Morgunblaðið - 23.03.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. MARZ 1976
fHtqjtmÞlafrifc
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sfmi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, slmi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Við íslendingar höf-
um ekki farið varhluta
af þvi kreppuástandi, sem
ríkt hefur meðal þróaðra
iðnríkja heims á undan-
förnum árum og hafa erfið-
leikar þeir í efnahags- og
atvinnumálum, sem yfir
þessar þjóðir hafa gengiö,
náð til okkar meó margvís-
legum hætti. Sú saga er
öllum kunn og óþarft að
rekja. Hins vegar er
nokkur munur á ástandinu
hér og í nálægum löndum.
Það sem fyrst og fremst
skilur á milli er sú stað-
reynd, að atvinnuleysi
hefur ekki náö að festa
rætur hér, gagnstætt því,
sem verió hefur f Vestur-
Evrópu og Bandaríkjunum
undanfarin misseri. 1 flest-
um þeim ríkjum Vestur-
Evrópu, sem átt hafa viö
mikið atvinnuleysi að
stríða, hafa setið jafnaðar-
mannastjórnir og má nefna
sem kunn dæmi Bretland,
Vestur-Þýzkaland og Dan-
mörku. Þessar ríkisstjórnir
jafnaöarmanna hafa átt í
harðri baráttu við atvinnu-
leysi og verðbólgu ogöllum
er ljóst, að þær hafa látið
baráttuna við verðbólguna
sitja í fyrirrúmi. Ástæðan
fyrir því er sú að jafnaðar-
mannastjórnir þessar hafa
gert sér grein fyrir því, að
ef ekki tækist aö ráða bót á
veróbólguvandanum
mundi enn hrikalegra at-
vinnuleysi blasa við en þó
hefur orðið í þessum
löndum og þykir þó flest-
um nóg um.
Hér á Islandi hefur
okkur ekki gengió jafn vel
í viðureigninni við verð-
bólguna fyrr en þá nú
síðustu mánuði en hins
vegar hefur okkur tekizt aó
koma í veg fyrir, að at-
vinnuleysi næði að festa
hér rætur. Einn fremsti
sérfræðingur þjóðarinnar í
efnahagsmálum, Jónas
Haralz bankastjóri, gerði
þessi mál að umtalsefni í
erindi á aðalfundi
Verzlunarráós íslands
fyrir skömmu og hefur
málefnaleg meðferð banka-
stjórans á þessu umræðu-
efni orðið til þess, að i for-
ystugrein Tímans síðast-
liðinn sunnudag er því
haldið fram, að Jónas
Haralz hvetji til atvinnu-
leysis til þess að ráða bug á
verðbólgunni! Þessi fárán-
legi útúrsnúningur Tímans
verður að vísu skiljanlegri,
þegar þess er gætt, að höf-
undur forystugreinarinnar
er Jón Helgason, ritstjóri
en skrif af þessu tagi ber
að víta harðlega. í leiðara
Tímans er vitnað til svo-
hljóðandi kafla í erindi
Jónasar Haralz: „Ekki er
samt gert ráð fyrir neinum
sérstökum aðgerðum g.egn
atvinnuleysinu, sem
áhrifaríkar yrðu. Hér
kemur til greina sú skoðun,
sem rutt hefur sér til rúms,
ekki aðeins meðal hag-
fræðinga heldur einnig
meðal stjórnmálamanna,
verkalýósleiðtoga og alls
almennings, að hversu
mikió böl sem atvinnyleysi
sé, þá sé verðbólgan enn
meiri ógn.“ Á grundvelli
þessara orða eignar
Tíminn Jónasi Haralz og
öðrum þá skoðun að ekki
beri að leggja mikla
áherzlu á að forðast at-
vinnuleysi. En í næstu
setningu á eftir í erindi
Jónasar Haralz lýsir hann
ríkjandi skoðunum á Vest-
urlöndum þannig: „Það sé
ekki lengur unnt að losa
sig undan svipu atvinnu-
leysisins með því að auka
við verðbólguna. Sé það
reynt muni menn missa
stjórn á verðbólgunni og
uppskera enn meira at-
vinnuleysi. Þetta er sú
meginskoðun, sem nú
ræður stjórn efnahagsmála
í öllum helztu iðnaðarlönd-
um heimsins, hvort sem
miðflokkar eða jafnaðar-
mannaflokkar fara þar
með völd. Þetta er stefna
Helmuth Schmidts í Þýzka-
landi og Harold Wilsons í
Bretlandi í jafn ríkum
mæli og Gerald Fords í
Bandaríkjunum.“
Af þessum orðum er auð-
vitað ljóst, að baráttan við
verðbólguna er talin skipta
svo miklu máli vegna þess,
að takist ekki að ráða nið-
urlögum hennar muni stór-
fellt atvinnuleysi fylgja í
kjölfarið. Og þetta er skoð-
un, sem er ekki einskorðuð
við ríkisstjórnir í öðrum
löndum. Hverjum einasta
heilvita manni hér á Is-
landi er auðvitað ljóst, að
haldi verðbólgan áfram að
geisa óstöðvandi leiðir það
til þess, að atvinnufyrir-
tækin hljóta að segja upp
starfsfólki í stórum stíl og
þar með skapast hrikalegt
atvinnuleysi, jafnframt
æðisgenginni verðbólgu.
Hér er um svo alvarleg mál
að ræða, að þess verður að
krefjast að hægt sé að
halda uppi alvarlegum um-
ræðum um þau án þess að
leiðarahöfundar sliti um-
mæli manna úr samhengi
og gera þeim upp skoðanir,
sem þeir hafa aldrei haft.
í þessari forystugrein
Tímans er einnig látið að
því liggja, að á erfiðleika-
árunum á tímum viðreisn-
arstjórnarinnar hafi at-
vinnuleysi verið beitt sem
„hagstjórnartæki". Þeir
menn, sem þannig skrifa,
eru auðvitað með kíkinn á
pólitíska auganu en slíðrin
á hinu. Öllum er ljóst, að
orsök atvinnuleysisins á ár-
unum 1968 og 1969 var
hvarf síldarinnar og verð-
fall útflutningsafurða, sem
á tveimur árum skerti
verðmæti útflutnings
landsmanna um nær því
helming. Við þessar að-
stæður þurftu þúsundir
manna að skipta um at-
vinnu, flytjast frá síldveið-
um, sem ekki var lengur
unnt að stunda, til ýmiss
konar fiskveiða og fisk-
vinnslu og frá byggingar-
framkvæmdum, sem landið
hafði ekki lengur ráð á, til
margs konar iðnaðar til út-
flutnings og fyrir innlend-
an markað. Þessi umskipti
tókust fyrr og betur en
nokkurn hafði grunað,
vegna náins samstarfs rík-
isstjórnar og samtaka
verkalýðs og vinnuveit-
enda og sveitarfélaga í
landinu. Áður en árið 1969
var liðið og áður en út-
flutningsverðlag hafði
batnað að nýju var at-
vinnuleysi að mestu horfið.
Verðbólga og atvinnuleysi
Konur í blíöu
og stríöu
LEYNDARMÁL 30
KVENNA. 200 bls.
Gunnar M. Magnúss
skráði □ Setberg 1975. □
Gunnar M. Magnúss hefur
ekki látið sig vanta á jóla-
markaðinn undanfarin ár.
Leyndarmál 30 kvenna er
dæmigerð „jólabók", skrifuð
fyrir skammvinnan markað og
þannig úr garði gerð að hún
hlaut að vekja athygli meðan
hennar var að nokkru getið.
Fyrst er náttúrlega nafnið, það
kitlar. Myndir eru af konunum,
bæði inni í bókinni og eins
aftan á kápu. Höfundur kynnir
þættina í greinagóðum formála,
satt að segja of góðum því hann
gefur of stór fyrirheit um það
sem á eftir kemur. Svo eru það
„leyndarmálin". En þau eru
nafnlaus, engin vísbending
hvert sé hverrar. Höfundur læt-
ur drýgindalega í inngangi og
segir: „ég er trúnaðarmaður
þeirra og lengra fer það ekki.“
Vafalaust eru þetta sómakon-
ur, allar upp til hópa; þannig
kynna þær sig að minnsta kosti
í þessum þáttum. Sumar eru
þekktar — ef ekki það sem
kallað er þjóðkunnar; fyrir
öðrum hefur ekki farið mikið
hingað til. En segja vel og
skipulega frá. Og höfundur er
ekki verri skrásetjari en hver
annar, sýnist manni, svo langt
sem það nær. En ósköp eru þær
saklausar, blessaðar, ef þetta
eru þeirra helgustu leyndar-'
mál. Eða leyndarmál yfirhöfuð!
Nei, þetta eru ekki leyndar-
mál, aðeins almenn viðtöl eða
stuttir frásöguþættir — líkt og
gerist og gengur í dagblöðum
þegar manneskja hefur unnið í
happdrætti eða á afmæli eða
hefur nýverið tekið sæti á
Alþingi sem forfallaþingmaður
— þá er gjarnan spurt sem svó:
hvað er þér minnisstæðast? Og
þá er t.d. svarað: Þegar ég datt
oní lækinn heima Eða: Þegar
ég fór i fyrsta sínn á skíði.
Maður hefði þó ætlað af heiti
bókarinnar að konurnar segðu
að minnsta kosti mest frá sjálf-
um sér, rektu einhvern örlaga-
þráð í eigin lífi, en það er nú
upp og ofan hvað þær höggva
nærri persónu sinni. Ein
karpar t.d. um pólitík í útlönd-
um og það á þann hátt sem
varla mun flokkast undir
leyndarmál kvenna. Önnur ger-
ist svo nærgöngul við sjálfa sig
að minnast á að sambúð for-
eldra sinna hafi gengið slitrótt.
Slíkir hlutir geta verið við-
kvæmir í endurminningunni,
satt er það. En leyndarmál eru
þeir ekki í venjulegum skiln-
ingi því tæpast fer það fram hjá
Bðkmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
vinum og oágrönnum ef karl og
kona slíta samvistir og taka
saman aftur. Og endi sagan vel
— eins og i umræddu tilfelli —
er sannarlega ekkert að fela.
Nei, leyndarmál eru þetta
ekki. Þvert á móti má ráða af
þáttunum að hvorki hafi höf-
undur gengið hart að við-
mælendum sínum né þær —
konurnar — verið að veifa
framan í hann neinu sem allir
mega ekki vita.
Hins vegar sýna þessi viðtöl
— og það eru víst hvorki ný né
merkileg sannindi — að áhuga-
mál kvenna eru margvisleg og
ekki öll tengd hefðbundnu
kvenlegu hlutskipti, heimilis-
haldi og barnauppeldi og því
um líku, heldur spanna þau alla
þætti þjóðlífs og mannlífs, rétt
eins og karla.
Það er t.d. merkileg lífs-
reynsla að kynnast öðru fólki
og um það hafa margir gaman
af að fjölyrða, konurnar í
þessari bók eins og aðrir. Þegar
árin færast yfir verður mörgum
litið til baka, til bernskuár-
anna, og eru konurnar 30 engin
undantekning frá þeirri reglu.
Þær hafa líka sínar skoðanir á
landsins gagni og nauðsynjum
og halda þeim óhikað fram. I
einum þættinum heldur maður
að kona ætli að fara að segja frá
erfiðri persónulegri reynslu.
Hún lýsir skoðunum sínum þar
að lútandi, það er að segja
hvers konar áhrif slík reynsla
hafi á fólk, almennt, og býst
maður við að því næst hefjist
sjálf frásögnin. En viðtalinu er
þá óvart lokið.
Þær eru úthverfar, þessar
konur, og hleypa spyrjanda
ekki mikið inn á sig enda held-
ur hann sig í hæfilegri fjarlægð
frá þeim. Og segja mestan part
það sem hver maður má vita.
Mest er þetta fjarskalega dæmi-
gerðar bernskuminningar.
Væru þær að trúa fyrir raun-
verulegum leyndarmálum, þá
væri líka bæði skiljanleg og
réttlætanleg sú aðferð höf-
undar að leyna nöfnum þeirra.
En með hliðsjón af þáttunum
— eins og þeir eru — rýrir
þessi feluleikur gildi þeirra
fremur en eykur. Þessar konur
eiga sér — af frásögnunum að
dæma — ólíkan uppruna, hafa
starfað á mismunandi vettvangi
þjóðfélagsins og eru vafalaust
jafnfjölskrúðugir persónu-
leikar sem þær eru margar. Það
hefði því gefið bókinni smáveg-
is fræðilegan svip að láta nafn
fylgja frásögn hverri. Til
samanburðar koma mér í hug
mörg, ýtarleg og stórfróðleg
viðtöl þess ágæta blaðamanns,
Vilhjálms S. Vilhjálmssonar,
sem hafa verið endurprentuð í
bókum og hafa margs konar
fræðigildi auk þess að vera
ágæt skemmtilesning.
Þessi viðtöl eru á hinn bóginn
of ágripskennd og stutt til að
gefa eftirminnilegar hugmynd-
ir um viðmælendurna, hvert að
meðaltali 6 síður. Það er eins og
að stöðva mann andartak á
götuhorni og impra á heilsunni
og veðrinu og kveðja siðan.