Morgunblaðið - 23.09.1976, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. SEPTEMBER 1976
FYRSTU sjónvarpskapprsður þeirraGeralds Fords, Bandaríkja-
forseta, og Jimmy Carters, frambjóðanda demðkrata f forsetakosn-
ingunum, sem fram fara 2. nðvember nk., fara fram f kvöld og er
talið að þær geti skipt sköpum um úrslit kosninganna. Sfðustu sex
vikur kosningabaráttunnar eru nú framundan og búast mð við að
harka fari að færast f leikinn. Við hittum að máli Victor B. Ólason,
yfirmann bandarfsku upplýsingaþjónustunnar hér á landi, og
spurðum hann hvað það væri sem einkenndi þessa kosningabaráttu
helzt.
— Það má segja að fjögur
atriði beri hæst. I fyrsta lagi þá
staðreynd, að hvernig sem
kosningarnar fara verður sá,
sem sigrar, kjörinn forseti en
ekki útnefndur, eins og verið
hefur sl. 2 ár og verður þvi
aðstaða forsetaembættisins
sterkari. í öðru lagi eru þetta
fyrstu kosningarnar, þar sem
útgjöld frambjóðenda í barátt-
unni eru greidd af alríkis-
stjórninni, en þau lög voru sett
í kjölfar Watergatemálsins.
Tryggir þetta frambjóðendum
jafnmikið fjármagn og eyðir
þar með aðstöðumuninum, sem
oft hefur verið milli frambjóð-
enda. Er þessi upphæð í ár 25
milijónir dollara á hvorn fram-
bjóðanda. Sem dæmi má taka,
að í kosningabaráttu Nixon og
McGoverns 1972 er gert ráð
fyrir að milii 80—90 milljónum
dollara hafi verið eytt og réð
Nixon yfir bróðurpartinum af
því fé. I 3ja lagi er svo hinn
skjóti frami Carters á banda-
rísku stjórnmálasviði, sem er
einhver hin mesti, sem orðið
hefur i bandarískum stjórnmál-
um frá því Wendell Wilkie
bauð sig fram á móti Roosevelt
1940, en Wilkie var lögfræðing-
urvj)g gegndi engu pólitísku
embætti og er því ekki ósvipað
með hann og Carter þótt Carter
hafi áður gegnt embætti ríkis-
stjóra í Georgíu. Þá er það einn-
Victor B. Ólason yfirmaður
bandarfsku upplýsingaþjónust-
unnar á Islandi.
ig mjög athyglisvert í sambandi
við frama Carters, að hann er
fyrsti maðurinn dýpst úr
Suðurrikjunum, sem kemst svo
langt i framboði frá þvi fyrir
borgarastrfðið í kringum 1860.
Framboð og frami Carters er
einnig merki um þá breytingu,
sem orðið hefur í kynþáttamál-
um, því að fram til þess hafa
þeir menn, sem harðastir hafa
verið í sambandi við kynþátta-
misrétti, verið taldir koma fá
þessum slóðum. Carter nýtur
mjög mikils fylgis meðal
blökkumanna og margir af leið-
togum þeirra eru virkir stuðn-
ingsmenn hans eins og Martin
Luther King eldri og Andrew
Young. 4. atriðið er svo sjón-
varpskappræðurnar, sem nú
fara fram i annað skiptið í sögu
forsetakosninganna í Banda-
ríkjunum, fyrstu sliku kapp-
ræðurnar fóru sem kunnugt er
fram 1960 milli Kennedys og
Nixöns.
KAPPRÆÐURNAR
— Er ekki talið að þessar
kappræður geti hreinlega ráðið
úrslitunum, eins og oft var talið
í sambandi við sigur Kennedys.
— Það fer ekki á milli mála
að þær geta haft gífurlega þýð-
ingu. Þeim verður sjónvarpað
og útvarpað um gervöll Banda-
ríkin og áhrifamáttur þeirra
yfirgnæfir allt annað i kosn-
íngabaráttunni. Kappræð-
urnar, sem fram fara f kvöld
eru þær fyrstu af þremur, sem
forsetaframbjóðendurnir
heyja, auk þess, sem varafor-
setaefnin Robert Dole og Walt-
er Mondale munu einu sinni
leiða saman hesta sína. Fyrir-
komulagið er á þann hátt að
þrír fréttamenn spyrja spurn-
inga. Fær sá sem spurður er 3
mínútur til að svara, síðan 2 til
að svara spurningu, sem fylgja
kann í kjölfarið og loks fær
andstæðingurinn 2 mínútur til
að fjalla um spurninguna og
svarið ef hann óskar þess. Á
þátturinn að standa í 90 minút-
ur og er gert ráð fyrir að hægt
verði að fjalla um u.þ.' . 15
spurningar.
— Nú hefur Carter lengst af
haft afgerandi forystu yfir
Ford að því er niðurstöður
skoðanakannana sýna. Hversu
mikið er að marka þessar
kannanir?
— Það er mjög erfitt að gera
sér grein fyrir því. Þegar fyrsti
undirbúningur að kosningabar-
áttunni hófst á sl. ári var fylgi
Fords og demókrata mjöfg svip-
að. Þegar siðan leið á þetta ár
og stjarna Carters hækkaði óð-
um var svo komið um tíma að
hann naut 39% meira fylgis en
Ford. 1 byrjum þessa mánaðar
er munurinn orðinn um 9%.
Þetta sýnir glöggt hve afstaða
kjósenda er breytileg og jafn-
framt að niðurstöður skoðana-
kannana eru ekki afgerandi.
Dæmi um þetta er að finna í
nokkrum kosningum siðustu 30
ár. Þegar t.d. Dewey bauð sig
fram á móti Truman 1948 naut
hann í upphafi baráttunnar
15% meira fylgis en Truman,
en Truman sigraði siðan með
5% atkvæða meirihluta. 1 kosn-
ingunum 1964 hafði Lyndon
Johnson um tima 50% meira
fylgi en Goldwater, en sigraði
síðan með 20% atkvæða meiri-
hluta. Nærtækara dæmi er
1968, er Nixon hafði 15% meira
fylgi en Hubert Humphrey, en
síðan sigraði Nixon aðeins með
1% atkvæða meirihluta. Með
þetta í huga er ekki hægt að spá
Carter sigri, þar sem hann hef-
ur nú aðeins 9% meira fylgi en
Ford.
„Ekkihægtad
spá Carter sigri
þótt fvigi hans
sémeiranú"
Kosningaspjal/ vid Victor B. Ólason yfir-
mann bandarísku upplýsingaþjónustunnar
Ford forseti f skrifstofu sinni.
Mjög fá dæmi eru um að forseti
hafi tapað fyrir andstæðingi
sfnum f kosningum.
Reagans muni almennt kjósa
Ford eða hvort þeir hreinlega
sitji heima.
nauðsyn þess að draga úr at-
vinnuleysi, sem nú er um 8%.
— Hvernig hefur repúblíkön-
um tekist að lækna sárin sem
urðu eftir hina hörðu baráttu
Fords og Reagans um útnefn-
inguna?
— Um það er erfitt að segja.
Þeir gerðu báðir það sem hægt
var til að bera klæði á vopnin
eftir að úrsli.t lágu fyrir og Rea-
gan hefur haldið ræður til
stuðnings Fords, en stjórnmála-
fréttaritarar eru ekki á einu
máli um hvort stuðningsmenn
Carter á kosningaferðalagi. Frami hans f bandarfskum stjórnmál-
um er einstakur.
AHRIF watergate?
— Kemur áhrifa Watergate-
máisins til með að gæta I barátt-
unni?
— Carter hefur lýst þvi yfir
að hann muni aldrei gera náð-
un Nixons að kosningamáli, en
hins vegar er of skammt um
liðið frá Watergate til að hægt
sé að gleyma þvi og það hlýtur á
einhvern hátt að koma við sögu,
og þá kannski helzt í sambandi
við gagnrýni á spillingu i Wash-
ington, sem óneitanlega hefur
verið talsvert í fjölmiðlum und-
anfarna mánuði.
— Er enn hægt að tala um
helztu mál kosningabaráttunn-
ar, þar sem svo virðist, sem
frambjóðendurnir hafi ekki s
brýnt kutana enn sem komið
er?
— Það er rétt, en fastiega má
búast við að afstaða þeirra skýr-
ist verulega i kagpræðunum í
kvöld. Hins vegar er t.d. ekki
mikill munur á þvi sem þeir
hafa sagt um utanríkismál ef
ummæli þeirra eru vandlega
skoðuð. Báðir eru t.d. fylgjandi
NATO og nánum samskiptum
við V-Evrópuþjóðir, stuðning
við Israel og áframhald
„detente“. Báðir segjast geta
gert störf ríkisstjórnarinnar
betri og árangursrikari. I efna-
hagsmálum innanlands er
helzti munurinn á stefnu flokk-
anna sá að repúblikanar leggja
meiri áherzlu á baráttuna gegn
verðbólgu, en demókratar á
TVlSYN crslit
— Verða þessar kosningar
tvísýnar?
— Ég held að þær verði tvi-
sýnni en menn almennt gera
sér grein fyrir. Fyrir nokkrum
manuðum hefði verið hægt að
halda að Ford þyrfti ekki að
vera að ómaka sig við að leggja
út i baráttu, en nú er staðan
orðin sú að allt getur gerst,
nema eitthvað óvænt komi fyrir
eins og t.d. að annar hvor fari
með algeran sigur af hólmi I
sjónvarpskappræðunum, en ég
á frekar von á að úrslitin verði
mjög tvísýn.
— Eru þess ekki fá dæmi, að
forseti hafi tapað fyrir and-
stæðingi sinum I kosninguin?
— Jú, þau eru fá og það síð-
asta var þegar Hoover tapaði
fyrir Roosevelt 1932. Forsetinn
hefur sérstöðu að því leyti, að
hann er forseti og fólkið þekkir
hann, en í Bandarikjunum
kjósa menn miklu meira um
mennina sjálfa en pólitiskar
hugsjónir þeirra.
Þess má að lokum geta að
Victor Ölason lætur nú af störf-
um hér á landi um miðjan
næsta mánuð en hann hefur
verið skipaður aðstoðarfor-
stjóri S-Amerfkudeildar banda-
rísku upplýsingaþjónustunnar
með aðsetur i Washington.
-ihj.
Frá sjónvarpskappræðum Kennedys og Nixons 1960, sem ýmsir
telja að hafi tryggt sigur Kennedys. Fyrstu kappræður Carters og
Fords fara fram f kvöld.