Morgunblaðið - 16.12.1976, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. DESEMBER 1976
Hallalaus ríkisbúskapur:
H jöðnun verðbólgu
og viðskiptahalla
Gott samstarf 1
fjárveitingarnefnd
HÉR fer á eftir fyrri
hluti ræöu Jóns Árna-
sonar, formanns fjárveit-
inganefndar, 2 2. umræðu
fjárlegafrumvarps fyrir
árið 1977. 1 þessum þætti
ræðunnar fjallar Jón um
starf fjárveitinganefndar,
nýja þætti í fjárlagafrum-
varpinu, aðhaldsaðgerðir
til að ná hallalausum ríkis-
búskap o.fl. — t síðari
hluta ræðunnar, sem birt-
ist á morgun, gerir hann
grein fyrir breytingartil-
lögum fjárveitinganefndar
við fjárlagafrumvarpið.
Fjárveitinganefnd hefur allt
frá þingbyrjun haft til athugunar
frumvarp til fjárlaga fyrir árið
1977 og rætt málið á samtals 38
fundum.
Svo sem undanfarin ár hefur
undirnefnd fjárveitinganefndar,
sem skipuð er einum fulltrúa frá
hvorum þingflokki, sem sæti á f
nefndinni, starfað nokkuð á milli
þinga og kynnt sérýmsa þætti í
ríkisbúskapnum.
Hefur það vissulega komið sér
vel við endanlega afgreiðslu fjár-
legafrumvarpsins, að slík athug-
un hafa átt sér stað, og þá farið
ofan í rekstur einstakra ríkis-
stofnana, — Ég tel að þessi störf
nefndarinnar mætti auka veru-
lega, og með þeim skapast betri
skilningur á milli fjárveitinga-
valdsins, ef svo má að orði kom-
ast, og þeirra fulltrúa sem eru í
forsvari ríkisstofnananna, og að
sjálfsögðu finnst oftast að þeir
beri af lítið úr býtum, þegar því
fjármagni er skipt, sem til ráð-
stöfunar er hverju sinni þegar
fjárlög eru afgreidd.—
Að öðru leyti má segja, að
vinnubrögð fjárveitinganefndar
hafi verið með sama hætti og áð-
ur, þannig, að nefndarmenn hafa
skipt með sér verkum, og unnið í
undirnefndum, að sérstakri at-
hugun vissra málaflokka.—
Þessi vinnubrögð hefur Alþing-
ismönnum verið kunnugt um, og
hafa þeir yfirleitt komið á fram-
færi slnum áhugamálum við und-
irnefndarmenn, eftir því sem um
málefni hefur verið að ræða.
Þá hefur nefndin sem fyrr átt
góða samvinnu við Hagsýslustjóra
og starfsmenn Fjárlaga- og hag-
sýslustofnunar fjármálaráðuneyt-
isins.
Hefur það komið nefndinni að
ómetanlegu gagni við afgreiðslu
málsins.
Samnefndarmönnum mínum
vil ég þakka sérstaklega fyrir gott
samstarf í nefndinni, og gildir þar
einu máli um fulltrúa stjórnar-
andstöðuflokkanna sem sam-
herja, — allir hafa jafnan verið
reiðubúnir að leggja sig fram til
að auðvelda nefndarstörfin og
leysa úr miklum vanda, sem oft er
fyrir hendi, þegar takmörkuðu
fjármagni skal skipta I marga
staði til aðkallandi verkefna.
Enda þótt fjárveitinganefnd,
hafi ekki orðið á eitt sátt, um
heildarstefnu varðandi afgreiðslu
fjárlagaf”.mvarpsins og skili þvi
tveim nefndarálitum, þá er það
svo, að breytingartillögur sem
nefndin flytur á þingskjali nr. 162
eru fluttar af nefndinni sameigin-
lega, en minnihlutinn tekur það
fram, að hann hefur óbundnar
hendur um afstöðu til einstakra
tillagna, sem fram kunna að verða
bornar og áskilja sér einnig rétt
til að flytja frekari breytingartil-
lögur.
Viðbótarþættir í
fjárlagafrumvarpi
Þegar gerður er samanburður á
fjárlagafrumvarpi fyrir árið 1977
og fjárlögum yfirstandandi árs,
verður að hafa það í huga, að við
samningu fjárlegafrumvarps fyr-
ir árið 1977 eru breyttar forsend-
ur.
Það hefur lengst af verið venj-
an að byggja grundvöll og af-
greiðslu fajrlega á verðlagi og
gildandi kauptaxta, svo sem verið
hefur f desembermánuði, þegar
fjárlög hafa verið afgreidd.
Nú er það hins vegar svo, að í
gildi eru kaupsamningar fram á
mitt næsta ár, — kaupsamningar
sem fela i sér, nokkra kauphækk-
un á næsta ári.
Þá eru einnig önnur ákvæði
kaupsamningsins, em fela í sér
viðbótarhækkun, ef verðlagsvlsi-
tala fer yfir ákveðin mörk, eða
svokallað rautt strik.
Þetta ákvæði samningsins hef-
ur þegar haft nokkur áhrif til
hækkunar og er sýnt, að um frek-
ari breytingar verður að ræða, til
hækkunar á samningstímabilinu.
Sá munur sem I gildandi kaup-
samningum felst, til viðbótar des-
tolla, og þá sérstaklega vegna iðn-
aðarins. Hefur frumvarp þess efn-
is þegar verið lagt fram á Alþingi
og gert ráð fyrir að það verði
afgreitt fyrir þingfrestun, nú fyr-
ir jól.
Þar er gert ráð fyrir því, að
þessi umrædda tollalækkun muni
nema um 350 millj. króna og nið-
urfelling söluskatts á umræddum
vöruflokkum, muni nema um 150
millj. kr., eða samtals um 500
millj. kr.
Þessar staðreyndir verður að
sjálfsögðu að taka með I reikning-
Jón Arnason, formaður fjárveit-
inganefndar Alþingis
ingar efndar, að veita verði sterkt
aðhald i útgjaldaáformum rlkis-
sjóðs. Með margvíslegum efna-
hagsráðstöfunum ríkisstjórnar-
innar og ekki sfst I aðhaldi I út-
gjaldaáformum rfkissjóðs, við
fjárlaga gerð fyrir yfirstandandi
ár, hefi tekist að ná verulegum
árangri I glfmunni við efnahags-
vandann.
Þannig eru nú horfur á, að tak-
ist að koma viðskiptahallanum við
útlönd niður I 4% af þjóðarfram-
leiðslunni á yfirstandandi ári, en
hann varð 12% af þjóðarfram-
leiðslu árið 1974.
Þá er þess vænst að nú muni
nást greiðslujöfnuður hjá ríkis-
sjóði á yfirstandandi ári, og er
það öfugt við það sem átt hefur
sér stað á undanförnum árum.
Þessi þróun hefur vafalaust átt
sinn þátt I þvl að minnka verð-
bólguna úr 50—60% á árinu 1974,
niður fyrir 30% á yfirstandandi
ári.
Þó að árangurinn sé engan veg-
inn nægilega góður I glímunni við
verðbólguna, þá er þó hér stefnt I
rétta átt og það sem athyglisverð-
ast má teljast I þessu sambandi
er, — að þessi umtalsverði árang-
ur hefur náðst, samtfmis því, að
verulegar framkvæmdir hafa átt
sér stað um allt land og full at-
vinna verið fyrir hendi fyrir alla
vinnufæra menn.
Ég geri mér fyllilega ljóst, að
Fyrri hluti ræðu Jóns Amasonar,
formanns fjárveitinganefndar,
við 2. umræðu fjárlaga
ember-verðlagi og -kauplagi, mun
vera um 4.700 millj. króna, og er
þá ekki tekið tillit til áhrifa af
rauða strikinu.
En i því sambandi er um veru-
legar upphæðir að ræða, varðandi
tekjur og gjöld rfkissjóðs, og því
nauðsynlegt að sá þáttur fjárlaga-
dæmisins, sé kannaður, áður en
fjárlög verða afgreidd.
Forstöðumenn þjóðhagsstofn-
unar komu nú nýlega á fund
nefndarinnar, og skýrðu frá því
að stofnunin væri nú með þessi
mál I endurskoðun, og er þess að
vænta, að niðurstöður, hvað það
snertir, geti legið fyrir um miðja
næstu viku, eða áður en endanleg
afgreiðsla fjárlaga fer fram.
Hvaða áhrif til hækkunar þess-
ar verðlags- og kauplagsbreyting-
ar koma til með að hafa á fjárlaga-
gerðina, verður ekki sagt um að
svo stöddu, en þó má telja víst, að
hér sé um verulegar upphæðir að
ræða, sem koma til með að hækka
bæði tekjubálk og gjaldhlið fjár-
laganna. Svo sem kunnugt er,
kemur fram I athugasemdum við
fjárlagafrumvarpið, að nú um
næstu áramót tekur gldi fimmti
áfangi tollalækkunar samkvæmt
aðildarsamningi við Fríverslunar-
bandalagið og viðskiptasamningi
við Efnahagsbandalagið.
Tollatekjutap vegna þessara
samninga er I frumvarpinu metið
á 600 milljónir króna og var þá
ekki gert ráð fyrir öðrum tolla-
breytingum.
Nú hefur hins vegar verið
ákveðið að ganga lengra I lækkun
inn, áður en frumvarpið verður
afgreitt við þriðju umræðu.
Eins og breytingartillögur
nefndarinnar bera með sér, er þar
um nokkrar upphæðir að ræða,
sem vanáætlaðar höfðu verið, eða
að ríkisstjórnin hafði ekki að
fullu tekið afstöðu til, hver fjár-
upphæð skyldi vera eins og til
dæmis útgerðarstyrkurinn til
stærri togaranna. Þá hefur nefnd-
in ekki séð sér annað fært, I sum-
um tilfellum, en að hækka lítið
eitt fjárveitingar til fjárfestinga-
liða eða framkvæmda, og kem ég
nánar að því síðar.
t
Greiðsluhallalaus
fjárlög
Allt fyrir þessar ákvarðanir, em
þegar hafa verið teknar, mun
fjárveitinganefnd stefna að þvl að
miða tillögur sínar við það að fjár-
lög fyrar árið 1977, verði afgreidd
greiðsluhallaiaus.
í þvf sambandi verður að horf-
ast I augu við það, að ekki verður
unnt að verða við ýmsum beiðn-
um um fjárframlög til margvís-
legra mála, sem tvfmælalaust er
brýnt að leysa, en verður ekki
komist hjá að fresta um sinn til
þess að fjárlagaboginn bresti ekki
og forðað verði að sá efnahagsbati
sem nú virðist eiga sér stað, á
yfirstandandi ári, renni út I sand-
inn.
Það er álit meirihluta fjárveit-
ýmsum finnt mikið á vanta, að
framkvæmdir á vegum þess opin-
bera haldist I hendur við aukinn
tilkostnað og verðbólgu. En ef svo
væri, má öllum vera ljóst, I hvert
öngþveiti væri stefnt með efna-
hagslff þjóðarinnar, ekki aðeins
rfkissjóðs, heldur einnig þjóðar-
innar allrar.
Það er oft um það rætt, að draga
þurfi úr rekstri hans opinbera og
þá sé allur vandi leystur. I þessu
sambandi vantar þó oftast að
nefna ákveðnar stöður eða stofn-
anir sem leggja mætti niður, eða
draga saman seglin í rekstranum.
Ég held að allflestar ríkisstofn-
anir eigi það sammerkt, að for-
stöðumenn þeirra telja sig illa
haldna af þvf fjármagni sem þeim
er f té látið.
Þetta er ofurskiljanlegt, þvf sí-
aukin og ný tækni bjóða uppá svo
mikla möguleika til hvers konar
rannsókna og framkvæmda, að
þar getur verið um óstöðvandi
eftirspurn fjármagns að ræða.
Aðhaldsaðgerðir
En hvað sem segja má um út-
þenslu f ríkiskerfinu, er að mínu
áliti einn alvarlegur ágalli, sem
allt of oft hefur átt sér stað, í
hinum opinbera rekstri, en það er
þegar forstöðumenn rfkisstofn^
ana leyfa sér að virða að vettugi
ákvarðanir Alþingis og fjárlög og
fara sinu fram um mannaráðning-
ar og eyðslu, burt séð frá þvf hvað
f.iárlög heimila.
Kom þetta glögglega í ljós á
síðastliðnu ári, þegar fjármála-
ráðuneytið lét gera starfsmanna-
skrá yfir ráðna starfsmenn í ríkis-
kerfinu.
Svo sem Alþingismönnum er
kunnugt, leiddi þessi könnun í
ljós, að nokkuð á annað hundrað
starfsmenn voru f fullu starfi við
ýmsar ríkisstofnanir, án þess að
heimild væri fyrir hendi til ráðn-
ingar.
í fjárlögum yfarstandandi árs
var ákveðin upphæð til ráðstöfun-
ar f þvf skyni að mæta launa-
greiðslum til þeirra manna, sem
að dómi fjárveitinganefndar væri
óhjákvæmilegt að fastráða til
starfa, en að öðru leyti skyldi því
fast fylgt eftir, að viðkomandi,
sem ekki væri fyrir hendi fjár-
veiting til að mæta kostnaði,
skyldi sagt upp og starfið lagt
niður.
Ég vil nota þetta tækifæri og
undirstrika, að ég tel að strangari
aðhaldsaðgerðir og breytt vinnu-
brögð Fjármálaráðuneytisins f
þeim efnum, að fylgjast betur
með útstreyminu úr rfkiskassan-
um, eigi sann þátt i bættri afkomu
ríkisins á þessu ári.
Með þeirri fjárlagagerð, sem nú
er unnið að, á þann hátt að gert er
ráð fyrir auknum kostnaði, sem
þekktur er, fram á mitt næsta ár,
ætti að vera auðveldara fyrir alla
aðila áð gera greiðsluáætlanir, og
um leið að fylgjast með að greiðsl-
ur úr ríkissjóði sé eðlilegar og f
samræmi við f járlög.
Erindi enn
til athugunar
Svo sem áður, hefur fjárveit-
inganefnd við athugun sfna á fjár-
lagafrumvarpinu átt viðtöl við
fjölmarga aðila, forstöðumenn
hinna ýmsu rikisstofnana, for-
svarsmenn sveitarfélaga og ann-
arra sem komið hafa með erindi
til nefndarinnar, vegna margvís-
legra málefna, sem öll eiga það
sammerkt, að farið er fram á fjár-
veitingar f einu eða öðru formi.
Nefndin hefur eftir föngum
reynt að kynna sér öll þau mál-
efni sem nefndinni hafa borist, en
þvf miður er það svo, að enda þótt
vakin hafi verið athygli á því, að
hafi menn málefni, sem ætlast er
til að tekið sé tillit til við af-
greiðslu fjárlaga, þurfi þau að
berast til viðkomandi ráðuneytis,
eigi síðar en um mitt sumar, þá er
reynslan hins vegar sú, að erindi
eru að berast nefndinni allt fram
á sfðasta dag fyrir afgreiðslu fjár-
lagafrumvarpsins, og er þá ekki
við því að búast, að nefndinni
vinnist tími til að lesa slfk erindi
yfir, hvað þá að taka þau til af-
greiðslu.
Hjá nefndinni liggja enn nokk-
ur erindi, em hún mun taka til
nánari athugunar á milli um-
ræðna, en auk þess eru vissir
málaflokkar, sem bíða afgreiðslu
af nefndarinnar hálfu til þriðju
umræðu, m.a. endanleg afgreiðsla
um fjárveitingar til ríkisspítal-
anna, bæði gjaldfærður stofn-
kostnaður og rekstur; tillögur um
skiptingu á fé til íþróttasjóðs, —
tillögur um sjóvarnagarða og
ferjubryggjur, fjárveiting til
fiskileitar o.fl.
Þá eru enn óafgreiddar tillögur
um orkusjóð og ýmsar fram-
kvæmdir, sem tengdar eru láns-
fjáráætlun, — en þess er að
vænta að lánsfjáráætlun verði
lögð fram á Alþingi einhvern
næsta dag, eða í tæka tfð til þess
að unnt verði að afgreiða mál,
sem henni eru tengd.