Morgunblaðið - 22.12.1976, Blaðsíða 2

:u
M()l«;i!NBI,AÍ)ll), MIOVIKUDAUUK 22. DKSKMUKK 1976
— Benjamin
Britten
Kramhalrt af hls. :i:i
.íluti af al|),j(V)l(‘ik tónlistar
iians. Dowlands, l’urcoll ou 20.
aldar tónskáldió llolst oj> Krank
Hridítc vorti oinnÍK áhrifatnikl-
ir í tónlist hans. I’ctta or Ijóó
r.'on tónlist. oft mótuó af oin
loikshl.ióóf;orum, einkum
áslátt.arhljóóf.-orutn — hljóm-
r.on hujjmynd af oinstaklinni,
sont stondur oinn fr.ammi fyrir
lu'imínum. Ködd hans sonir frá
sársauk.a ojj von/.ku, on htin
flytur faunaóarhoóskap: hún
sonir okkur aó allir poli notió
tónlistar oj; aó tónlisl uoti satti-
oinaó all.ar stóttir. allar h.jóióir.
aldir op kynslóóir. Vojjna jioss
aó tónlist Uritlons or f.vrst op
fromst sprottin úr trú á k;or-
lcika ou siófnoói kristindóms-
ins. Kins oj> tónlist Baohs op
Hándcls.
Op Knpland lifir líka I vork-
um Brittons, onsk alþýóuhofó
býr í óporunum, stofjunum,
sönj:ldpunum Knj>londinj>ar,
(>K tónlistarhoimurinn allur,
hafa misst tnikils vió lát hans,
(>n sköpunarvork hans voróa
honum ævarandi minnisvarói.
Þýtt (>k ondursaKt úr
Now Statosman
Tho Timos
Tho Obsorvor
MYNDAMOTA
Aii.ilstM'ti G simi ?í»810
Óttast stórfellda olíu-
mengun á Georgebanka
Nantuckot 20. desember
Rcutcr—AP.
BANDARtSKA strandgæzlan og
náttúruvorndarmonn I Massa-
ohusotts hafa niiklar áhyggjur af
olfulokanum úr olfuskipinu Argo
Mcrrhant, sem strandaói við
Nantuokot f Massachusetts á mið-
vikudag með 24.6 milljónir Iftra
af þykkri iðnaðarolfu innanborðs.
6 milljón Iftrar hafa þegar lekið
úr skipinu og segja talsmenn
strandgæzlunnar, að þeir óttist að
olfumengunin kunni að valda
óskaplegum umhverfis-
skemmdum. Rekur olfubrákina
nú f átt til Ueorgehanka, þar sem
eru ein auðugustu fiskimíð und-
an austurströnd Bandarfkjanna.
Bandarískir sjóliðar fóru í dag
um borð í skipið með öflugar dæl-
ur til að reyna að dæla í annað
skip þeirri olíu, sem eftir er, þvf
að óttazt er að skipið geti brotnað
hvenær sem er og olían farið í
hafið. Olíutegund þess er svo
þykk, að henni or haldið volgri I
flutningi, en nú hefur hún kolnað
og er talið að það geti tekið allt að
AÐFARARNOTT föstudagsins
17. desember var ekið á bifreiðina
R-46817, sem er af gerðinni
Mazda 1000 rauð að lit, sem stóð
fyrir utan Fálkagötu 6 i Reykja-
vík. Bifreiðin var mannlaus og
einum mánuði að ná henni allri
úr skipinu, einmitt á þeim tfma,
sem allra veðra er von.
Skipið, sem er 18000 brúttó-
lestir að stærð, er skráð i Líberiu
og er skipstjóri þess grískur.
Verða hann og 5 aðrir úr áhöfn
skipsins leiddir fyrir rétt í
Nantucket á miðvikudag.
kyrrstæð og báru ummerki þess
vott að bakkað hefði verið á hægri
hurð bflsins. Þetta gerðist eftir kl.
0.30 um nóttina. Sjónarvottar eru
beðnir um að hafa samband við
umferðarlögregluna í Reykjavfk.
Ekið á kyrrstæðan bíl
ORKA & TÆKNI ] Norsk
eftir VALGARÐ THORODDSEN olíu-
ævint

UI’I’IIAF þoss var f Danmörku.
landi ævintýraskáldsins
II.U.Andorsons. Mjög ofnaður
skipaoiganda m.m., A.P. Möll-
or. hafði f alþjóðaviðskiptum
siniim kvnnst starfsomi olfu-
félaga við loil og vinnslu ollu.
Ilann sótli um loyfi til slfkrar
starfsomi undan slrönduni
Danmörku og fékk oinkalovfi
til þoss úr hondi danskra
stjórnvalda. Kannanir voru
framkva-mdar og horað, on ong-
in vinnanlog olía né gas kom á
daginn.
Alþjóða olfufyrirtækið
Philips Potroloum Company,
som starfað hafði moð A.P.
Miillor að tilraunum undan
ströndum Danmörku, hafði þá.
af ástæðum som olfumonn oinir
kunna skil á. fengið þá trú að
vænlegra myndi að reyna und-
an ströndum Norogs.
I PPHAF OLÍULEITAR
VIÐ NOREG
Arið 1962 sendi félagið
norsku rikisstjórninni umsókn
unt heinúld til rannsóknabor-
ana og vinnslu undan ströndum
Noregs. og óskaði þá jafnfram
eftir einkaleyfí. svo sem A.P.
Möller hafði fengið hjá dönsku
ríkisstjórninni.
Svar Noregs var ákveðin
synjum.
Þetta varð þó til þess að iðn-
aðarráðuneyti Noregs lét hefja
itarlegar kannanir á þessu mál-
efni og ári seinna tók Noregur
híð stóra skref að lýsa yfir yfir-
ráðarétti sínum yfír landgrunn-
inum. Sama ár voru einnig sam-
þykkt heimildarlög um að veita
mætti fyrirtækjum leyfi til leit-
ar að olíu á landgrunninu.
Arið 1965 voru siðan sam-
þykkt lög. sem siðan hafa, í
stórum dráttum. verið stefnu-
mótandi i olíumálefnum
Noregs.
Strax í upphafi gerðu menn
sér ljóst að Norðmenn myndi
skortá fjármagn og tæknikunn-
áttu til þess að hefja einir kann-
anir. boranir og vinnslu. Úr
varð þvi einskonar útboð á
einkaleyfum á mismunandi til-
teknum svæðum landgrunns-
ins.
Svæðinu öllu var skipt f reiti,
ef svo má nefna. og einkaleyfis-
heimild veitt á tilteknum
þeirra. en svæðið allt markaðist
að norðan af 62. breiddarbaug,
þ.e. af línu vestur af Alasundi,
eða um það bil.
Sama haust. árið 1965, sendu
II félagasamtök. samtök oliu-
félaga og annarra fjársterkra
fyrirtækja. inn umsóknir.
Ekkí voru þá allir sammála
um að árangur mætti vænta um
oltu á svæðinu. I þoim ofnum
má nofna oitt af stairstu olíu-
fólögum hoimsins, som hafði
látið fratn fara bráðabirgða-
kannanir. /Kðstí jarðfræði-
könnuður þoss fyrirtækis lét
hafa oftir sér: „Eg trcysti mér
til að drekka alla þá olfu, sem
fundin vorður á norska land-
grunninu".
Þossi bölsýnistiiaður virtist
um langan tíma vorða sann-
spár. Byrjað var að bora árið
1966. og 11 fyrirtæki boruðu og
boruðu, hvort á sínu afmörk-
uðu sva'ði. en okki dropi af olíu
kont upp í 2 ár.
Óhomju fjármunum hafði
verið varið til þessara tilrauna.
Boraðar höfðu verið um 30 hol-
ur og kostnaður við hverja
þoirra var talín um 20 milljónir
norskra króna til jafnaðar. Um-
roiknað í islenzkum krónum
var hér um að ræða um 200.000
millj. kr„ án árangurs.
Mörg fyrirtækjanna voru í
þann veginn að ákveða að
hætta þessum gagnslausu fjár-
austrí. og nýopnuð oliustofnun
ríkissins stóð í hættu um að
verða lokuð.
Þá varð sprengingin
OLlUVINNSLAN
HEFST
Phillips fyrirtækið, sem fyrst
hafði komið skriðunni af stað,
lenti ofan í mjög ríkri oliuæð.
Staður þessi var á svonefndu
Ekofisk svæði. í reit sem talinn
hafði verið einna ólíklegastur
til árangurs.
Olíufundir þessi vakti strax
heimsathygli, því hér var fyrst
fundin olíulind I nær hjarta
orkuhungrandi Vestur-Evrópu.
Síðar voru boraðar fleiri hol-
ur i nágrenni Ekofisk, sem gáfu
góðan árangur.
Arið 1970 eru oliuauðæfi
Noregs orðin staðreynd. Einn
þekktur sagnfræðingur segir i
ritgerð um þetta mál, að siðari
tímar munu minnast þessa ár-
tals sem jafnvel þýðingarmeiri
atburði en árin 1815 og 1905, en
þau ár hafa hingað til orðið
afdrifamest og markað stærst
spor i baráttu Noregs fyrir
sjálfstæði sínu.
Noregur er nú að verða eina
landið i Vestur-Evrópu , sem
flytur út olfu.
Noregur notar nú um 8 millj.
tonna á ári, en framleiðslan á
stærstu svæðunum, Ekofisk og
Eldfisk einum, er um 40 millj.
tonn á ári auk gasefna. Nokkuð
mismunandi tölur hafa verið
nefndar um olíumagnið í heild,
sem finnast muni i norska land-
grunninu sunnan 62. breiddar-
gráðu, en síðustu áætlanir
munu vera um 3000 milljónir
tonna auk gasefna.
I einkaleyfisheimildum
norska ríkisins munu ekki vera
takmarkanir um magn olíunn-
ar, sem vinna megi á hinu
leyfða svæði. Það er því að
miklu leyti á valdi einkaleyfis-
hafa hve mikið þeir vinni á
hverjum tíma, að svo miklu
leyti sem lindirnar leyfa.
Ef unnin eru 50 millj. tonn á
ári endast birgðirnar i 60 ár,
skv. framangreindri áætlun um
magn sunnan 62. breiddar-
gráðu.
Olían er vissulega engin ey-
lífðar orkulind, svo sem vatns-
orkan sem sífellst endurnýjast.
Norðan 62. gráðu hafa boran-
ir ekki verið leyfðar, tengist
það bann nálægð við viðkvæmt
millirikjamál Vesturs og
Austurs.
SÉRLEYFIS
SKILMÁLAR
I stórum dráttum má segja að
norska rikið taki ekki þátt í leit
né vinnslu olíunnar. Þann þátt
annast einkafélög eða félaga-
samsteypur og eru þær að öllu
leyti erlend, með þeirri undan-
tekningu þó að Norsk Hydro,
sem norska ríkið á meiri hluta
i, er hluthafi í Phillips Petrole-
um Company með 6,7% hlut-
deild.
Norska ríkið veitir þessum
félögum sérleyfi til leitar og
vinnslu gegn skilmálum og
greiðslum sem m.a. eru fólgið í
neðangreindu:
Sérleyfi er veitt til 46 ára en
þó takmarkað þannig að ‘4 hluti
falli aftur til rfkasins eftir 6 ár
og annar ‘4 hluti eftir 9 ár.
Sérleyfishafi ákveður sjálfur
hvaða hlutar svæðisins falli
þannig til rikisins.
Akvæði um greiðslu til ríkis-
ins eru nokkuð mismunandi,
eftir því á hvaða tíma sérleyfið
er veitt. Eitt tilvikið er að ríkið
eignast 10% af verðmæti hrá-
olíunnar, en auk þess greiði
sérleyfishafi 45% af hagnaði
við vinnsluna.
Annað að rlkið verður 17,5%
hluthafi í vinnslunni, án fram-
Iags, ef árangur næst, og hefur
ráðstöfunarrétt á þessum hlut-
um vinnslunnar.
Nokkur fleiri afbrigði munu
vera um sérleyfisskilmála, þar
á meðal að ríkið lækki nokkuð
gjöldin ef vinnslufélagið er að
hluta til eign norskra fyrir-
tækja.
I ritum um væntanlegar tekj-
ur ríkis af óliunni, frá 1969 var
því spáð að þær yrðu um 16%
af heildartekjum ríkissjóðs.
Hver raunin hefur orðið á er
þeim sem þetta ritar ekki kunn-
ugt að svo stöddu. Ennfremur
kann að vera að nokkur breyt-
ing hafi orðið á sérleyfisskil-
málum hin siðustu ár.
STATOIL
Ríkið stofnaði með lögum frá
14. júni 1972 sérstakt olíufélg,
Dén norske stats oljeselskap,
skammstafað „Statoil".
I ritinu Norsk Olje nr. 1 1975
skilgreinir framkvæmdastjóri
þess, A. Johnsen, aðalhlutverk
félagsins þannig:
„Félagið hefur þann tilgang
sjálft eða með þátttöku eða
samvinnu við önnur félög að
rannsaka og vinna olíu, annast
flutning hennar, vinnslu og
markaðsstjórn, jafnt olíunnar
sjálfrar sem efna sem unnin
verða úr henni, svo og hafa með
höndum aðra þá starfsemi sem
tengd er þessu verkefni".
Með lögum þessum er stefnt
að víðtækri þátttöku rikisins í
olíumálum, en i fyrstu var gert
ráð fyrir þegar svo til eingöngu
erlend félög gátu annast rann-
sóknir og boranir.
Um þessi mál, og sérstaklega
um þátt erlendra auðhringa i
þeim, hafa verið all skiptar
skoðanir í Noregi. Frá þeim
atriðum og fleirum verður
skýrt í næstu grein.