Morgunblaðið - 29.08.1976, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. ÁGTJST 1976
35
Þýzka sprengjan
Effi Briest, þýsk, 1974.
Leikstjóri: Rainer
Werner Fassbinder.
ÞÝSK kvikmyndagerð hefur á
síðustu 8—9 árum verið á stöð-
ugum batavegi. Áður stóð þýsk
kvikmyndagerð hæst á árunum
1920—30, en upp úr því fór að
dofna yfir henni og loks var
ekki eyðandi orðum á hana.
Þessi endurvakning kvik-
myndagerðar í Þýskalandi lýsir
sér einkum í þeim fjölda ungra
kvikmyndagerðarmanna, sem
þar starfa nú og því mynda-
flóði, sem frá þeim streymir. Og
einS og venja er, beinist athygl-
in að örfáum mönnum, sem
skara fram úr. Hingað til lands
hafa aðeins borist tvær myndir
úr þessari þýsku sprengju, báð-
ar eftir sama manninn, Fass-
binder, „Fear Eats the Soul“
(74) og Effi Briest. Það er til
marks um afköst mannsins, að
báðar eru þessar myndir full-
gerðar sama árið (Effi Briest
tafðist um eitt ár vegna veik-
inda eins aðalleikarans), enda
mun Fassbinder ekki síður
þekktur fyrir afköstin en gæð-
in. Undirritaður getur þvi lítt
dæmt um Fassbinder eftir að
hafa séð þessar tvær myndir,
þar sem hann hefur gert yfir
tuttugu myndir á sjö árum,
fleiri myndir en mörgum öðr-
um leikstjóra hefur tekist að
gera á ævinni, og þó er Fass-
binder aðeins þrítugur. Per-
sónulega verð ég að segja, að
Fear Eats The Soul þótti mér
allmiklu betri en Effi Briest.
Sem er ef til vill aðeins vegna
þess, að fyrri myndin stendur.
okkur nær í tima og rúmi en sú
síðari. Báðar fjalla um sama
efnið, ást, sem er eyðilögð af
kreddufullu og hefðbundnu
þjóðfélagi. Það sem skilur
myndirnar að, eru um 100 ár.
Fear Eats the Soul gerist í nú-
Fassbinder: „Ég er
Þjóðverji og geri kvik-
myndir fyrir þýska
áhorfendur.44
tímanum og sýnir þjóðernis-
rembing og lftilsvirðingu Þjóð-
verja á innfluttu vinnuafli, sem-
á þó stóran þátt í hagsæld
þeirra. Effi Briest er hins vegar
gerð eftir stuttri sögu Theodor
Fontane og gerist á öldinni sem
leið. Effi Briest er ung stúlka af
góðum ættum, sem er gefin i
hjónaband nokkuð eldri manni,
sem starfar á vegum stjórnar-
innar. Virðing hans er mikil og
þegar hann kemst að því, að
eiginkonan hefur hitt vin hans
á laun og geymir hjartnæm
bréf frá honum eru siðaregl-
urnar einfaldar og klárar.
Hann drepur vininn í einvígi,
rekur konuna með skömm af
heimilinu og heldur barninu
eftir. Aðferð Fassbinders við að
færa söguna í kvikmyndabún-
ing er áhugaverð, en tæplega til
eftirbreytni. Sagan er brotin
upp i margar smáeiningar og
stöðugt farið niður í svart, eða
komið upp úr svörtu, eða farið
út i hvítt og komið inn í næsta
atriði úr hvítu. Þetta gerir það
að verkum, að dramatisk upp-
bygging er i lágmarki, atburðir
verða fjarrænni og skiptingarn-
ar eiga, eftir þvi sem Fassbind-
er segir sjálfur, að gefa til
kynna lengd í tíma. Það tekst
að nokkru leyti en ekki öllu,
þar sem stöðug notkun á þess-
um skiptingum slævir tilfinn-
inguna fyrir áhrifum þeirra.
Effi Briest deyr að lokum af
skömm sinni og eina tákn henn-
ar um sjálfstæða persónu er, að
hún lætur skrifa á legsteininn
fæðingarnafn sitt (Effi Briest)
en ekki ættarnafn manns síns.
Þó frægðarnafn Fassbinders
hafi borist viða, eru fleiri, sem
þykja gera athyglisverðar
myndir í Þýskalandi um þessar
mundir. Werner Herzog er það
nafn, sem yfirleitt er nefnt á
undan Fassbinder. I Newsweek
í vetur (2. feb.) var fjallað lítil-
lega um þýsku sprenginguna og
vitnað í þýsk kvikmyndatima-
rit, þar sem Herzog var líkt við
Murnau, en Fassbinder við
Fritz Lang. Þvi miður hef ég
ekki séð neina mynd eftir
Herzog, en ef þessi samlíking er
Framhald á bls. 47
Peningana eða lífið
The Gambler, 1974, Am.
Leikstjóri: Karel Reisz.
„1 öllum mínum myndum —
Saturday Night and Sunday
Morning, Night Must Fall,
Morgan, A Suitable Case For
Treatment og Isadora Dunean
— er höfuðpersónan á ein-
hvern hátt á mörkum heil-
brigðrar skynsemi, að hluta til
að eigin mati, en jafnframt að
mati annarra, sem lita á við-
komandi persónu samúðar-
laust. Þessi hugmynd hefur
gagntekið mig, þannig að hún
er jafnvel til staðar í verkum
eins og í Night Must Fall, sem
er upprunalega ekki mitt eigið
val. Nýja myndin (The Gambl-
er) er óhjákvæmilega um þetta
sama gamla efni.““
Karel Reisz.
Karel Reisz er einn þeirra
bresku leikstjóra, (Schlesinger
— Dagur plágunnar — er ann-
ar), sem farnir eru að gera
myndir sinar I Bandaríkjunum.
Nær undantekningalaust eru
fyrstu myndir þessara aðfluttu
leikstjóra gagnrýni í einhverri
mynd á einstaka þætti i banda-
rísku þjóðlífi. The Gambler er
engin undantekning. Myndin
er ekki gagnrýni á spilafíkn
heldur á ákveðinn hugsunar-
hátt, sem Reisz reynir mjög að
koma á framfæri. Axel Freed
(„Axel hinn frelsaði") kennir
enskar bókmenntir við háskóla
— hann er jafnframt gagntek-
inn af spilafíkn, tilbúinn að
veðja hverju sem er á hvað sem
er — hvernær sem er. í gegn-
um bókmenntakennslu hans fá
áhorfendur allar nauðsynlegar
vísbendingar um hugsunarhátt
hans. í umfjöllun um Dosto-
evsky og baráttuna milli skyn-
semi og vilja, segir Axel að það
skipti ekki máli, hvort 2+2 séu
5, heldur hvort þú trúir þvf, að
það geti verið fimm. Besta
dæmið um persónulýsingu Ax-
els er útskýring hans á þessu
fyrir einum nemanda sínum,
sem er körfuboltastjarna. Axel
spyr hann úr hvaða fjarlægð
hann skjóti yfirleitt á körfuna,
svo hann sé öruggur með að
hitta. Pilturinn segir honum
það. „En reynir þú aldrei að
skjóta lengra frá?“ spyr Axel.
„Jú,“ svarar hinn, „en það mis-
tekst í flestum tilfellum." „En
það er þetta augnablik, sem
skiptir öllu máli,“ segir Axel.
„Á þessu augnabliki, um leið og
þú hendir boltanum, trúir þú,
að þú munir hitta.“
Þetta á ekkert skylt við skyn-
semi, heldur er aðeins um að
ræða vilja og trú —• og spenn-
Hanna Schygulla, Wolfgang Schenck og Karl-Heinz Böhm í „Effi
Briest“.
Karel Reisz með Lauren Ilutton við upptöku á „The Gambler"
ing augnabliksins. Axel er hel-
tekinn þessari tilfinningu, og
þar sem engrar skynsemi gætir
í gerðum hans, hlýtur hann að
tapa. Axel fyrirlitur skynsemi
og öryggi, hann þráir að leita'
nýrrar reynslu. Þessi þrá-
hyggja eftir sifellt meiri spenn-
ingi, að leggja sífellt meira und-
ir, rekur hann að lokum út i
sjálfseyðileggingu. Að lokum á
hann ekkert annað eftir en að
veðja lífi sinu. Mynd Reisz er
ákaflega formföst og vel byggð
upp, hann notar tónlist mjög
táknrænt, þannig að hann notar
t.d. sama stefið í atriði, þar sem
velgengni Axels er mest og í
öðru, þar sem örvænting hans
er mest og undirstrikar þar
með, að Axel þráir ekki aðeins
sætleika sigursins heldur einn-
ig örvæntingu tapsins. Stund-
um er uppbyggingin svo form-
föst, að það liggur við að manni
blöskri, eins og t.d. sagan, sem
Billie (Lauren Hutton), vin'-
kona Axels, segir af fyrrver-
andi vini sínum, fjárhættuspil-
ara, sem lenti i kröggum og var
fyrir bragðið laminn sundur og
saman og skorinn illilega I and-
liti. Þegar Reisz síðan endar
myndina á andliti Axels,
sundurskornu, er likt og hann
tviundirstriki þá sjálfseyðingu,
sem þessi gegndarlausa þrá
leiðir til. Og úr sigrihrósandi
svip Axels má lesa staðfestingu
þess, að hann muni leggja
meira undir næst.
The Gambler er mynd, sem
hægt er að njóta hvort sem er
sem til afþreyingar eða til íhug-
unar. Persónur myndarinnar
eru heilsteyptar og Reisz tekst
jafnvel að láta áhorfendur taka
þátt í spenningi augnabliksins
með Axel. Karel Reisz vann,
eins og áður sagði, í Bretlandi,
en hann er tékkneskur að upp-
runa. Hann var áður fyrr gagn-
rýnandi og rithöfundur, og
skrifaði m.a. bók um klippingar
á kvikmyndum, sem um tima
var eins konar biblía klippara.
Reisz virðist nú ætla að vinna
aðallega í Bandaríkjunum og
verður fróðlegt að fylgjast með
næstu myndum harls. SSP
Lélegt úrval
ÞAÐ hefur verið dæma-
laust lágt risið á sýning-
um kvikmyndahúsanna
þessa vikuna. Hver
endursýnd myndin tröll-
ríður nú annarri. Tvær
af þessum myndum eru
að vísu velkomnar, mynd.
Kubricks, A Clockwork
Orange, og mynd Bog-
danovich, The Last
Picture Show, en það
mætti ætla, að ástandið í
kvikmyndainnflutningi
landsmanna væri harla
slæmt, þegar kvikmynda-
hús þurfa að bera á borð
myndir á borð við Tatara-
lestina, Hvernig bregstu
við berum kroppi, Hinir
dauðadæmdu og Nakið líf
í annað sinn. Það er
einnig mjög varhugavert
að endursýna myndir án
þess að taka fram, að
myndin sé endursýnd. Ef
ég man rétt, var Nakið líf
sýnd í Bæjarbíói fyrir all-
mörgum árum og Hinir
dauðadæmdu, sem nú er
sýnd í Laugarásbiói, var
áður sýnd i Bæjarbíói
fyrir ekki löngu siðan. Ef
drepið er á aðrar myndir,
er Elvis on Tour t.d. hin
furðulegasta mynd, þar
sem Elvis er fylgt á
hljómleikaferð og
áhorfendur sjá lengst af
ekkert annað en röð af
hljómleikum, sem allir
eru eins, nema sifellt ný
lög, eða þá myndir af
Elvis að koma eða fara á
hljómleikana. Það er
erfitt að átta sig á því,
fyrir hverja þessi mynd
er gerð, því i augum
yngri gestanna lítur
Elvis út sem aumkunnar-
verð persóna, skringileg-
ur eldri maður, sem reyn-
ir að lita unglega út, en
hinir, sem áður dáðust að
honum, finna illilega tii
þess, að tímarnir breyt-
ast og mennirnir með.
Besti kafli myndarinnar
var sá, sem sýndi hinn
gamla, upphaflega Elvis
(eðlilega?) og hefði mátt
bregða upp fleiri slíkum
myndum, þó ekki væri til
annars en að rjúfa aðeins
hið einhliða og þreytandi
hljómleikahald.
Thomasine og Bushrod
er enn ein svertingja-
myndin, gerð fyrir
„svarta markaðinn“ í
Bandarikjunum. í mynd-
inni eru gerðar heiðar-
legar tilraunir til að likja
eftir Bonnie og Clyde og
Butch Cassidy and the
Sundance Kid, en eins og
aðrar eftirlikingar, er
myndin ekki svipur hjá
sjón.
SSP.
I