Morgunblaðið - 29.08.1976, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. AGUST 1976
13
Anne, Emily og Charlotte Bronte,
Branwell.
VONIR OG
VONBRIGÐI
Um nokkurra ára skeið dvaldi
Charlotte að mestu heima og
systkinin lásu og skrifuðu, teikn-
uðu og iðkuðu hljóðfæraleik sam-
an, því öll fjölskyldan, að Char-
lotte undanskilinni, var
músíkölsk. Charlotte gerðist
kennari með það fyrir augum að
bæta hag fjölskyldunnar, og þar
að auki átti að senda Branwell út
á listamannsbrautina. Charlotte
leið ekki vel við kennsluna; hún
Charlotte Bronté
lagðist i vanheilsu og þunglyndi
og hætti kennslunni sumarið
1838. En systurnar allar reyndu
fyrir sér við kennslustörf af og til
og likaði öllum jafn illa, — svo
mjög raunar að þessi reynsla fór
illa með taugar þeirra. Einnig
reyndu þær að starfa sem barn-
fóstrur og kennslukonur á heimil-
um, en það gekk ekki heldur vel.
Það var ekki sizt af þörf til að
greiða skuldir þær sem Branwell
hafði steypt sér f sem þær systur
tókust þessi störf á hendur. Hæfi-
leiki hans til ritstarfa og mynd-
listar, þekking hans á sígildum
fræðum og aðlaðandi persónu-
leiki höfðu vakið vonir um mik-
inn frama honum til handa. I árs-
lok 1837 hafði Branwell sett upp
stofu sem málari mannamynda f
Bradford og vann við það sam-
fleytt f eitt ár. En þá rann það út f
sandinn, — fyrst og fremst vegna
skapbresta Branwells sjálfs, vilja-
leysis, óþofinmæði. Hann vann f
stuttan tfma við kennslu- og al-
menn skrifstofu- og afgreiðslu-
störf, en var látinn hætta vegna
kæruleysis.
A þessum tíma fékk Charlotte
þá hugmynd að þær systurnar
stofnuðu skóla, en hún var jafnan
— málaðar af bróðurnum lánlausa,
sú þeirra sem mest hugsaði um
praktfska hluti. Til þess að undir-
búa sig fyrir það fóru þær Emily
til Brússel og námu í ýmsum
greinum við Pensinnat Heger.
Þar varð Charlotte ástfangin af
skólastjóranum sjálfum Monsieur
Heger. Hann var kvæntur og end-
urgalt ekki ást hennar. Ari seinna
sneri hún aftur til að kenna við
skólann, en vonir hennar urðu
þar að engu. Dvöl hennar f Brflss-
el hafði mótandi áhrif á viðhorf
hennar og skáldskap. Er heim
kom 1844 reyndi hún að stofna
skólann á prestssetrinu, en engir
nemendur létu sjá sig. Aður hafði
Anne látið af kennslustarfi í
Thorpe Greene, og Branwéll verið
sparkað úr sams konar stöðu þar
fyrir að hafa átt samfarir við eig-
inkonu vinnuveitandans.
Sekt hans f þvf efni liggur ekki
ljós fyrir, en hann varði síðustu
þremur árum ævi sinnar í
Haworth við drykkju, ópíum-
neyzlu, skuldasöfnun og guðlast
með samvizkubitsköstum i bland.
Hann lézt 1848 úr ólifnaði og
berklum — f jölskyldunni til mik-
ils harms. Jafnframt varð minn-
ingin um þennan ólánssama bróð-
ur eins og afturganga f hugar-
heimi og skáldskap systranna.
SKÁLDVERKIN
Það var haustið 1845 að Char-
lotte rakst á ljóð eftir Emily af
tilviljun í einhverju dóti, og
leiddi þetta til útgáfu bókar árið
eftir sem hét „Ljóð eftir Currer,
Ellis og Acton Bell“. Þær notuðu
þessi karlkyns dulnefni til þess að
halda leynd yfir sjálfum sér og til
að komast hjá þeirri sérstöku
meðferð sem þær töldu kvenhöf-
unda fá hjá gagnrýnendum. Bók-
in var gefin út á þeirra eigin
kostnað. Fáar umsagnir birtust I
blöðum og aðeins tvö eintök seld-
ust. Það var þeim vissulega áfall.
En engu að sfður höfðu þær
opnað sér nýja leið út úr einangr-
un sinni og 1847 fundu þær allar
þrjár útgefendur að fyrstu skáld-
sögum sfnum, — að vfsu eftir
seinkanir og synjanir. Þetta voru
„Jane Eyre“ eftir Charlotte,
„Wuthering Heights" eftir Emily
(á fslenzku nefnd „Fýkur yfir
hæðir" og hefur sjónvarpsgerðin
verið sýnd hér, auk a.m.k. tveggja
kvikmynda) og loks „Agnes
Grey“ eftir Anne. „Wuthering
Heigths" var misskilin lengi
framan af og er enn deilumál
bókmenntamanna, en „^ane
Framhald a bls. 46

THE OBSERVER THE OBSERVER ^ THE OBSERVER
MPLA
þarf ennþá
á Kúbuiniinnum
að halða
LUANDA- Agostinho Neto for-
seti Angóla sótti nýlega heim
sfna sterku bakhjarla á Kúbu,
og urðu þar miklir fagnaðar-
fundir. Þar með virðast úr sög-
unni, a.m.k. um stundarsakir,
vonir Bandarfkjamanna um að
geta rekið fleyg á milli hinna
nánu vina, Kúbumanna og
rfkisstjórnar MPLA f Angóla.
Neta fjallaði nýlega um sigur
þann, sem Kúbumenn og
MPLA unnu á fylkingum í Ang-
óla, er nutu stuðnings Vestur-
veldanna. Fórust honum m.a.
þannig orð, að þar hefðu þeir
skotið Bandarikjamönnum ref
fyrir rass og stungið upp i þá,
svo að um munaði. Hins vegar
eru ekki allir Bandarikjamenn
þeirrar skoðunar, þar á meðal
Jimmy Carter, forsetaefni
demókrata.
Carter kom ýmsum á óvart
fyrir skömmu með því að segja
eftirfarandi: „Við þurfum að
gera okkur grein fyrir því, að
enda þótt Rússar og Kúbumenn
hafi komið ár sinni vel fyrir
borð í Angóla, er ekki þar með
sagt, að hagsmunir Bandaríkj-
anna séu í hættu. Þá er það
heldur ekki víst, að með íhlut-
un sinni hafi Rússum og Kúbu-
mönnum tekizt að koma á fót
kommúnistísku leppríki á
meginlandi Afríku." Þá hefur
Carter lýst því yfir, að hann
muni viðurkenna Alþýðulýð-
veldi MPLA, nái hann forseta-
kjöri í haust.
skeið og farið víða og ekki er
annað að sjá en að landið sé svo
til algerlega á valdi MPLA.
Andstæðingar þeirra hafa kom-
ið fyrir sprengjum á víð og
dreif og eru sums staðar f laun-
sátri, en fullyrðingar þeirra að
undanförnu um, að þeir hafi
náð á sitt vald bæjum og borg-
um, eiga greinilega ekki við rök
að styðjast.
Herforingi nokkur í Norður-
Angóla tjáði mér, að FNLA
stundaði talsverða skemmdar-
starfsemi f landinu frá bæki-
stöðvum í Zaire. Væri starfsem-
in einkum fólgin í því að leggja
sprengjur um héruðin skammt
frá landamærunum, og væri
þeim bæði ætlað að granda her-
mönnum og óbreyttum borgur-
um. Þegar ég fór nýlega flug-
leiðis frá Norður-Angóla til Lu-
anda, var samferða mér f vel-
inni ungur drengur, sem ásamt
föður sinum hafði orðið fyrir
sprengju, er þeir voru að veið-
um. Faðirinn lézt samstundis,
en drengurinn var með-
fram, að þeir höfðu hvergi orð-
ið varir við hernaðaraðgerðir af
nokkru tagi.
Fyrir nokkru fór ég í aðra
ferð með vestrænum frétta-
mönnum, og f þetta sinn til
Moxico-héraðs. Við slóumst í
för með yfirmanni hersins á
þessu svæði og héldum vestur á
bóginn með Benguela-
járnbrautinni til Cangumbe, en
þar var staða UNITA yfirleitt
sterk, meðan á stríðinu stóð, og
fyrir skömmu var því lýst yfir
að hálfu hreyfingarinnar, að
hún hefði náð bænum á sitt
vald að nýju og komið þar upp
aðalbækistöðvum sínum.
Við dvöldumst þarna í heilan
sólarhring og urðum aldrei vör
við nokkra árekstra. Hermenn
sögðu okkur, að eftirhreyturn-
ar af hersveitum UNITA á
Moxico-Bie svæðinu hefðu ver-
ið umkringdar og hraktar
miklu lengra suður á bóginn,
langt frá Benguela-
járnbrautinni, en samgöngur
með henni eru fyrir löngu
eftir JANE BERGEROL
Samstarf Kúbumanna og
Angólastjórnar i Angóla er með
allt öðrum hætti en var fyrir
nokkrum mánuðum, þegar her-
sveitir MPLA áttu í höggi við
sveitir frá Suður-Afriku og
Zaire, jafnframt þvf sem þær
börðust við FNLA og UNITA.
Á hernaðarsviðinu er sam-
starfið ennþá mjög náið, m.a. til
að koma í veg fyrir frekari
fhlutun frá Suður-Afríku.
Ymislegt bendir til þess að
stjórnin í Pretoriu hafi ekki
látið sér segjast endanlega við
ósigurinn f Angóla, m.a. hafa
hersveitir hennar nýlega ráðizt
inn yfir landamæri Zambfu og
Angóla og lagt þar bæi og þorp í
eyði. Þjóðernissinnaðir skæru-
liðar frá Namibíu (Suð-
Vestur-Afriku) hafa eingöngu
stundað starfsemi sína frá
bækistöðvum í Angóla, eftir að
stjórn Zambíu lét loka landa-
mærum ríkisins fyrir þeim á
síðasta ári.
Kúbumenn hafa einnig veitt
her MPLA aðstoð við að upp-
ræta síðustu leifar af hersveit-
um FNLA og UNITA í landinu.
Hins vegar eru fréttir um vax-
andi átök FNLA og UNITA við
MPLA og Kúbumenn greini-
lega ósannar. Ég hef dvalizt hér
í landinu um þriggja vikna
vitundarlaus og hafði misst
báðar hendur.
Ég fékk ásamt öðrum vest-
rænum fréttamönnum að fara
allra minna ferða í Guie og
þurftum við ekki að hafa her-
mannafylgd af nokkru tagi. Við
fórum um kaffiekrur og kom-
umst til Negage, en þann sama
dag skýrðu ýmsar útvarpsstöðv-
ar á Vesturlöndum frá þvi, að
sá staður væri á valdi FNLA.
Þegar við dvöldumst i Uige
voru þar nokkrir hermenn, sem
FNLA-menn höfðu gert fyrir-
sát skammt frá Toto og sært þá.
Þeir höfðu verið lagðir inn á
sjúkrahús, en okkur gafst ekki
kostur á að ræða við þá. Um
svipað leyti lýsti FNLA því yf-
ir, að Toto væri á valdi hreyf-
ingarinnar, en fyrir þvi var
enginn fótur.
Fyrir skömmu komu til Lu-
anda nokkrir franskir og ítalsk-
ir blaðamenn, sem höfðu ferð-
azt um 5.000 kílómetra án her-
fylgdar. Þeir höfðu farið um
Benguela, Lobgito, Lubango og
Mocamedes og til baka um
Huambo-svæðið, þar sem Unita
hreyfingin þykist hafa tögl og
hagldir. í Huambo gafst þeim
kostur á að safna efni í nokkra
daga og koma því áleiðis til
fréttastofnana sinna. Það kom
Agostinho
Neto.
komnar í eðlilegt horf og ganga
lestirnar milli hafnarinnar í
Lobito og bæjarins Luso í land-
inu austanverðu.
Á stöðinni í Luso bíða í tuga-
tali flutningavagnar frá Zaire
og Zambíu, en seint í ágúst
munu ferðir hefjast til Lusaka.
Við sáum þar einnig bensín-
geyma, sem flytja á til kopar-
námanna I Zaire, vinnuvélar og
mikið af öðrum flutningi, sem
bíður þess, að leiðin verði opn-
uð.
Aramando Dembo, yfirmaður
hersins í Moxico-héraði, fór fyr-
ir skömmu til Zaire ásamt 400
Angólabúum öðrum og átti þar
viðræður við yfirvöld og
óbreytta borgara. Snerust við-
ræðurnar um athafnir FNLA i
Zaire og fóru Dembo og menn
hans þess á leit við Zairebúa, að
þeir reyndu að stemma stigu
fyrir skæruhernað og
skemmdarverkastarfsemi frá
bækistöðvum í Zaire. „Okkur
var fagnað eins og hetjum“
sagði Dambo. „I landamærahér-
uðunum kostar hver sekkur af
salti 250 escudo (um 1700 isl.
kr.) og þeir vilja gera allt sem í
þeirra valdi stendur til að bæta
sambúðina og koma þannig
samgöngum milli landanna í
eðlilegt horf.