Morgunblaðið - 29.08.1976, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1976
Suöur úr suðurenda Langjökuls
gengur skriðjökull mikill. Má
segja að hann nái allt vestan frá
Geitlandsjökli og austur að
Skriðufelli við Hvitárvatn, og er
breidd hans þá un 30 km.
Nálægt miðju klofnar jökullinn
á flötu breiðu felli, en jökularmar
teygja sig fram báðum megin.
Þetta fjall er Hagafell. Sunnan
undir því og suðaustan er allmik-
ið vatn, sem nefnist Hagavatn.
Nokkru vestar var áður annað
stöðuvatn nokkru minna fram af
jökulröndinni. Það hét Sandvatn,
en er nú horfið. Allbreið skriðjök-
ulstunga fellur fram austan við
Hagavatn. Heldur fjallið að henni
að vestan, en að suðaustan tak-
markast hún af hnúkaröð sem er
nýlega komin undan snjó. Fram-
hald af þessum hnúkum til suð-
vesturs eru Brekknafjöll og
lengra til suðvesturs Fagradals-
fjall. Eru þau eins og flóðgarður
suðaustur af Hagavatni, en suð-
vestan að þvi er norðausturendi
Lambahrauns. Hagafell er fyrir
norðan, en skriðjökull fyrir norð-
austan.
Hagavatn virðist þannig vel
varðveitt á allar hliðar. Samt hafa
orðið þarna afar miklar breyting-
ar, sennilega meiri en á nokkru
öðru stöðuvatni landsins.
Fyrrum náði jökull á þessum
slóðum miklu lengra fram en nú
er. Er svo sagt að allt fram um
1920 hafi jökull náð fram yfir
Brekknafjöll og niður á eyrarnar
austan undir þeim. En jökullinn
hopaði fljótt, og árið 1929 brast
jökulstífla í lægð sem er í
Brekknafjöllum, og fékk vatnið
þar framrás. Myndaðist þar mikill
foss afar hár, og var hann nefnd-
ur Leynifoss. Stóð svo í 10 ár. En
árið 1939 rofnaði önnur stífla
nokkru austar, og brauzt vatnið
þá þar fram, og hefur það runnið
þar síðan. Þetta afrennsli Haga-
vatns nefnist Farið.
Mikil breyting varð á Hagavatni
sjálfu við þessi umbrot. Vestri
hluti vatnsins var grunnur, og
þessi lækkun vatnsborðs varð til
þess, að sá hluti vatnsins þornaði,
og eru nú jökulleirur allt austur
fyrir Hagaf.ell, og minnkaði vatn-
sð þannig um fullan helming. Aft-
ur á móti hörfaði skriðjökullinn
austan við fellið allmikið, en hann
náði áður fram í vatnið, og stækk-
aði Hagavatn nokkuð til austurs
við þetta. Jökullinn hafði stytzt
svo mjög, að löng leið var orðin
frá vatninu og upp að jökulrönd,
en fyrir rúmu ári hljóp hann fram
og nær nú næstum fram að vatni
að nýju, og nýlega gekk jökullinn
vestan við fellið einnig fram. Um-
hverfi vatnsins er því sífellt að
breytast.
Framhlaup vatnsins 1929 og
1939 hefur skilið eftir sig greini-
leg merki. Árið 1939 hvarf Leyni-
foss, þvl að gljúfrið, sem Farið
rennur nú I, er miklu dýpra. En
þar sem Leynifoss var, er nú
gljúfur langt inn I fjallið, og má
ganga þar inn. Þar er silfurtær
tjörn I botni, þar sem fossinn féll
fyrrum, og tærar lindir streyma
þar út úr berginu hér og þar. Er
einkennilegt að geta gengið þann-
ig inn I bergið, eins og komið væri
I álfheima.
Dálítið fell er sunnan við Farið
gegnt Leynifossgljúfrinu. Það
heitir Einifell, en annað fell er
norðaustur af því. Hefur það ver-
ið nefnt Birkifell. Djúpt skarð
skilur fellin. Vestast I skarðinu er
fallegur grashvammur. Þar stend-
ur Hagavatnsskáli Ferðafélags-
ins.
Hagávatnsskálinn var reistur
árið 1942, en þá var nýlega orðið
bílfært þangað. Liggur leiðin af
Kjalvegarleiðinni rétt fyrir innan
Sandá. í skálanum eru svefnrúm
niðri fyrir 8 menn, en 4—6 á lofti.
Sá sem kemur að Hagavatns-
skálanum fyrsta sinn, gæti haldið
að þar væri ekki margt að sjá. En
þarna er skemmtilegt gönguland.
Bláfell séð að norðan.
Ljósm.: Páll Jónsson.
Hagavatn og Bláfell
Afrennsli Hagavatns, Farið.
Göngubrú er á Farinú skammt
fyrir austan Brekknafjöll, og er
þaðan stutt I Leynifossgljúfrið.
Þá er skemmtilegt að ganga suður
með Brekknafjöllum og Fagra-
dalsfjalli. Skömm er leið upp að
vatninu, og er fallegt að horfa yfir
það og upp til jökulsins. Þá má sjá
um leið hvernig Farið sogast úr
vatninu niður I örþröngt gljúfrið I
miklum fossaföllum.
Löng röð hvassra tinda liggur
til landnorðurs frá skálanum og
Ljósm.: Þórunn Lárusdóttir.
er framhald af Einifelli og Birki-
felli. Þessir tindar eru Jarlhettur,
háar, hvassar og breytilegar að
gerð. Fyrrum lá jökullinn austur
að þeim, en nú hefur hann sjatn-
að svo, að þar er skarð á milli, og
fellur þar Jarlhettukvísl. Hún er
oftast lltil, en getur orðið allmikil
á kveldin af sólbráð, venjulega þó
vel væð. Rennur hún skammt fyr-
ir vestan skálann. Innsta Jarlhett-
an er hæst, 1082 m. Allstórt jökul-
lón er suðvestan við hana. Þar er
tilkomumikill öræfasvipur, blátt
lón milli dökkra tinda skammt frá
hvítum jöklinum.
Til austurs frá innstu Jarlhett-
um er fjall. Það er Bláfell.
Bláfell er stórfjall, mikið um
sig og hátt. Það gnæfir yfir um-
hverfi sitt, 1204 m hátt og því
hæsta fjall suðvestanlands að
jöklum undanskildum. Til saman-
burðar má geta þess, að Botnssúl-
ur eru 1095 m, og er Bláfell þann-
ig rúmum lOOun hærra.
Fjallið er aflangt nokkuð frá
norðri til suðurs, dregst upp i
topp að sunnanverðu og er þar
hæst. Norðan við háhnúkinn er
djúpt skarð, en norður af því af-
löng kista. Er jökull norðan á
henni, en hnúkurinn sjálfur er
jökullaus. Fjallið er að mestu úr
móbergi, talið myndað á jökultím-
anum.
Lágt fell er til norðvesturs frá
Bláfelli. Það er Geldingafell, en
hár háls á milli, Bláfellsháls.
Liggur Kjalvegarleiðin yfir hann.
Hálsinn er rúmlega 600 m hár. Er
bezt að ganga á f jallið af háhálsin-
um sunnanverðum. Þar fyrir
austan er kvos I fjallinu. Þar er
bezt að fara upp og ganga á hnúk-
inn að sunnan. Þannig þarf ekki
að ganga nema 600 m hæð, þó að
fjallið sé hátt. En sú ganga er
erfiðisins verð, því að útsýni af
Bláfelli er frábært I björtu veðri.
Þaðan sér norður yfir Kjalveg.
KerlingarfjöII sýnast ekki fjarri I
landnorðri. Þá sér yfir Hofsjökul,
Tungnafellsjökull sést og Há-
göngur, austur Vatnajökul, Hekla
auðvitað og niður yfir byggðir
Árnes- og Rangárvallasýslu.
Langjökull er nærri og má segja
að sjáist eftir honum endilöngum.
Þetta er mikið go dýrðlegt útsýni.
Þá sér öðru hverju i Hvltá, allt frá
þvl hún fellur úr Hvítárvatni og
þar til hún hverfur suður fyrir
Hestfjall.
En jafnvel þó að ekki væri
gengið á Bláfell/má fá mikið út-
sýni. Fallegt er þar; Bláfell til
annarrar handar, en Langjökull
og Jarlhettur á hina. Fallegt er
útsýni af hálsinum norðanverðum
inn yfir Kjalveg og niður yfir
byggðir Árnessýslu af honum
sunnanverðum.
Flestum þykir hálsinn sjálfur
lltt áhugaverður og fátt þar að
skoða. En margur leynir á sér,
einnig Bláfellsháls. Vestan við
hálsinn sjálfan er grjótgil mikið
sem liggur til landsuðurs niður að
Grjótá. Þar hefur sýnilega runnið
stórá, er jökullinn lá fram á Blá-
fellsháls. Er þar gljúfur, eigi
mjög mikið fyrst, en fer dýpk-
andi. Er þar hár klettastallur. Þar
hefur sýnilega verið fyrrum mik-
ill foss, og eru þar skessukatlar I
berginu. Er niður kemur, verður
slétt grasflöt, og gengur bergrani
fram I hana. Báðum megin eru
háirx þverhnlptir hamrar og
minna helzt á Almannagjá og eru
sízt lægri en vesturbarmur henn-
ar. Þessi staður heitir Kórinn.
Hann sést ekki af veginum, og
margir fara þarna um án þess að
skoða hann, vita jafnvel ekki af
honum.
En Kórinn er þess verður að
hann sé skoðaður. Hann er fagur
og sérkennilegur, ein sönnun þess
af mörgum, að fegurð leynist víða
I þessu landi ef við megum vera
að að taka eftir henni.
Gunnar Gunnarsson
hefur um langt sketð
vertð etnn virtasti hofund
ur á Norðurlondum
Ritsafn
Gunnars Gunnarssonar
S Áður útkomnar S Ný útkomnar
Saga Borgarættarinnar Vargur í véum
Svartfugl Sælir eru einfaldir
Fjallkirkjan I, Jón Arason
Fjallkirkjan Íl Sálumessa
Fjallkirkjan III Fimm fræknisögur
Vikivaki Dimmufjöll
L's. Heiðaharmur s* Fjandvinir /*
Almenna Bókafélagið,
Austurstræti 18, Bolholti 6,
sími 19707 sími 32620