Morgunblaðið - 28.07.1976, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. JÚLl 1976
15
Stórbýlið Kalmanstunga, efsti og austasti bær í Borgarfjaróarhéraói. Bærinn, sem sést á myndinni, er steinhús, byggt 1905 og í góðu
gildi enn. Við hann hefur nú verið byggt.
— Sátuð þið þá bara heima?
— Blessuð vertu, maður reið oft
á sund án þess að ætla sér það. Og
stundum viljandi, til að vita hvort
klárarnir kynnu að synda.
Það kemur fram í samtalinu, að
Kristófer hefur alltaf notið þess
að vera Uti í náttúrunni, haft gam-
an af að smala heiðarnar, renna
fyrir fisk eða fara á skyttirf.
— I þessu stóra landi voru að
sjálfsögðu mikiar smalamennsk-
ur, sagði hann. Þegar lengst
þurfti að fara var farið fyrir
Eiríksjökul og að Reykjavatni.
Þar er fallegasti staðurihn á heið-
inni. En mitt höfuðyndi var að
fara til veiða í vötnunum. Við
tímdum aldrei að hleypa neinum í
næstu vötnin. I þau fórum við
stundum sjálfir á sunnudögum til
að veiða á stöng. Og á vetrum
skutum við rjUpur. Margir gamlir
embættismenn.s em komu í Kal-
manstungu í skotferðalögum sín-
um, sögðu, að þar hafi þeir alltaf
getað gengið að gilungi vísum á
sumrin og kjötsUpu á haustin.
RjUpurnar voru mest seldar, en
þar sem við höfðum ekki íshUs,
voru rjuphabringur soðnað niður.
RjUpur eru góður matur. Og Kal-
manstunga er ákaflega farsælt
rjUpuland. Við höfðum oft um 50
rjUpur á dag, stundum meira. Og
það gat verið anzi erfitt að hafa
100 rjUpur á bakinu og hlaupa
með byrðina allan daginn. En
veiðihugurinn var mikill. Ég fór
til dæmis á skyttirí báða dagana,
sem Halaveðrið fræga var. Maður
fór löngu fyrir birtingu til aðgeta
byrjað þegar birti, og kom ekki
heim fyrr en í vökulok. Það voru
langar göngur.
— Ekki hefur þetta verið ein-
tóm ánægja. Þið hafið líklega oft
lent í vondum veðrum í veiðiferð-
um og við að smala fénu?
— Já, ég lenti einu sinni í anzi
slæmu veðri með féð. Var bUinn
að láta Ut. Þá skellti á um miðjan
daginn. Það var kominn of mikill
snjór í féð til að setja það inn. Þá
voru ekki grindur í hUsunum og
allt varð að forardrullu þegar það
var orðið gegnblautt. Svo ég tók
það ráð að reka féð niður í Tungu.
En það er fellsraninn fyrir vestan
Kalmanstungubæ að sunnan og
vaxinn birkigróðri. Skógurinn er
svo mikill, að maður þurfti ald’rei
að vera hræddur um féð þar.
Þarna gerir aldrei byl. Þegar fór
að dimma, labbaði ég svo af stað
heim. Þá var kominn land-
sinningshríð. Þegar ég kom heim
undir tUn, fauk hundurinn frá
mér. Veðrið tók hann. hann kom
svo fram daginn eftir. Hafði lík-
lega grafið sig einhvers staðar í
fönn. Ég treysti því að ná girðing-
unni og það tókst. Eg sá ekkert
frá mér, svo mikill var ofsinn. En
féð kom óhrakið daginn eftir og
alveg hreint.
— En hvað segirðu um að beita
fé á skóginn? Nú er það umdeilt.
— Ég hefi ætíð beitt fé í skóg-
inn vor og haust og minn skógur
hefur alltaf þótt fallegur. En mað-
ur má aldrei beita hungruðu fé á
skóg. Þá étur það trén, til að fá
fylli sina. Þannig hafa margir
eyðilagt skóginn. Þegar jarðbönn
eru, þá étur féð auðvitað hvað
sem það nær í. En haust og vor-
beit sakar ekki. Þá sér ekki á
skóginum. Ég fór ákaflega vel
með skóginn þessi 42 ár, sem ég
hafði með hann að gera. Hlíðarn-
ar eru þarna vaxnar skógi upp á
brUnir.
— Á svo víðáttumikilli og góðri
fjárjörð hafið þið sjálfsagt átt í
útistöðum við skolla, ekki rétt?
— JU, við lágum alla tíð á grenj-
um. I landareigninni eru 30—40
greni. Og það þarf að fara og leita
grenin, helzt tvisvar sinnum á ári.
Það er dýrt spaug að láta tófuna
leika lausum hala. HUn þarf mik-
ið i bUið, drepur oft 2—3 lömb í
ei'nu. Arið 1919 fann ég einu sinni
fimm skrokka hauslausa eftir að
við vorum aðeins bUnir að sleppa
100 kindum. Þá fann ég grenið og
skaut mína fyrstu tófu. Það var
auðvelt að finna, því hausarnir
lágu nálægt greninu. Við lágum á
greni í þrjár nætur samfleytt við
pabbi og var kafaldshríð allar
næturnar. Pabbi ætlaði að láta
mig sofa eina nóttina, en ég skalf
þá svo mikið að ég festi ekki
blund. Sem var eins gott, því rétt í
því kom refurinn, stór hlunkur.
Ég hljóp á eftir honum og skaut
hann. Við sáum aldrei læðuna,
sem er óvenjulegt. HUn hefur lík-
lega verið dauð af eitri áður. Ann-
ars geta liðið mörg ár, svo ekki sé
tófa í nema 3—4 grenjum. En
þetta er grimmdarvargur. I
nokkra vetur hafði ég mann, sem
hafði þann starfa að eyða tófunni
til að hafa frið með féð. Stjórn-
völd vita ekki hvernig á að bregð-
ast við þessu. Greiðslan fyrir
skotna tófu er helmingi of lág.
HUn þyrfti að vera svo há, að þeir
sem færastir eru stundi þetta.
— Þó að vermenn, kaupafólk og
skólapiltar séu hættir að fara um
Kalmanstungu á leið milli lands-
hluta, er umserð ferðamanna
ekki úr sögunni, er það?
— Nei, það er til dæmis geysi-
mikil umferð í Surtshelli. Þangað
fara flestir, sem koma á þessar
slóðir. Yfirleitt fer fólk þangað án
þess að biðja um leyfi. Einstaka
maður gerir það þó. Ég hafði gam-
an af því að lögreglan kom og bað
um leyfi, áður en hún fór í hell-
inn. Annars er umgengnin um
hellinn svivirðileg. Meðan jarð-
skjálftarnir voru í Borgarfirði,
var bannað að fara í hellinn, þótti
of hættulegt, því það getur hrunið
grjót. Þarna voru merkilegar
fornmenjar. Ógurlega stór beina-
hrUga var þar af ófUnum beinum
og byrgi hlaðið í sporöskjulagað-
an hring, sem Utilegumenn hafa
hlaðið sér. Já, það hafa verið Uti-
legumenn í Surtshelli allt frá
landnámsöld. Þar var svo góð að-
staða til að bjarga sér, að saka-
menn hafa leitað þangað. Fé var
þarna allt í kring, og egg og fjalla-
grös að hafa á vorin. Svo hafa þeir
sjálfsagt haft samband við ein-
hvern í byggðinni.
Lisbet hefur fært okkur kaffi
og hlustar á samtalið. Þau hjónin
tala af mikilli hlýju og ástUð um
Kalmanstungu. — Þar er dásam-
lega fallegt, segir hUn. Ekki sízt á
veturna. Landslag oft enn fegurra
að vetrinum. Það er bara dálitið
annars konar fegurð.
— Við förum upp eftir ein-
hvern tíma sumarsins. Eg má
bara ekki fara frá læknunum, seg-
ir Kristófer. En okkur líður vel
hér í Reykjavík. Á vetrum er svo-
lítil heimilismynd á þessu hjá
okkur. Barnabörnin eru alls 11
talsins og í vetur voru tvö þeirra
hjá okkur.
Ég held að það sé betra að
gamla fólkið fari burt, til að gefa
unga fólkinu tækifæri til að
spreyta sig, bætir Kristófer við.
Leyfa því að lifa í friði og átta sig.
Ég er hræddur um að mér þætti
ekki gott að þegja, ef mér mislík-
aði eitthvað f bUskapnum.
Ég þarf bara að láta þá gera við
löppina á mér, þá er mér ekkert
að vanbUnaði, segir hann um það
leyti sem ég kveð og Lisbet fylgir
mér niður stigann, líklega vön að
fylgja gestum sínum Ut á hlað.
— E.Pá.
Við gerum tilveruna litríkari
Notið Kodak-filmur og þér fáið
glæsilegar litmyndir frá okkur á 3 dögum.
Hafið þér tekið mynd i dag?
HANS PETERSEN
BANKASTRÆTI S 20313 GLÆSIBÆ
HF
S 82590
m
VITRETEX plastmálning myndar óvenju sterka húö.
Hún hefur því framúrskarandi veðrunarþol.
®! Sfippfélagið íReykjavíkhf
Málningarverksmidjan Dugguvogi
Símar 33433og 33414