Morgunblaðið - 22.12.1976, Blaðsíða 12

44
MOKfiUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAOUR 22. DESEMBER 1976
Kyrir misscri lofaði ég f)ví
hór, að hrádlci'a myndi ík
skrifa um fiiWIa hluti, því ad það
cr |)ó óm()nulcí<t hált ég, ad
heilbrindur madur í»«“t ■ ckki
lika sM hirt jákva'ða umhvcrfis
si(í. En |)ar kom ck mcr í klipu!
I>vi art þetta vcrkcfni lá á mcr
cins o« mara allt sumarið, eins
OK á ncmanda, scm að vísu cr
svolitið latur, cn annars sam-
vizkusamur. Og nú að hausti
rcyni ('K loksins í lanjíri fjar-
la>nð að drana saman nokkrar
startrcyndir, scm tvímælalaust
cru jákva-rtar, til þcss cinnin ad
fá þa>r til aA vc>ia upp á móti
hinum ncikva-rtu, scm cru mcr
svo þunnha'rar. Hcr cru scm
sapt )>óðar Of> shcmar fróttir,
cins ok haustið flutti þær. I>ið
vcrðið sjálfir að reikna út,
hvort þa*r vcpi jafnt.
I>að cr nott, að loksins cr þó
lucpt að fá nón af kartöflum.
Mcnn voru ncfnilcpa farnir að
tala inn, að þa-r yrðu skammt-
aðar. Vcrðið á þcim scm cr
ha-rra cn það var í fyrra, cr á
niinuni aut>um ckki annað cn
ha>rra kartöfluvcrð og ckkcrt
annað: l>ctta cr staðrcynd oí>
sannlcikur, scm við a>ttum að
kunna að meta. 0, hara cf ha'nt
va>ri að horpa ntcð pcninpum
allan þcnnan sannlcik, hvað
sncrtir aðrar þarfir op önnur
áhupamál þjóðfólaí>sþcí>nanna
ctt kartöflur!
I»að var lciðinlcpt, að
prófcssor Václav Ccrny
bökmcnntafra'ðinpur án
rcltinda, skyldi vcra sóttur i
kaffihoð til vissra manna, scnt
hontint hcfði að fyrra hrapði
aldrci dottið I hup að.drckka
kaffi mcð. ('iamaldaps kurtcisi
kmiði hann til að svara á ein-
hvcrn hátt spurningunt
gcstnjafa siniia: Af hvcrju
hatin háfi minnzt á ntcnn i hróft
til Böll, scnt ckki va>ru ncinir
listamcnn? Af hvcrju vcrk
hans hirtust i útlapatimaritinu
„Svcdcctvi" I l’aris, ofí hvcrs
vcRtia hantt hirti þau í
„IVtlicc" útKafunni ? Hvaða
álit hcfði hann á Vaculik op
hvað hoittim finndist um
Kundcra i l’aris op Skaccl i
Briiiin oj? svo frantvcsis. En
þepar þcir spurðu, citts og um
sjálfsasðan hlut va>ri að ra>ða,
af hvcrju hann hcfði ckki boðið
mcuninsartimariti Flokksins,
„Tvorba” vcrk sin til birtinsar.
svaraði Ucrny: „Hcrrar ittinir.
ck hcf tekið i hcndina á ykkur.
ctt Jiri llajck ntyndi óg aldrci
rötta hönd niina!" Þctta svar
hcfur hatttt lc.vft ntcr að hafa
cftir scr.
(Jott cr það, að 75 ára afnta'lis
þjððskáldsins Jaroslavs
Scifcrts skyldi minnzt í öllunt
daphlöðunt, að minnsta kosti að
svo iniklti lc.vti scnt yfirvöldin
lcyfðu. Mcnntantálaráðhcrra
gcrði út scndincfnd til hans. og
htíii spurði, hvcrnÍR honunt liði
op hvað hann va'ri að skrifa.
En ckki cr það gott. að Jan
Vladislav, skáld oj> þýðandi án
réttinda, hcfur einnif? verið
spurður kurtcislef>a um hluti,
scm spyrjendunum — kurteis-
lcf>a saf>t — kemur andskotan-
um ckkcrt við: Hvaða samband
hann hafi við prófessorana
Ccrny of> Parocka, síðan
hvcnær hann þekki Vaculik
hvcrja hann hafi hitt, þef>ar
hann heimsótti Vaclav Havel,
af hvcrju hann birti greinar
sínar í „Petlice" of> hvort hann
sjái oft þau hlöð, sem f>angi á
millum manna? Þá langaði
einnig að vita, hvernig þetta
hcfði verið við miðdegisverðar-
borð frú Grtinder og hvers
vegna frú GrUnder, mennta-
málafulltrúa þýzka sendiráðs-
ins, hefði haft svona mikinn
áhuga á vinnustofu og persónu
Jiri Kolars, hvað hún eiginlega
vildi prófcssor Patocka, sem
hún hcfða heimsótt — og annað
þess háttar. Þegar þeir töluðu
þannig saman, cn samtalið var
einkar vinsamlegt, fékk
Vladislav tækifæri til að mót-
ma'la þcirri fullyrðingu, að
Seifcrt væri orðinn elliær, að
visa á bug viðvörunum við þeim
Vaculik og Havel ogltlýða á þá
ráðlcggingu að hann skyldi
ckki scgja Vaculik frá þessu
samtali þvi að þá yrði hann
vitlaus.
Framboð á kjöti er aftur
orðið sæmilcgt (í Prag). Það er
alltaf til citthvað af kjöti (í
Prag) og að einhverju magni.
Já, og svo erum við yfirleitt of
fcit, cr það ekki?
Organlcikarinn við kirkju
hcilags Antoníusar I Prag —
Holeschowitz, prófessor Milan
Machovcc, heimspekingur og
sálfra-ðingur án réttinda, var
beðinn um aðstoð ‘ við að af-
sanna sök, sem einhver ónafn-
grcindur hefði borið á hann.
Hún var þcss efnis, að hann
gæti ckki lifað á þcim fáu
mínútum, sem hann spilaði dag-
lega, þannig, ef svo mætti
segja, að það sæmdi organista
við kirkju heilags Antóníusar,
cn hinn ónafngreindi kærandi
hafði orðað það þannig, að þeir,
scnt voru að kanna málið,
skömnmðust sin (með réttu)
f.vrir að hafa það eftir. En I því
santbandi var Machovec
spurður að því meðal annarra
orða, á hverju hann eiginlega
lifði og hvað hefði orðið af rit-
launununt fyrir útgáfuna
erlendis á bók hans „Jesús
fyrir guðleysingja".
Núna um daginn voru
völundarhúsin tekin utan af
nýbyggingunni við aðaljárn-
brautarstöðina, og I ljós kom
gla'silegt anddyri að neðan-
jarðarlestinni. Þegar ég fór
þangað til að horfa á milljarða-
fyrirtækið, var járnbrautar-
starfsmaðar að fægja handriðin
og við vinnu sína söng hann:
„Það er vegna þess..,“ En hvað
það er og vegna hvers. veit ég
ekki.
Mojmir Klánský. blaðamaður
án réttinda, var inntur
skýringa á því, hvernig handrit
hans að bókinni „Utlegð", sem
Fischer forlagið hefði sýnt
áhuga á, hefði komizt inn f
Sambandslýðveldið. Einnig var
hann spurður, af hverju hann
hefði birt þessa sögu í „Petlice"
og hver framleiðslukostnaður-
inn væri á eintak. Og hvaða
samband hann hefði við
þennan Vaculik, sem engan
veginn aðhefðist neitt, sem vin-
samlegt væri rfkinu?
Aðalritstjóri flokksblaðsins,
„Tvorba", Jírf Hájek, var
tafarlaust látinn laus.
Petr Kabes, blaðamaður og
skáld án réttinda, en núna
veðurathugunarmaður á fjall-
inu Milesovka var beðinn um
upplýsingar, sem gætu orðið
I Ludvik Vaculik, fædd-
i ur 1926, skáldsagna-
| höfundur. Sem tals-
. maður vorsins í Prag
I hefur hann verið í birt-
| ingarbanni frá 1968.
gagnlegar við leit að listaverka-
þjófum: Hann var beðinn um
að segja álit sitt á blaði nokkru,
sem fundizt hefði á útlendingi,
sem lægi undir grun. Það var
afrit af kvæði, sem hann hafði
sjálfur ort i tilefni ráðstefnunn-
ar í Helsingfors 1975. Hinum
megin var grunnteikning af
klaustrinu, þar sem Kabes
hafði áður verið næturvörður
um níu mánaða skeið. A
blaðinu voru einnig nokkur
nöfn útlendinga. Þekkti hann
nokkuð af þessu fólki? Hafði
hann ekki hitt þessa konu, sem
vélritaði fyrir Vaculic? Hvað
fannst honum eiginlega um
Vaeulic sem mann? Hafði hann
gefið honum kvæði sitt? Hafði
hann látið fleiri fá það? Og þá
hverja? Eftir að tekin höfðu
verið fingraför af skáldinu, var
því sleppt með viðvörun.
Með sérstakri fyrirgreiðslu
og tæknilegri aðstoð Sovét-
manna var hægt að opna
inngang A-1 að neðanjarðar-
lestinni tveimur dögum fyrir
áætlun.
Lubos Dobrovský, einnig
blaðamaður, en nú glugga-
pússari, var inntur skýringa á
hlutdeild sinni að ávarpi, sem
einhver Spánverji hefði átt að
koma á framfæri erlendis.
Þegar Dobroveský spurði, um
hvaða ávarp væra að ræða, var
honum tjáð, að það væri ekki
fyrir hendi, alls ekki. En við
þetta tækifæri var hann
spurður um sambönd sín við
fyrrverandi starfsbræður og
vini.
Gestir að austan og vestan
dást að fegurð Prag og öfunda
hana af þeirri umhyggju, sem
hið sósialistíska ríki sýni henni.
Nú er að hefjast starfstími leik-
húsa og hljómleikahalla.
Lumír Civrný, þýðandi og
skáld án réttinda, var boðinn í
kaffi án þess að vita, hvers
vegna. Samræðurnar hófust
með því, að hann var spurður,
hvernig honum liði og gengi.
Sfðan barst talið að skáldsögu
hans frá styrjaldarárunum. Af
hverju birti hann hana i
„Petlice"? Hvernig hafði
honum fundizt það í partýinu
hjá frú Chramostová, leikkonu
án réttinda, að hún skyldi fara
að lesa úr handriti, Jaroslavs
Seiferts, nýju handriti, honum
til heiðurs? Vissi hann eitthvað
um það hneyksli, sem frú
Vaculík hefði valdið þar?
Samkvæmt fréttum frá Mæri
var góð vinuppskera þar í ár.
Hluti af því vfni hefur einnig
komizt til Prag.
Ivan Klfma, rithöfundur án
réttinda, var gert að undirrita
aðvörun þessa efnis: Hin nýja
skáldsaga hans væri að inntaki
fjandsamleg ríkinu. Ef hann
myndi birta hana erlendis eða í
„Petlice", gæti hann átt yfir
höfði sér refsiákæru. Klfma
visaði þessari aðvörun á bug,
þar sem hann væri ekki búinn
að skrifa þessa skáldsögu, hún
væri ekki fjandsamleg ríkinu,
svo langt sem hún væri komin,
og það væri ekki einu sinni
komið nafn á hana.
A innan við tveimur tfmum
seldist upp bók Bohumils
Hrabal, „Hárklipping", i Prag,
en hún var gefin út í óviðeig-
andi litlu upplagi — tuttugu
þúsundum —, en vegna vin-
semdar höfundar höfum við
haft hana til lestrar f þrjú ár í
„Petlice". Afra með þetta! I
„Slagbrandinum" (= Petlice)
eru þegar þrjú önnur ritverk
sama höfundar.
Václav Havel, leikritaskáld
án réttinda, sagði mér, að
byggingarnefndin hefði loks
komið til sín eftir sex ára bið.
Hann hefur búið um langt ára-
bil við ágætan kost í húsi
nálægt Erzfjöllum og tekið þar
á móti vinum sfnum úr fjar-
lægð. („Það er yður að kenna,
herra Havel.“) Byggingar-
nefndin fann marga galla á
húsinu, lýsti það ófbúðarhæft
Og sá þegar í stað um, að það
yrði rýmt að viðlögðum tuttugu
þúsund króna sektum.
Gott er aftur á móti, að á
morgun verður afstaðin hin
æsilega og fyrir umheiminn
óvenjulega kostningahrfð, en
þó með þeim árangri, sem
engan veginn reiknast undir
99.98 prósent!
Og svo er náttúrulega komið
að sjálfum mér. Fyrst var mér
boðið upp á kaffi og síðan
tveggja ára vegabréf til utan-
landsferðar hvert í heim, sem
mér sýndist. Þegar ég afþakk-
aði hvort tveggja, var mér gert
tilboð: Ég skyldi hætta að
skipta mér af „Petlice" og
farandblöðunum, og þá mætti
ég sjálfur skrifa það, sem mér
sýndist. Ef ég ekki tæki því
boði, stæði mér önnur lausn til
boða, og mér var gefið ótvírætt
f skyn, f hverju hún væri fólgin.
Að lokum fékk ég að vita, til
hvers þeir hefðu notað marga
hluti, sem þeir hefðu tekið úr
Ibúð minni fyrir tveimur árum
og hálfu betur. Hefði ég ekki
vitað á þeirri stundu, hvar ég
væri staddur, hefði ég haldið,
að ég væri í bíó, þar sem sýnd
væri léleg glæpamynd. Siðan
gekk ég út í sólskinið, og smám
saman féll af mér drunginn, því
að mér varð ljóst, að þetta gæti
aðeins táknað það, að þeir
hefðu ekkert til að hanka mig á.
Ekkert!
I búðargluggum stóru vöru-
húsanna í Prag draga pappírs-
drekar fram nýjustu tízkuna
haustsins, en í litlum búðum í
hliðargötum hafa sumir, þó að
lítið beri á, sett kassa á búðar-
borðin með ævagamaldags jóla-
skrauti.
Skýring höfundar: Utgáfan
„Petlice" er ekki neðanjarðar-
blað, heldur framtak rithöf-
unda, sem setja handrit sín í
umferð með undirskrift sinni.
Framleiðslukostnað borgar les-
andinn. Þannig hafa á fjórum
árum komið út áttatíu bindi í
bundnu og óbundnu máli af
skáldskap og fræðiritum af
ýmsu taki.
Farandbækurnar, sem svo
má kalla, eru upprunnar frá
mönnum, sem áður voru vanir
að skrifa fyrir blöð og tímarit.
Nú geta þeir það ekki, en þeir
hafa þörf á að taka afstöðu
opinberlega til ýmissa og
.margra viðburða og atvika.
Þjóðfélagsleg gagnrýni er ekki
meginatriðið, heldur er oft um
grln og hugdettur að ræða.
Nokkrir fyrrverandi blaða-
menn byrjuðu á því að skiptast
á slíkum blöðum eða „bókum"
eða sendu þessi skrif sín sem
bréf. Siðan dreifðust þau í af-
ritum út fyrir hópinn og urðu
öðrum hvatning til svipaðra
dáða. Enginn veít, hversu mikið
er af slíkum farandblöðum og
bókum I umferð. En úrval úr
þeim skrifum var gefiö út af
„Petlice" á siðastliðnu óri.
—«vá——þýddi úr ,J)ie Zrít", rn ofan-
Rrrlnl brúf rr úngsrtl 22. okt. 1976.