Morgunblaðið - 21.01.1977, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. JANÚAR 1977
hvort satt sé að móðir þeirra,
Caridad, hafi verið kölluð fyrir
Stalín ok heiðruð með orðu eftir
morðið. Sagnfræðingar segja að
Caridad hafi gegnt mikilvægu'
hlutverki f undirbúningnum.
Luis segir að valdabarátta hafi
verið undirrótin og Trotsky hafi
ekki verið hótinu betri en and-
stæðingar hans. „Við vorum að-
eins peð. Maður sér það eftir á.“
Ramon sagði f vfirheyrslum að
Madurinn sem
V
myrti Trotsky
Hann lifir kyrrlátu Iffi á leyni
legum stað í Moskvu, fær eftir-
laun frá sovézka rfkinu og þýðir
erlendar fagurbókmenntir. Með
honum býr mexíkönsk kona,
Kogelia, sem hann kvæntist á
stríðsárunum. Hann heitir senni-
lega Ramon Mercader. Margir
gamlir vinir hans héldu að hann
héti Jacques Mornard. Fórnar-
lamb hans hélt hann héti Frank
Jackson. í sögunni er hann kunn-
ur sem maðurinn sem myrti Leon
Trotsky.
Fátt er vitað um líf hans í
Moskvu. Aðalheimildarmaðurinn
er bróðir hans, I.uis Mercader,
fyrirlesari við fjarskiplastofnun í
Moskvu, en hann segir fátt. „Það
hefur svo mikið verið skrifað um
okkur og megnið af því er hreinn
hugarburður," segir hann.
Sextán ár eru síðan Ramon fór
til Moskvu frá Mexfkó þar sem
hann afplánaði dóm fyrir morðið
á erkióvini Stalíns. Nú er hann 62
ára og Luis segir, að hann hafi
lítið breytzt sfðan hann sat inni.
Hann var um skcið í Tékkó-
slóvakíu en dvelst nú aðallega í
Moskvu. Hann talar rússnesku, en
ekki lýtalaust. Börn hans eru
sovézkir ríkisborgarar.
Fáir hafa verið yfirheyrðir eins
rækilega: Sálfræðingar vfir-
heyrðu hann í 900 klukkustundir
til að rannsaka persónuleika hans
eftir morðið. Blað birti viðtal við
hann f Prag á síðasta áratug.
Hann vildi lítið segja um það sem
gerðist 20. ágúst 1940 þegar hann
myrti Trotsky með ísöxi.
Luis bróðir hans er níu árum
yngri og eins varkár þegar hann
er spurður um morðið. Hann
brosir og fer undan f flæmingi
þegar hann er að því spurður
V
hann hefði verið vonsvikinn
trotskyisti. Sovézk blöð héldu
hinu sama fram. Robert Conquest
og fleiri vestrænir sagnfræðingar
segja að leynilögregla Stalíns,
NKVD, hafi staðið á bak við
morðið og það hafi verið skipu-
lagt af NKVD-foringjanum
Leonid Eitington, elskhuga Cari-
dads eftir spænska borgara-
stríðið.
Lögreglumenn með vopnið sem Trotsky var myrtur með.
Morðingi Trotskys
Conquest segir að Caridad og
Eitington hafi beðið í bíl nálægt
bústað Trotskys skammt frá
Mexíkóborg þegar Kamon var hjá
honum. Vinkona Mercaders,
bandaríski trotsky istinn Sylvia
Agelof, hafði kynnt hann fvrir
Trotsky. Hann heimsótti hann
með ísöxina falda í frakka-
vasanum undir því yfirskyni að
hann vildi sýna honum grein eftir
sig. Mercader barði Trotsky í
höfuðið með öxinni. Trotsky rak
upp óp. Verðir hans þustu inn og
handsömuðu Mercader. Trotsky
lézt daginn eftir.
Margt er enn á huldu um fortfð
Mercaders. Luis segir að hann og
móðir hans hafi komið til Sovét-
ríkjanna 1939. Móðirin lézt f Par-
is 1975. Nú er Mercader einn til
frásagnar um morðið Trotsky.
Allir aðrir sem komu við sögu
eru látnir. Sennilega fer hann
með leyndarmálið með sér í
gröfina.
I VESTUR-Þjóðverjar, Bretar og
| Frakkar hafa verið varaðir við því
I að samtök arabískra hermdar-
I verkamanna hafi áform um að-
' gerðir á næstunni til þess að
I hefna fyrir árás Israelsmanna á
Entebbeflugvöll að sögn brezka
| blaðsins Sunday Times.
Heimildir í vestur-þýzka innan-
| ríkisráðuneytinu hafa staðfest
fréttina. Samkvæmt heimild-
I unum hafa Vestur-Þjóðverjar
. fengið viðvörun frá „öðru landi"
I um að árásaraðgerðir arabískra
I hryðjuverkamanna séu hugsan-
I legar. Frá því var ekki skýrt frá
| hvaða landi þessar upplýsingar
i væru komnar.
Sunday Times segir að upplýs-
ingarnar séu komnar frá ísrael og
| heimildarmennirnir séu starfs-
menn ísraelsku leyniþjónustunn-
| ar.
Upplýsingar starfsmanna
| ísraelsku leyniþjónustunnar
I benda til þess að verið geti að
I hugsanleg árás arabísku hryðju-
. verkamannanna verði gerð í sam-
| bandi við fund sem hefur verið
I boðaður í Palestínska þjóðarráð-
I inu 15. febrúar í Kaíró. Þar verða
| möguleikar á friði í löndunum
I fyrir botni Miðjarðarhafs á dag-
I skrá.
Fyrirhugaðar árásir munu
| byggjast á samvinnu tveggja sam-
taka öfgasinnaðra Palestínu-
| manna, sem bæði hafa bækistöðv-
. ar í írak. Önnur samtökin munu
Jpjp Dómsmál
off
pólitík
Þorsteinn Gfslason
Þorsteinn
Gíslason
formaður
stjórnar
SR
Á FUNDI stjórnar Síldar-
verksmiðja ríkisins fyrir
skömmu var Þorsteinn
Gíslason, skipstjóri og
kennari, kosinn formaður
stjórnarinnar.
Þorsteinn er löngu
kunnur af afskiptum
sínum af sjávarútvegs-
málum, þá er hann einn
mesti aflamaður islands og
um nokkurra ára skeið
hefur hann verið varafiski
málastjóri.
Þegar frumvarp um rann-
sóknarlögreglu ríkisins var til
meðferðar á Alþingi nú fyrir ára-
mótin kynnti ég mér nokkuð með-
ferð og afgreiðslu ýmissa þing-
mála síðustu ára, sem snerta lög-
reglu- og dómsmál. Kom þá vel í
ljós hversu þau hafa verið af-
skipt; örfá mál, litlar umræður,
takmörkuð afgreiðsla. Athyglis-
vert var einnig að sannreyna, að
ákveðnir stjórnmálaflokkar hafa
verið á móti fjárveitingum og
uppbyggingu löggæslunnar á
þeirri forsendu að lögregluyfir-
völd væru fjandsamleg þeim sem
minna mættu sín.
Þetta ber að hafa í huga, þegar
menn beina spjótum sinum að
slælegri lög- og dómgæslu. Nú
þegar knúð er á um úrbætur og
réttlæti, þá er það kaldhæðni ör-
laganna að menn uppgötva að
réttlátt réttarfar og öflug dóm-
gæsla er besta trygging einstakl-
ingsins gegn valdníðslu og glæpa-
starfsemi.
í þeim miklu umbrotum, sem
verið hafa um dómsmál að undan-
förnu, hafa menn gengið út frá
þeirri staðreynd að sakamálurn
fari háskalega fjölgandi og að
spilling hafi náð hámarki. Þeir
gerast nú margir farisearnir sem
slá um sig með órökstuddum
dylgjum og ásökunum.
Hér verður að greina á milli
efnis og umtals og það er ekki
endilega rétt ályktun, að fleiri
sakamál, sem til rannsóknar
koma, séu sönnun þess, að spill-
ing fari vaxandi. Skýringin getur
alveg eins verið sú, að vegna
hæfni lögregluyfirvalda, sterkara
almenningsálits og síðast en ekki
sízt vegna annarskonar blaða-
mennsku, þá séu fleiri mál uppvís
en áður.
Fjársvikamál eða önnur afbrot
eru ekki ný af nálinni á Islandi og
hversu mörg eru sakamálin, sem
aldrei hafa séð dagsins ljós, af því
við höfum ekki haft yfirvöld, al-
menningsálit eða fjölmiðla, sem
hafa getað eða þorað?
Ekki er langt síðan smygl og
skattsvik þótti snjöll og saklaus
sjálfsbjargarviðleitni. Það má
vissulega tala um spillt þjóðfélag,
þegar almenningur gerir ekki
greinarmun á réttu og röngu.
Þetta hefur breytzt, og meðan
fólk og fjölmiðlar hafa óbrengl-
aða réttarviturid, er ekki ástæða
til að hafa svo miklar áhyggjur.
X
Hitt er öllu verra, ef almenning-
ur glatar trausti á réttarfarinu,
vantreystir æðstu dómstólum og
tortryggir stjórnmálamenn í þess-
um efnum. Það er ekki traust-
vekjandi að rannsókn mála skuli
dragast árum saman, eins og
dæmi eru til um. Það er ekki
traustvekjandi þegar ríkissak-
sóknari og rannsóknardómari
fara í hár saman f blaðaskrifum.
Og það er mikið áhyggjuefni, þeg-
ar valdamiklir stjórnmálamenn
eru bornir þeim sökum, að hafa
beinlínis gert tilraunir til að hafa
áhrif á rannsókn mála eða fram-
kvæmd refsinga.
Framsóknarflokkurinn og ýms-
ir forystumenn hans eiga sannar-
lega undir högg að sækja um þess-
ar mundir. Enginn trúnaður eða
dómur verður lagður á sannleiks-
gildi þeirra ásakana sem að þeim
beinast og mörg þeirra máia, sem
upp hafa risið eru þannig vaxin,
að erfitt getur orðið um allar
sannanir. Hér er þá ekki aðeins
átt við að sanna sekt, heldur einn-
ig sakleysi.
Vandamál Framsóknarflokks-
ins eru algjörlega hans sjálfs og
eins, en sjálfstæðismenn hljóta þó
að velta því alvarlega fyrir sér
hvaða áhrif þau geta haft á rfkis-
stjórnarsamstarfið. Bent hefur
verið á, að Sjálfstæðisflokkurinn
eigi að 'neita að styðja menn í
trúnaðarstöður, sem stillt er upp
af samstarfsflokknum og ekki eru
taldir mikils trausts verðir. Þess
er jafnvel krafizt að beðist sé
lausnar fyrir einstaka ráðherra.
En eru menn nú vissir um að
tilefni hafi gefist til upplausnar í
landstjórnarmálum? Vilja sjálf-
stæðismenn þyrla upp pólitisku
moldviðri og notfæra sér erfið-
leika Framsóknar, þegar mörg og
stór verkefni eru enn óleyst af
núverandi ríkisstjórn? Er það
ekki alveg Ijóst að hver flokkur
tekur ábyrgð á sínum eigin mönn-
um og tekur afleiðingunum af
þeirra verkum? Ekki lætur Sjálf-
stæðisflokkurinn aðra flokka
segja sér fyrir um, hvaða menn
hann velur til trúnaðarstarfa. Það
gerir Framsókn ekki heldur. Ef
flokkar og trúnaðarmenn þeirra
njóta ekki lengur trausts, þá eru
það kjósendur sem kveða upp
sinn dóm áður en yfir lýkur.
X
Háværar kröfur eru uppi um
það, að alþingi láti til sin taka og
rannsaki meðferð dómstóla á
eftir ELLERT
B. SCHRAM
alþingismann
sakamálum og afskipti stjórn-
málamanna af þeim.
Slíkt ber að skoða, en þá verða
menn jafnframt að gera sér fulla
grein fyrir því, til hvers slíkt get-
ur leitt. Dómsvaldið er sjálfstætt
samkvæmt stjórnarskrá og grund-
vallarreglum lýðræðisins. Ef al-
þingi og stjórnmálamenn eiga að
kveða upp úrskurði um það, hvort
meðferð máls hafi verið réttlát
eða ekki og segja álit sitt á því,
hvort einn eða annar sé sekur eða
saklaus, þá höfum við fórnað
sjálfstæði dómstólanna. Þá höfum
við boðið heim því réttarfari, sem
tíðkast í einræðis- og lögregluríkj-
um, þar sem pólitísk afsatða ræð-
ur úrslitum. Fátt er háskalegra og
ég á ekki von á því að Sjálfstæðis-
flokkurinn gangi til slíks leiks.
í þessum málum sem öðrum
verður að treysta á dómgreind
þjóðarinnar sjálfrar. Það hefur
reynzt farsælast fram að þessu.