þeir haft
betra uppúr þessu en að
paufast við að pilla rækjuna um
borð. Rækjuframleiðandi
hérlendis sem ég hef átt tal við
telur þó að safnazt hafi fyrir
miklar birgðir í Noregi af
rækju þannig unninni. Hann
álitur að við ættum að snúa
okkur að þvi að rannsaka hvort
ekki lánaðist að fyrsta rækjuna
ósoðna og pilla hana síðan í
landi. Með þvi lagi sköpum við
náttúrlega atvinnu við
vinnsluna.
Rœkjuveið-
ar okkar
íslendinga
Síðast liðið ár þegar veiddar
voru 70 þús lestir fyrir 27
milljarða við Grænland veidd-
um við hér við Island 4.900 lest-
ir að verðmæti sem svarar 14
milljarði. Við stundum þessar
veiðar nú á 80—90 bátum
10—35 lesta, vinnslustöðvarnar
eru 15 og allar smáar eða
20—25 manns á hverri stöð, en
þess er þó að gæta að vélvæðing
er orðin mikil í þessari vinnslu.
Það má segja að veiðarnar
hafi litlum breytingum tekið
síðan þeir Simon Olsen og Syre
hófu þær vestra fyrir 40 árum.
Að visu hefur rækjubátum
fjölgað og þeir stækkað
nokkuð, en þó ekki nema rétt í
hlutfalli við almenna stækkun
flotans og nú kallast þetta ekki
síður með réttu smábátar en
5—6 lesta bátarnir áður fyrr.
Menn hafa aðeins dýpkað á
sér í sókninni, sækja lengra úti
firðina og ftóaná en rækju-
veiðar á djúpmiðum eru enn
ekki stundaðar og hafa þó fiski-
menn sem veiða þorsk á djúp-
miðum lengi vitað að rækja er
víða djúpt undan landi hér við
Island
Fleytan er
smá, sá
grái er utar
Það er ekkert undrunarefni
þótt við eyjarskeggjarnir i
einangrun fyrri alda, héldum
fast i hefðbundna sókn á þeim
eina skipakosti sem við höfðum
bolmagn tii að koma okkur upp,
árabátunum, en þetta loðir
dálítið við okkur enn þá í sókn-
inni, þótt við séum fúsir til að
tileinka okkur nýjungar i
tækni. Þorskur og síld, síld og
þorskur — það eru okkar fiskar
og vissulega okkar beztu fiskar.
En það er nú í þessu efni eins
og oftar að fleira reynist matur
en feitt kjöt.
Það er þó ekki viljaleysi til að
prófa veiðar í ónýtta fiskstofna
sem háir fiskimönnum okkar
mest, heldur fjármagnsleysið.
Islenzk útgerð og íslenzkir fisk-
framleiðendur sem eru þarna í
sama báti hafa aldrei ráðið yfir
afgangsfjármagni til tilrauna-
veiða.
Enginn rækjuútgerðarmaður
eða rækjuframleiðandi hefur
það ég veit til haft nokkur efni
á þvi að halda úti stórum báti
til tilraunaveiða á djúpmiðum.
Hafrannsóknastofnunina hefur
skort skip enda sennilega
aldrei falið verkefnið af stjórn-
völdum.
Rannsóknir Hafrannsókna-
stofnunarinnar hafa aðallega
beinzt að ástandi rækjustofns-
ins á grunnslóð eða hinni
hefðbundnu veiðislóð Ekki er
þó örgrannt um, að skip
hennar hafi leitað fyrir sér á
djúpmiðum undanfarin ár og á
síðast liðnu vori (1975) fór Haf-
þór eitt af skipum Hafrann-
sóknarstofnunarinnar til leitar
á djúprækju og bar niður á 31
miði fyrir austan og norðan og
fann rækju á þeim öllum nema
einu.
Mestur afli fékkst djúpt út af
Vattarnesi eystra og þar togað á
480—570 metra dýpi. Sól-
mundur T. Einarsson fiski-
fræðingur stjórnaði leitinni og
ritaði grein um leiðangurinn í
14. tbl. Ægis 1975 og lokaorð
greinar hans voru þessi:
„Rækjuveiðar á djúpslóðum
hér við land hafa lítið sem
ekkert verið stundaðar, en þær
geta orðið arðbærar. Norðmen
stunda slikar veiðar nokkuð á
fjarlægum miðum og nota til
þess stærri skip en hér tíðkast.
Aflinn er soðinn og frystur í
skel og seldur þannig á
markaðinn. Ef til vill geta
Islendíngar hafið tilrauna-
veiðar á þessu sviði en það yrði
varla gert án fjárhagslegs
stuðnings stjórnvalda."
Það er gild ástæða einmitt nú
tii að taka undir þessi orð
Sólmundar. Við eigum að snúa
okkur að því af krafti að stunda
rækjuveiðar á djúpmiðum á
stórum bátum og slá þannig
tvær flugur í einu höggi, nýta
vannýttan stofn og færa um
leið báta úr sókninni í þorsk-
inn. Við skulum rétt gera okkur
í hugarlund i leiðinni, hvernig
við lítum út fyrir augliti um-
heimsins, ef það kemur í ljós
þegar við höfum helgað okkur
700 þús. ferkm. hafsvæði, að við
nýtum ekki að nokkru marki
nema svo sem sex fisktegundir.
Það getur engan veginn að
fullnýta miðin að veiða aldrei
annað en dýrasta fiskinn
hverju sinni eða þann sem við
getum ausið upp.