Morgunblaðið - 29.08.1976, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. ÁGUST 1976
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Umbætur í
dómsmálum
Reynslan hefur leitt í
Ijós, að verulegra umbóta
er þörf á starfi ýmissa meiri-
háttar stofnana i þjóðfélagi
okkar. Það er ekki sizt fram-
vinda siðustu mánaða i ýmsum
sakamálum, augljóst misrétti i
skattamálum og misnotkun í
bankakerfinu, sem hefur sann-
fært menn um, að nauðsynlegt
sé að taka starfsemi þessara
stofnana til rækilegrar endur-
skoðunar.
í viðtali, sem birtist i
Morgunblaðinu í gær við Geir
Hallgrimsson vikur forsætísráð-
herra að þessum viðhorfum og
segir m.a.: „Það er útilokað að
sætta sig við, að slík mál velkíst
árum saman, án þess að niður-
staða fáist. Vafalitið er skipu-
lagi þessara mála ábótavant.
Hér er líka um það að ræða, að
margvisleg fjármálaleg sam-
skipti þegnanna, sem voru ekki
tiðkuð i sama mæli eða með
sama hætti áður, þegar minna
var umleikis, hafa leitt til þess
að réttarkerfið, bankar og
skattakerfi hafa ekki reynzt
þess megnug að mæta sem
skyldi breyttum aðstæðum.
Það er lifsnauðsyn að gera um-
bætur á lögum, reglugerðum
og framkvæmd til þess að
koma í veg fyrir misferli eða
upplýsa það. Dómsmálaráð-
herra, fjármálaráðherra og
bankarnir hafa ekki sizt af
gefnu tilefni beitt sér fyrir um-
bótum á þessu sviði til þess að
koma i veg fyrir bnjt og flýta
afgreiðslu mála án þess að teflt
sé i hættu réttaröryggi þegn-
anna. Rikisstjornin i heild telur
sér að sjálfsögðu skylt að eiga
fulla aðild að slikum umbótum
ásamt með þeim.
Það fer ekki á milli mála að
einskis má láta ófreistað til að
upplýsa þau mál sem til með-
ferðar er,u, og er unnið að þvi
af fullum krafti. Auðvitað kann
af þvi að leiða aukinn kostnað
en hann verður að greiða úr
sameiginlegum sjóði borgar-
anna til þess að hreinsa
andrúmsloftið i þjóðfélaginu."
Undir þessi orð forsætisráð-
herra munu margir taka. Það
hlýtur að vera okkur nokkurt
umhugsunarefni, að 13 árum
eftir að uppvist varð um
ávisanahring eða útgáfu keðju-
ávísana i bankakerfinu skuli
enn verða upplýst um slíka
svikastarfsemi og vekur það að
sjálfsögðu upp spurningar um,
hvort bankakerfið sem slíkt sé
nægilega vel á verði gagnvart
óprúttnum mönnum, sem með
einum eða öðrum hætti komast
i viðskipti við banka enda þótt
forsaga þeirra sé ekki traust-
vekjandi og leika þar lausum
hala árum og jafnvel áratugum
saman. Rannsókn þeirra saka-
mála, sem mest hafa verið á
döfinni i vetur og vor hefur
einnig leitt í Ijós, að rann-
sóknarlögregla og sakadómur
hafa einfaldlega ekki verið
undir það búin að takast á við
svo umfangsmikil glæpamál.
Þá er og Ijóst, að áralöng með-
ferð ýmissa fjársvikamála í
skattakerfinu og dómstóla-
kerfinu sýnir, að þessir aðilar
eru engan veginn undir það
búnir að takast á við nýja
tegund fjármálalegra glæpa,
sem bersýnilega eru að hefja
innreið sina í okkar þjóðfélag.
Þegar á allt þetta er litið er
Ijóst, að mikilla umbóta er þörf
á þessum sviðum. Ummæli for-
sætisráðherra I viðtali við
Morgunblaðið i gær sýna, að
ríkisstjórninni og stjórnarflokk-
unum er þetta Ijóst og þess
vegna má vænta aðgerða af
þeirra hálfu á næsta þingi.
Tekizt á við
skattamisréttið
Iviðtali við Morgun-
blaðið í gær gerði
Geir Hallgrlmsson, forsætisráð-
herra, skattamisréttið að um-
talsefni og sagði: „Það er at-
hyglisvert, aðgagnrýni sú, sem
flutt hefur verið, hefur ekki,
eða a.m.k. að óverulegu leyti
beinzt að þvi, að beinir skattar
væru í sjálfu sér of þungbærir,
en miklu fremur að því, að
ýmsir þeir, sem umsvif hafa og
virðast ekki neita sér um lifsins
gæði sleppa við að greiða til
hins opinbera. Þessir menn eru
þó sem betur fer ekki settir á
neinn dýrðarstall eins og Glist-
rup hinn danski, heldur hefur
almenningsálitið veitt þeim
slika hirtingu, að trúað gæti ég
því, að ýmsir þeirra lékju ekki
sama leikinn aftur. En rikis-
stjórn og Alþingi munu vita-
skuld reyna að fylla upp i eyður
laganna og gera allt sem i
þeirra valdi stendur til þess að
réttlætið fái notið sín í ákvæð-
um og framkvæmd skattalaga.
Nokkrar endurbætur hafa þeg-
ar verið gerðar á skattalögum
en engan veginn fullnægjandi
og er nú unnið að viðtækum
breytingum. Eins og fjármála-
ráðherra hefur þegar skýrt frá
snerta þær m.a. ákvæði um
skattlagningu þeirra, sem
stunda atvinnurekstur með per-
sónulegri ábyrgð, sérsköttun
hjóna og meðferð fyrningar-
reglna og söluhagnaðar. Það er
ætlun ríkisstjórnarinnar að
þessar tillögur verði til með-
ferðar á Alþingi fyrir áramót og
vonandi tekst að afgreiða þær,
svo að unnt verði að lagfæra
sem mest þá galla, sem fram
hafa komið við álagningu bæði
nú og undanfarin ár."
Afdráttarlausar yfirlýsingar
forsætisráðherra og fjármála-
ráðherra um skattamisréttið
gefa vonir um, að nú verði
tekizt á við skattsvikin á þann
veg að dugi. Það er auðvitað
óþolandi með öllu að hluti þjóð-
félagsþegnanna greiði ekki
skatta af tekjum sinum með
eðlilegum hætti. Það er krafa
almennings í landinu, að nú
verði tekið á þessum skattsvik-
um bæði með umbótum í lög-
gjöf og starfi skattayfirvalda.
Rey kj aví kurbréf
Laugardagur 28. ágúst
Fyrir
tveinvur árum
Fyrir tveimur árum blöstu
erfiðleikar og óvissa við islenzkri
þjóð. Að loknu þriggja ára vinstri
stjórnar tímabili ríkti óvissa um
frambúðarskipan öryggismála
þjóóarinnar. Samkvæmt sam-
komulagi, sem vinstri stjórnin
hafði gert í Lundúnum tæpu ári
áður höfðu Bretar leyfi til þess að
veiða nálægt 140 þúsund tonnum
af þorski við ísland. Þá höfðu
skýrslur um alvarlegt ástand fisk-
stofnanna legið í skúffu Lúðvíks
Jósepssonar í rúm tvö ár án þess
að þeim aðvörunum væri I nokkru
sinnt. Astand efnahagsmála þjóð-
arinnar var hrikalegt. Á því ári
komst verðbólgan upp i 53%, sem
var algert met í sögu þjóðarinnar
og þurfti að leita til Rómönsku-
Ameríku og stríðshrjáðra ríkja
Asíu til þess að finna þjóðir, sem
stæðu okkur íslendingum jafn-
fætis að þessu leyti. Peningar
höfðu streymt út úr bönkunum þá
um vorið og fram eftir sumri án
þess að nokkrar innstæður væru í
raun til að standa undir því út-
streymi. Rikissjóður var rekinn
með halla og allir sjóðir galtómir.
Bifreiðaumboðin settu hvert met-
ið á fætur öðru i bílainnflutningi,
allar vélar voru fullar til S'pánar.
/
Þjóðin veltist um í peningum,
sem komu nýpressaðir út úr
prentvélunum. Einhver kann að
halda því fram, að þetta sé ýkt
lýsing á þeirri mynd, sem við
blasti, þegar rikisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknar-
flokks tók við störfum hinn 28.
ágúst 1974. Svo er ekki. En þetta
er nauðsynlegt að rifja upp til
þess að fólk átti sig til fulls á
þeirri breytingu, sem orðið hefur
á þessum tveimur árum.
Hvað
hefur gerzt?
Hvað hefur gerzt i málefnum
lands og þjóðar á því tveggja ára
tímabili, sem rikisstjórn Geirs
Hallgrímssonar hefur setið að
störfum? Hið fyrsta, sem gerðist
var að óvissu um frambúðarskip-
an í varnarmálum var eytt með
samkomulagi þvi, sem gert var
við Bandaríkjastjórn i október
1974. Þar með var úr sögunni
óvissa bæði inn á við og út á við,
sem staðið hafði um þriggja ára
skeið og valdið margvlslegu tjóni.
Varnir landsins voru tryggðar og
ísland varð á ný traustur sam-
starfsaðili frjálsra vestrænna
rfkja í Atlantshafsbandalaginu.
Jafnframt varð þetta samkomulag
áminning öllum þeim öflum, sem
vissulega vildu hagnýta sér óviss-
una sjálfum sér til framdráttar
eins og t.d. ríkisstjórn Sovétríkj-
anna. Samkomulagið, sem gert
var um varnarmálin, byggði að
sjálfsögðu á skýrum þjóðarvilja.
Raunar má draga i efa, að svo
skýr þjóðarvilji hefði fram að
þeim tima komið fram frá þvi að
þjóðin sagði hug sinn til lýðveldis-
stofnunar á íslandi og má raunar
segja að eðlilegt samhengi sé þar
á milli, viljinn til fulls sjálfstæðis
og til að varðveita það. Undir-
skriftasöfnun Varins lands og sig-
ur Sjálfstæðisflokksins I tvennum
kosningum vorið 1974 tók auð-
vitað af allan vafa um skoðun
meginþorra íslendinga á varnar-
samstarfinu við Bandarikin.
Siðan hefur ekkert það gerzt, sem
gefur tilefni til að ætla, að breyt-
ing hafi orðið á þessari afstöðu,
enda þótt gremju hafi gætt I garð
Atlantshafsbandalagsins um
skeið vegna yfirgangs og valdbeit-
ingar einnar bandalagsþjóðarinn-
ar á fiskimiðunum hér við land.
Jafnan hlýtur að verða litið svo á,
að samkomulagið um varnarmálin
sé einhver helzti árangurinn af
starfi núverandi ríkisstjórnar.
Sigur í 200
mílna baráttu
Þegar rlkisstjórnin tók við völd-
um höfðu Bretar leyfi Islenzkra
stjórnvalda til þess að veiða allt
að 140 þúsund tonn af þorski við
Island það ár og hið næsta á eftir.
Þýzkir togarar fóru hins vegar
slnu fram á miðunum hér við land
án þess að vörnum yrði við komið.
Hvernig er ástandið nú? Haustið
1974 höfðu Bretar 140 þúsund
tonna samning. Hinn 1. desember
n.k. hafa þeir skuldbundið sig til
að sigla brott af Islandsmiðum,
nema þeim takist að ná nýjum
samningum við íslenzk stjórn-
völd. Á næsta ári sigla hinir
þýzku togarar brott. Baráttan um
200 mílurnar var hörð og þegar
horft er til baka er framvinda
þeirra mála raunar ævintýri lík-
ust. Fyrir aðeins þremur árum,
sumarið 1973, birtu nokkrir
kunnir forystumenn I sjávarút-
vegi áskorun um 200 mílna fisk-
veiðilögsögu við ísland. Að at-
huguðu máli tók Sjálfstæðisflokk-
urinn þetta mál upp á stefnuskrá
sína. I upphafi voru menn
vantrúaðir á 200 mílurnar.
Þáverandi stjórnarflokkar voru
tregir til. Lúðvík Jósepsson hafði
allt á hornum sér og taldi eðli-
legast að einbeita sér að 50 mílun-
um en færa út I 200 mílur er
hafréttarráðstefnan hefði lokið
störfum. Þaðféllíhlut Sjálfstæð-
isflokksins eins að beraþetta mál
fram til sigurs. Flokkurinn gerði
200 mllna fiskveiðilögsögu að
einu helzta baráttumáli sínu fyrir
kosningarnar 1974. Að kosning-
um loknum lagði Sjálfstæðis-
flokkurinn áherzlu á, I viðræðum
um myndun nýrrar ríkisstjórnar,
að fært yrði út I 200 mllur. Sam-
komulag tókst við Framsóknar-
flokkinn um að það yrði gert fyrir
árslok 1975. Utfærslan tók gildi
fyrir tæpu ári og hinn 2. júní sl.
má segja, að fullur sigur hafi I
raun verið unninn með samkomu-
laginu, sem þá var gert við Breta
úti I Ósló. Þetta er ævintýri, sem
enginn hefði trúað sumarið 1973
að gæti gerzt. En það hefur gerzt.
Andstæðingar samkomulagsins
við Breta og núverandi rikis-
stjórnar segja að sjálfsögðu, að
ríkisstjórnin hyggist semja á ný
við Breta eftir 1. desember. 1 því
sambandi er fróðlegt að vitna til
orða Geirs Hallgrímssonar, for-
sætisráðherra, um þetta efni I við-
tali við Morgunblaðið I dag,
laugardag, en þar segir forsætis-
ráðherra m.a: „Viðræður milli
ríkisstjörnar íslands og EBE eru
á algeru byrjunarstigi. Könnunar-
viðræður fóru fram I lok júlímán-
aðar eins og greint hefur verið
frá. Ekkert hefur verið ákveðið
um framhald þessara viðræðna.
Eftir því sem við vitum bezt, verð-
ur EBE tæpast tilbúið til frekari
viðræðna af sinni hálfu fyrr en I
október. EBE hefur bersýnilega
ekki mótað stefnu sína, hvorki
innbyrðis né út á við, þótt búizt sé
við, að EBE muni á þessu hausti
lýsa yfir áformum um útfærslu I
200 mílur. Við höfum engan
áhuga á að knýja á um þessar
viðræður, en stefna okkar er skýr,
að viðræður fari fram um gagn-
kvæm fiskveiðiréttindi, en tolla-
mál og önnur viðskiptamál komi
þar ekki við sögu. Ljóst er, að við
höfum lítið sem ekkert svigrúm
vegna ástands fiskstofna. Hvað
við tekur eftir 1. desember fer
eftir þvf, hvort við teljum ein-
hvers virði að tryggja okkur fisk-
veiðiréttindi innan væntanlegrar
200 mllna lögsögu EBE. Enn hef-
ur ekki verið upplýst hvað banda-
lagsrfkin hafa upp á að bjóða.“
Svarið getur ekki verið skýrara.
íslenzka rfkisstjórnin hefur eng-
an áhuga á að ýta á þessar viðræð-
ur við EBE. Hún er tilbúin til
þess að sjá, hvað Efnahagsbanda-
lagið hefur upp á að bjóða að því
er varðar fiskveiðiréttindi fyrir
Islenzk fiskiskip innan 200 mllna
lögsögu EBE og þá verður það
okkar að meta, hvort hagur okkar
af slíkum veíðum hjá þeim rétt-
lætir fiskveiðiheimildir fyrir þá
hjá okkur.
Þótt núverandi ríkisstjórn
hefði ekkert afrekað annað en
þetta tvennt, að eyða óvissu I
varnarmálum og færa út I 200
mílur og tryggja yfirráðarétt Is-
lendinga yfir þeim, mundi það út
af fyrir sig nægja henni til þess að
öðlast veglegan sess I stjórnmála-
sögu þessarar aldar. En hún hef-
ur fengið fleiru áorkað.
Full atvinna
I fyrrnefndu viðtali við Geir
Hallgrfmsson, er forsætisráð-
herra spurður, hvern hann telji
helztan árangur af störfum ríkis-
stjórnarinnar að loknum tveggja
ára starfsferli. Hann segir m.a.
um efnahagsmálin: „Þegar
ástand efnahagsmála er rikis-
stjórnin hóf störf, er haft I huga
og litið er til reynslu nágranna-
ríkja okkar, er engum blöðum um