Morgunblaðið - 22.12.1976, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. DESÉMBER 1976
49
atal
skil sérstaklega í Alfræði sinni.
Ég nefni sem dæmi að jafn kunn-
ir barnabókahöfundar og Jenna
Jensdóttir og Hreiðar Stefánsson
eru ekka með í Skáldatali. Aftur á
móti þykir mér ekki sanngjarnt
Bðkmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
að finna að þvi „að of mörg forn-
skáld, sem mjög lftið hefði varð-
Framhald á bls. 50
Leitað eftir gulli
Elmer Horn:
Gullið I Púmudalnum.
Jónína Steinþórsdóttir þýddi.
Teikningar eftir Gunnar Brattlie.
Barnablaðið Æskan.
Reykjavfk 1976.
ÞESSI bók er síðasta i átta bóka
flokki, sem sagðar eru byggjast á
raunverulegum atbúrðum.
Þetta er ævintýri norskra
drengja sem bæði eru hraustir og
hugrakkir. Þeir eru á Indíána-
slóðum. Og það eru jól. Um vorið
ætla þeir vestur í dalinn við
landamærin. Við landamærafljót-
ið hafði Knútur tekið upp kvoðu-
mola í moldarbakka. Hent nokkr-
um þeirra í fljótið — en þessir
molar reyndust vera gullmolar.
Og allir biða vorsins með eftir-
væntingu. Meðan við og við er
numið staðar hjá hillunni og horft
á öskjuna sem geymir þá gullmola
er Knútur hafði ekki hent. Það er
ekki beðið eftir vorinu. Og
hersingin leggur af stað. Þá byrja
svaðilfarir og ævintýri. Hættur
steðja alls staðar að. Silfurljónið,
hið ægilega dýr — kallað Púma,
úlfar og slöngur gera átökin f
sögunni rismeiri. Sagan er lang-
dregin og heldur þung aflestrar.
Þótt inn í frásögnina komi
Bókmenntir
eftir JENNU
JENSDÓTTUR
ræningjar og villidýr, sem eiga að
láta blóðið frjósa i æðum
lesandans vegna æðisgenginna
árása og bardaga upp á lif og
dauða, finnst mér það alls ekki
verka tilfinningalega á lesanda.
Ýmsar málalengingar á slikum
stundum fletja spenninginn út
þótt reynt sé að halda honum í
hámarki.
Mér er ekki kunnugt um hve
frægar þessar bækur hafa orðið í
heimalandi höfundar. Enda þessi
sú eina sem ég hefi lesið. En
einhvern veginn finnst mér að
helmingi styttri bók en þessi
hefði betur komið efninu til skila
og haldið athygli lesandans
óskiptri. Þýðingu á bókinni
annaðist Jónfna Steinþórsdóttir.
Myndirnar og textinn undir
þeim eiga sýnilega að auka á
spennu bókarinnar.
Frágangur er ágætur eins og á
öðrum bókum frá Æskunni.
emmtunar
ðleiks
ans. Sá æðsti er að segja af sér —
fyrirvaralaust. Það er bæði gömul
og ný aðferð skáldsagnahöfunda
að hefja sögu þannig, hreinsa
burt gamla tímann, láta frásögn-
ina byrja á nýjum kapítula, leiða
fram persónur sem eru nýjar í
hlutverkum sfnum um leið og þær
eru nýjar í sögunni (ánægju les-
enda vil ég ekki spilla með þvf að
fara lengra út f efni sögunnar).
Eitt er það sem enn eykur
spennuna í sögum Arthurs
Haileys — hér eins og í fyrri
sögum hans — en það er hversu
hann lætur starf sögupersóna
sinna fléttast saman við einkalíf
þeirra, hversu það beinlfnis flæk-
ist saman, hversu torskilið getur
orðið athæfi sögupersónu á vinnu-
stað þar til upplýsist hvernig
einkalifi hennar er háttað heima
fyrir. Þarna uppfyllir höfundur-
inn að minni hyggju skýlausar
raunsæiskröfur eins og best verð-
ur á kosið. Því það er einmitt eitt
af einkennum, að ekki sé sagt ein
af meinsemdum nútímalífs,
hversu langt gerist á milli vinnu-
staðar og heimilis, ekki aðeins
hvað mælanlegar vegalengdir
snertir heldur — og ekki síður —
í óeiginlegum skilningi; fjöl-
skylda mannsins veit ekkert um
hann f vinnunni, og vinnufélag-
arnir vita enn síður hvað á daga
hans drffur utan vinnustaðarins.
Dæmi úr Bankahneykslinu: Mað-
ur, sem allir hafa litið á sem heið-
arleikann upp málaðan, stelur úr
kassa. Hvað er á seyði? Það kem-
ur í ljós um leið og upplýsist hvað
hann er að bauka utan vinnutfma
síns.
I þessari bók er skyggnst um á
margs konar vettvangi: A stórum
vinnustöðum, á einkaheimilum
rfkra og snauðra, á klíkufundum,
í svallveislum (sem gegna all-
flóknum tilgangi í fjármálalff-
inu). Þarna eru raktir þræðir við-
skiptasambanda, ástarsambanda,
sýnt hvað kaupa má fyrir peninga
og hvað ekki verður falt fyrir fé,
alls konar tilbrigðum mannlífsins
bregður þarna fyrir augu. Að
^issu leyti er Arthur Hailey óhlíf-
inn höfundur. Hreinsunareldur
sá, sem logað hefur í bandarfsku
þjóðlífi undanfarin ár, kveiktur
af fjölmiðlum, einkum blöðum,
leikur glatt um siður þessarar
bókar. Og vissulega eru þarna
innan um allhrottalegar lýsingar.
Sagt er að Scotland Yard hafi
mikið lært af Sherlock Holmes.
Með sama rétti mætti þá ætla að
sögur Arthurs Hailey geti verið
lærdómsríkar, það er að segja ef
einhver kærir sig um að draga
lærdóm af bókum nú á dögum.
Þetta eru lítið eitt ýktar spegil-
myndir af daglega lffinu, yfir-
borði þess, undirheimum þess,
nokkurs konar „útfærsla“ á því
sem daglega má lesa um í heims-
blöðunum; hliðstæður atburða
sem gerast meira að segja hérna
norður frá — í smærri stfl að
vísu; minnkaður svo sem hundr-
aðfalt skulum við segja.
Hersteinn Pálsson hefur þýtt
þessa bók eins og fyrri bækur
Arthurs Haileys.
Bókmenntlp
eftir ERLEND
JÓNSSON
Arthur Hailey
Sálin og
jötunninn
Steingerður Guðmundsdóttir:
Kvika, ljóð.
Bókaútgáfan Þjóðsaga, Reykjavfk
1976
Utlitsuppdrættir: Hafsteinn
Guðmundsson.
ÉG læt þess hér að ofan getið,
hvar þessi bók er prentuð, hvar
hún er bundin og hver hefur ráð-
ið útliti hennar, og geri ég þetta
af þeim sökum, að f öllu sfnu
látleysi er hún yzt sem innst
beinlínis augnayndi hverjum
þeim, sem kann fagra bók að
meta.
Eitt kvæðið f bókinni heitir
Sálin og Jötunninn. Það hljóðar
þannig:
„Gr&r fyrir j&rnum
fer jötunn s&
um jörðu —
sem vélæði stjómar.
En s&lin — hið nötrandi
naktastr&
í nepjunni
Iffinu fóraar."
Sá, sem les þau fimmtfu ljóð, er
þessi fallega bók hefur að geyma,
kemst vissulega að þeirri niður-
stöðu, að ekkert geti ólfkara en
sál skáldkonunnar og vélæði þess-
arar veraldar, en hins vegar er
það og auðsýnt af ytri búnaði
bókarinnar, að vélar og tækni
undir stjórn siðvæddrar kunnáttu
geti sniðið sæmandi búning
tjáningu sálna, sem þrá og unna
allri sannri fegurð, hvort sem
hana er að finna f svip göfugs
manns, úti í stjörnudýrð himin-
geimsins, i grænni gróðrarnál eða
í sandkorni á sjávarströnd.
Þannig hefur hún vissulega
ávallt verið sú sál, sem hefur birzt
okkur í ljóðum og lausu máli
Steingerðar Guðmundsdóttur, og
aldrei hefur aðdáun hennar —
eða kannski ég eigi heldur að
segja tilbeiðsla — á fegurð verið
jafn tær og í þessara bók hennar,
enda hefur nú skáldkonan aldrei
náð eins óhvikulum tökum á rök-
vísri hugsun í ljóði — og sama er
að segja um formið, sem fellur
hvarvetna samfellt að efninu, en
er þó oftast orðið til jöfnum hönd-
um úr fornri og nýrri ljóðhefð,
sem henni tekst að sameina til
hnökralausrar einingar.
En er svo ekki bæði form og
efni ljóðanna nokkuð einhæft og
viðhorfin um of svipuð? Það
munu ýmsir segja, en sé vandlega
að ljóðunum hugað, sem flest eru
táknræn og myndræn, án þess að
vera torræð, þá verður það ljóst,
þrátt fyrir það, að skáldkonan kýs
að láta hið fagra og góða njóta sfn
öðru fremur f tjáningu sinni, þá
lokar hún sfður en svo augunum
Steingerður Guðmundsdóttir.
Bókmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALEN
fyrir vandamálum tilverunnar,
sem eiga sér fleiri rætur en þá,
hve jötunn vélæðisins, grár fyrir
járnum, er þar valdamikill. I þess-
um ljóðum er það einmitt
áberandi, hve oft gætir þar efa og
spurnar, þó að skáldkonan verði
aldrei að öskrandi og froðu-
fellandi hamhleypu og gerist þar
með ekki brúður, þá mengaður
áhangandi hins válega jötuns.
Og hvað sem öðru líður er og
verður skáldkonan Steingerður
Guðmundsdóttir sérstæður per-
sónuleiki í hópi fslenzkra ljóð-
skálda, hvergi gróm eða kám á
tjáningu viðhorfa hennar gagn-
vart lífi eða dauða.
Fjórtán menn
úr forystuliði
Faðir minn skipst jórinn.
Ingólfur Árnason bjó til prent-
unar.
Skuggsjá, Hafnarfirði 1976.
ALLMARGAR bækur, sem greina
frá ævi og afrekum íslenzkra
skipstjóra, hafa komið út á síð-
ustu áratugum. Það er sem sé af
sú tíð, þegar þeir voru ekki hærra
metnir en svo, að ég fékk með
naumindum gefna út Virka daga
sakir þess, að ekki þótti ná
nokkurri átt að rita bók — hvað
þá tvö bindi um ævi hákarla- og
síldveiðiskipstjóra; þar mundi
ekki frá ýkjamörgu sögulegu og
merku að segja. Mönnum hefur
nú sem betur fer orðið það ljóst,
að „margt skeður á sæ,“ en það er
gamalt máltæki, sem ég heyrði f
bernsku. Alþjóð gerir sér nú
grein fyrir þvf, að þar gerast
hetjusögur, þar eru snillingar á
stjórnpalli og í stýrishúsi og þar
eru að verki þeir menn, sem eru
framvarðasveit í sókn þjóðarinn-
ar til mannsæmandi lffs og raun-
verulegs sjálfstæðis. Og svo vil ég
bæta þvf við, sem ég hef sjálfur
reynt, að þar gefst ungum mönn-
um færi á þjálfun f manndómi,
skyldurækni og ábyrgðar-
tilfinningu.
Það eru tfu synir og fjórar dæt-
ur, sem skrifa í þessa bók um
feður sina, frækna sjómenn og
aflasæla. Allir eru þeir nú látnir
og allir á þurru landi utan einn,
Pétur Pétursson Maack. Tveir
þeirra voru fæddir Reykvíkingar,
Ellert K. Schram og Guðmundur
Jónsson, sem löngum var kennd-
ur við togarann Skallagrfm, enda
varð hann sem skipstjóri á honum
kunnur sem aflakóngur ekki
aðeins hér á landi, heldur og viða
erlendis. Einn, Sigurjón Einars-
son, var Hafnfirðingur, og sá
fimmti, Guðmundur Guðnason,
Árnesingur að ætt og uppruna. Þá
eru í hinum frækna hópi þrír
Suðurnesjamenn, GIsli Þorsteins-
son, Jóhannes Jónsson og Gisli
Arni Eggertsson. Svo koma og við
sögu fjórir vestlendingar, Mýra-
maðurinn Halldór Kr. Þorsteins-
son, Breiðfirðingurinn Gfsli J. Ey-
lands og Vestfirðingarnir Árni
Gislason, Páll Pálsson og Pétur
Maack. Loks eru þarna tveir
Norðlendingar, Jakob Jakobsson
úr Húnavatnssýslu og
Eyfirðingurinn Þorsteinn
Stefánsson. En þó að þessir
merku sæfarar væru bornir og
barnfæddir við misjafnar
aðstæður og að nokkru lífshætti,
höfðu þeir allir hafið sjómennsku
á árabátum og langflestir einnig
verið sem unglingat á seglskip-
um. Þeir höfðu því ungir að aldri
notið ógleymanlegrar þjálfunar
og ómetanlegrar þekkingar á
hinni sfvökulu ábyrgð og aðgæzlu
yfirmanna á slikum farkostum,
þar sem svo til ekkert annað var á
að treysta en nákvæma og helzt
óyggjandi athyglisgáfu og stjórn-
hæfni. Ég minnist þess enn í dag,
að í hvert skipti, sem ég sá hið
virðulega prúðmenni Ellert
Schr'am á götu hér í Reykjavík,
kom mér i hug, að hann væri sönn
imynd alls þess, sem prýða mætti
langreyndan og farsælan skip-
stjóra frá seglskipaöldinni. Svip-
að hvarflaði og oft og tíðum að
mér, þegar ég sá eða hitti á Isa-
firði hinn sannprúða öðling og
áhugamann Árna Gislason, sem
hafði gerzt brautryðjandi um út-
gerð opinnna vélbáta og varð öðr-
um fyrirmynd um það hóf, sem
þar hentaði.
Allir þeir, jafnt konur sem
karlar, sem skrifa þarna um feður
sína, hafa margs að minnast, en
gera sér fulla grein fyrir þvi, að
verðleikar föðurins eru slíkir, að
frekar varpaði það skugga á
minningu hans en hitt, ef á hann
væri hlaðið oflofi. I bókinni er svo
margt og mikið forvitnilegt, að
vonlaust er að rekja hér þó ekki
Bókmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
væri nema sumt það merki-
legasta. En ég ætla að gerast svo
djarfur að gera tvær
undantekningar og skirskota lítil-
lega til einmitt þáttanna um þá
tvo menn, sem minnst munu hafa
verið kunnir nema í sínu
nágrenni.
Annar þeirra var sæhetjan og
aflamaðurinn Páll Pálsson i
Hnífsdal. Hann stýrði aldrei stór-
um skipum og sigldi ekki landa á
milli, en hann kom með mikinn
auð að landi og háði eindæma
harðar sennur við Ægi konung.
Sonur hans birtir skyndipáraða
dagbókarfrásögn hans af sjóferð,
sem hann fór á 1—114 tonna
vélbát á góunni 1919 i 10—12
stiga frosti — tuttugu mílur
undan landi. Eins og hendi væri
veifað hvessti svo, að komið var
fjárviðri og stórsjór. Enginn fær í
rauninni skilið, hvernig það mátti
verða, að Páll fékk borgið bát og
áhöfn — meira að segja með
bilaða vél úr þessum hrikaleik við
Ægi og komizt inn til Suðureyrar
í Súgandafirði! En oftar lék hann
slfkan leik, öllum lítt eða ekki
skiljanlegan. ... Ég man Pál Páls-
son. Hins mannsins, sem ég leyfi
mér að minnast á, hafði ég ekki
heyrt getið, þegar ég fékk f
hendur þessa bók. Þar á ég við
Jakob Jakobsson, föður Jakobs
Jakobssonar fiskifræðings, sem
frá honum segir. Hugvit þess
manns tel ég verið hafa með
fágætum, og þótt hann skilaði
merkilegu lífsstarfi, hefur þjóðin
áreiðanlega mikils í misst við það,
að hann naut ekki háskólanáms.
-Ég nefni aðeins eitt; dæmi um
rannsóknareðli hans og hugvit.
Hann lagði ekki lóð í sjó án þess
að mæla vandlega aftur og aftur
sjávarhita i för sinni til fiskjar, og
á þennan hátt fann hann mið, sem
urðu mjög fengsæl öðrum. Mér
verður frásögn sonarins, sem
góðu heilli „tók arf“ eftir hann,
áreiðanlega minnisstæð.
Ég las þessar bækur með
ánægju f einni lotu, og vissulega
þakka ég safnanda efnisins,
höfundunum og útgefanda.