Morgunblaðið - 15.06.1977, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. JUNI 1977

Framkv;
Útgefandi
emdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur. Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthfas Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjorn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
Aðalstræti 6. sfmi 10100.
ASalstræti 6. sfmi 22480
Áskriftargjald 1300.00 kr. á mánuði innanlands.
j lausasölu 70.00 kr. eintakið.
Heilbrigðis- og trygg-
ingamál eru lang-
stærstur útgjaldaliður
fjárlaga líðandi árs, eða
nálægt 28.000 milljónir
króna, sem er um þriðjung-
ur heildarútgjalda ríkisins.
Tryggingamál spanna
bróóurpart þessa útgjalda-
liðar, eða rúmlega 21.000
milljónir króna, en beinn
kostnaður við heilbirgðis-
mál er áætlaður rúmiega
6.400 milljónir króna. Út-
gjöld til heilbrigðismála
hafa vaxið síðasta aldar-
fjórðung frá því að vera
3% af vergri þjóðarfram-
leiðslu á markaðsverði árið
1950, í það að vera um
7.1% 1975. Þessi vöxtur
hefur einkum sagt til sín
síðasta áratuginn. Hlut-
deild heilbrigðisþjónustu í
atvinnu landsmanna hefur
vaxið úr 3.3% á árinu 1965
í nær 6% á árinu 1975.
Arðsemi fjárfestingar í
heilbrigðisgæzlu verður
seint mæld áþreifanlegum
tölum, eins og gjarnan er
gert nú á tímum og
nauðsynlegt er, þar sem
því verður við komið, til að
stýra takmörkuðu fjár-
magni lítillar þjóðar
þangað, sem það skilar sér
fyrst og bezt aftur, til að
fylgja fram nýjum verk-
efnum í sókn þjóðarinnar
til betri lífskjara. Að vísu
má reikna út með nokkrum
líkum ávinning þjóðar-
búsins af heilbrigðara
vinnuafli og fleiri skiluð-
um vinnudögum, er rekja
má til heilbrigðiskerfisins,
og auka á verðmæta-
sköpunina í þjóðarbúinu.
fjármagns, sem spannar
þriðjung ríkisútgjaldanna.
Ekki í því skyni að rýra
hlut þeirra öldruðu, se'm
lokið hafa ævistarfi sínu í
þágu þjóðfélagsins, eða
draga úr læknisfræðilegri
þjónustu í þágu þeirra
sjúku heldur til að huga að
því, hvort nýta megi þetta
fjármagn betur en nú er
gert. Er máske hægt að
auka stuðning við sjúka og
aldraða sem eru í mestri
þörf fyrir aðstoð, án þess
að auka heildarfjárveit-
ingu, með skynsamlegri
skiptingu hennar? Er ef til
vill hægt að draga úr
stjórnunarkostnaði eða
kostnaði við aðra rekstrar-
þætti, með auknu aðhaldi?
Er. t.d. athugandi að ein-
staklingar, sem njóta
skammtímavistunar á
sjúkrahúsum, greiði fæðis-
kostnað sinn, eða hluta af
honum, ef vistun fer ekki
Aukin útgjöld til heil-
brigðismála ganga
naumast lengur til að
lengja meðalævi lands-
manna, ef marka má
skýrslur um það efni. Þessi
auknu útgjöld ganga fyrst
og fremst til þess að fyrir-
byggja sjúkdóma, leita þá
uppi og reyna að lækna þá;
en síðast en ekki sízt til
þess að auka og bæta
þjónustu við þá sem haldn-
ir eru langvarandi eða
ólæknandi sjúkdómum og
meinum. Þar eru án efa
stærstu hóparnir: aldraðir,
geðsjúkir og þroskaheftir.
Ekki er vafi á því að efla
ber og styrkja hvers konar
hóprannsóknir í landinu,
s.s. á sviði hjartasjúkdóma,
krabbameinssjúkdóma
o.fl., til þess að finna sjúk-
dóma á byrjunarstigi. Á
þessu sviði hafa verið stig-
in stór spor fram á veginn,
Fyrirbyggjandi heilsugæzla
Ávinningur sá, sem felst í
aukinni heilbrigði fyrir
lífshamingju ein-
staklinganna verður hins
vegar aldrei metinn til fjár
eða mældur í krónum og
prósentum.
Um leið og fagna ber
hraðri þróun heilbrigðis-
mála þjóðarinnar, er rétt
að staldra við, þegar sparn-
aöar er þörf í rikis-
búskapnum, og hyggja að
ráðstöfun og nýtingu þessa
yfir tiltekinn dagafjölda,
eða ef viðkomandi missir
ekki atvinnutekjur við
sjúkrahússvistina? í öllu
falli þarf svo kostnaðar-
samur útgjaldaliður ríkis-
sjóðs, sem tryggingar- og
heilbrigðismál eru, sífellt
að vera í rekstrarlegri end-
urskoðun, til þess eins að
fjárveitingar nýtist sem
bezt og komi sem flestum
að tilætluðu gagni í þjóð-
félaginu.
bæði vegna sjálfboðastarfs
áhugamannafélaga, sem
nánast hafa unnið þrek-
virki og vegna opinbers
stuðnings og vaxandi
almannaskilnings. í þessu
efni má þó efalítið betur
gera. Rétt er að hvetja
hinn almenna borgara til
að styrkja umrædd áhuga-
félög með ráðum og dáð.
Jafnframt þarf að styrkja
hvers konar rannsókna-
starfsemi á sviði lækninga
og fyrirbyggjandi aðgerða
á heilbrigðissviði.
Fram til þessa hefur
megináherzla verið lögð á
fjárveitingar til þeirra
þátta heilbrigðisþjónustu
sem fást við afleiðingar
sjúkdóma. Minna hefur
verið lagt upp úr því að
efla fyrirbyggjandi heilsu-
gæzlu. í því sambandi
veður ekki komizt fram hjá
þeirri staðreynd að lífs-
venjur og neyzluvenjur
fólks hafa mikil áhrif á
heilsufar þess. Þetta á ekki
sizt við um þá sjúkdóma,
sem eru aðaldánarorsakir á
íslandi í dag, hjartasjúk-
dóma og krabbamein. Heil-
brigðar lífsvenjur og
neyzluvenjur gætu stór-
lega fækkað sjúkdómstil-
fellum af þessu tagi.
Spurning er því, hvort ekki
sé rétt að hnika til stefn-
unni í heilbirgðismálum,
þann veg, að beina hlut-
fallslega meira fjármagni
til bættrar almennrar og
sérhæfðrar læknis-
þjónustu, heilsuverndar og
ekki sízt aukinnar
upplýsingastarfsemi í
skólum landsins og fjöl-
miðlum, fyrst og fremst út-
varpi og sjónvarpi. Slík
upplýsingastarfsemi hefur
þegar leitt margt gott af
sér, þó meiri mætti vera.
Það þarf að upplýsa okkur
hvert og eitt, í gegnum
fjölmiðla, um fyrir-
byggjandi aðgerðir í dag-
leri lífshegðan okkar, svo
við getum sjálf leitt okkur
til andlegs og líkamlegs
heilbrigðis og hamingju-
ríkara lífs.
Ilalldór Laxness: BARN
NÁTTÚRUNNAR. 4. útg. 220
bls. Rvfk 1977.
UTGEFANDI Halldórs Laxness
minntist sjötíu og fimm ára af-
mælis skáldsins fyrir sitt leyti í
vor með þvi aö gefa út Barn
náttúrunnar og er það fjórða
útgáfa bókarinnar.
Barn náttúrunnar skipar
heiðurssæti sitt fyrst og fremst
sem frumraun Nóbelsskáldsins
— fyrsta bók þess sem út kom.
En það lifir líka í krafti eigin
ágætis. Það eru tilþrif og atorka
í þessari sögu, ósvikið æsku-
fjör; skap og ástríður. Sjálfs-
traust hins sautján ára gamla
höfundar leynir sér ekki en er
þó blessunarlega laust við
mikilmennsku; ber með sér að
höfundurinn hefur verið orð-
inn vel þjálfaður, búinn að
skrifa mikið þó þetta yrði
fyrsta bókin sem skáldið taldi
hyggilegt að láta á þrykk út
ganga.
Sjálfstraustið bjó auðvitað
fyrst og fremst í brjósti skálds-
ins sjálfs. En tímarnir voru lfka
hagstæðir og hvetjandi til að
gera mikia hluti. Bókmenntirn-
ar nutu þess gullvæga andar-
taks að vera orðnar alþjóðlegar
án þess að hafa enn þokað fyrir
þeim fjölmiðlum sem nú eru
inní á gafli um allar jarðir.
Fyrra stríði var nýlokið, stríð-
inu sem háð var »til að binda
enda á styrjaldir«, eins og
menn hugsuðu og taluðu þá.
Rithöfundur stóð og féll sem
einstaklingur; varð að treysta á
eigið framtak; átti enda allt
undir að bækur sínar væru
keyptar og lesnar. Og orð
skálds máttu sín enn mikils á
því herrans ári 1919. Það hlýtur
að hafa verið skemmtilegt að
vera ungt og upprennandi
skáld í þá daga.
Fróðlegt er að bera þessa
fjórðu útgáfu saman við frum-
útgáfuna. P’yrst útlitiö: Brotið á
nýju bókinni er liðlega tvöfalt
stærra en á frumútgáfunni.
Menn kusu litið brot fyrir sex-
tíu árum. Brotið á þessari er að
sönnu stærra en almennt gerist
á skáldsögum nú, enda er hér
um nokkurs konar viðhafnarút-
gáfu að ræða. Þykktin er lika
næstum tvöföld mióað við
frumútgáfuna sem helgast af
því að pappírinn er efnismeiri
sem því svarar. Hins vegar er
lesmál á síðu hverri aðeins litið
eitt fyrirferðarmeira, munar
því sem letur nýju útgáfunnar
er stærra. Lesmálssíðurnar í
nýju útgáfunni eru líka nokkru
færri. Frumútgáfan var bundin
í shirting, þessi í plast — sem
lítur út eins og skinnbandið
fyrrum. Hvort tveggja efnið
er dæmigert fyrir sinn tíma.
En hvað um innihaldið, text-
ann? Vafalaust er freistandi
fyrir höfund sem á fullorðins
aldri tekur að rýna í æskuverk
sín, að breyta og bæta í sam-
ræmi við fengna reynslu gegn-
um árin. Sumir höfundar hafa
gengið svo langt að endursemja
æskuverk eða því sem næst.
Það hefur Laxness ekki gert.
Hann hefur látið við það sitja
að víkja til orði og orði, strika
út eina og eina setningu sem
honum hefur þótt ofaukið, ann-
að hefur hann fært til betra
máls með því einu að hnika
orömyndum.
Greinarmerkjum hefur verið
fækkað. Gæsalappir á undan og
eftir setningum, sem söguhetj-
um eru lagðar í munn, hafa t.d.
verið felldar niður, einnig all-
mörg strik (þankastrik) sem
voru tískumerki fyrir sextíu ár-
um. Upphrópunarmerki hafa
Halldór Laxness.
hins vegar fengið að blífa.
Kommum hefur, sýnist mér,
verið fækkað. Frumútgáfan er
með stafsetningu síns tfma sem
var'mun einfaldari en sú sem
tekin var upp 1930. Breytt staf-
setning frá fyrstu útgáfu yfir
til núverandi Laxness-
stafsetningar er því varla til að
taka eftir.
Orðalagi hefur skáldið sums
staðar breytt en alls staðar með
gát og hvergi svo að textinn
breytist merkingarlega frá upp-
runalegri mynd. Menn voru
nokkuð hallir undir danska
setningaskipun fyrir sextíu ár-
um, hætti t.d. til að hafa at-
vikslið og forsetningarlið á
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
undan sögn sem nú þykir ekki
góð íslenska. Slíku hefur Lax-
ness breytt til samræmis við
það sem nú tíðkast. Ég leyfi
mér að tilfæra hér tvö, þrjú
dæmi um breytingar hans:
Frumútg.: »Hann hafði á
meðan orðið alt annar Rand-
ver.«
Endurútg.: »Hann hafði orðið
alt annar Randver á meðan.«
Frumútg.: »Ég hefi keypt
handa henni dýrar bækur, —
sem hún víst aldrei hefur les-
ið.«
Endurútg.: »Ég hef keypt
henni bækur sem hún hefur
víst aldrei lesið.«
Frumútg.: »í fyrstu hafði það
verið harmurinn yfir að missa
Huldu, sem hafði þjakað hon-
um, síðan harmurinn yfir
dauðadæmdum áformum, og
loks harmur yfir eigin ógæfu.
Alt eintómur harmur.«
Endurútg.: »í fyrstu hafði
það verið harmurinn yfir að
missa Huldu sem hafði þjakað
honum, síðan harmurinn yfir
dauðadæmdum áformum og
loks harmur yfir eigin ógæfu.«
í fyrsta dæminu er orðaröð
vikið við. Annað dæmið felur
einnig í sér breyting á orðaröð
auk þess sem orð eru felld nið-
ur. 1 þriðja dæminu er heil
málsgrein felld niður — »Alt
eintómur harmur.« Er sú niður-
felling í samræmi við þann
símaskeytastíl sem Laxness
tamdi sér þegar fram i sótti.
Breytingar af þessu tagi eru
ekki ýkjamargar, blasa ekki við
á hverri síðu, það verður að
leita þær uppi. Sem dæmi um
leiðréttar orðmyndir tek ég
sögnina »dvelja« sem Laxness
ritar svo í frumútgáfu en nú
jafnan »dveljast«.
Ég tek fram að á bak við
þennan samanburð liggur ekk-
ert sem heitið getur textarann-
sókn, aðeins lauslegur, handa-
hófskenndur samanburður,
gerður fyrir forvitnis sakir en
ekki í vísindatilgangi. Eigi að
síður nógu nákvæmur til að
fullyrða að Barni náttúrunnar
hefur í engu verið umturnað i
endurútgáfum, aðeins hefur
frumtextinn verið lítils háttar
endurbættur.
Myndir Haralds Guðbergs-
sonar eru að minum dómi ágæt-
ar. Haraldur á ýmsa tóna. Hér
ástundar hann einfaldleikann,
dregur fáa drætti en hreina —
og hef ég ekki í annan tíma séð
betri bókaskreyting frá hendi
hans.
Þess er getið i kápuauglýs-
ingu að bókin sé gefin út i
þúsund eintökum aðeins. Þessi
útgáfa kann þvi í fyllingu tím-
ans að verða eftirsóttur gripur,
kjörgripur fyrir bókauppboð
svo dæmi sé tekið, þó hún nái
tæpast frumútgáfunni hvað það
varðar.
Þeir, sem vilja eiga ritverk
Laxness en telja sig ekki safn-
ara og sælast ekki eftir fágæt-
um eintökum heldur aðeins bók
til að lesa, munu þó tæpast
þurfa að örvænta því vafalaust
verður Barn náttúrunnar eftir-
leiðis gefið út eftir þörfum.
Hins má lfka minnast þó ekki
sé til umræðu hér og nú að
boðskapur þessarar bókar: ein-
falt líf í skauti náttúrunnar þar
sem hver og einn aflar sér
brauðs i sveita sins andlitis —
skírskotar ekki siður til nútím-
ans en þeirra kynslóða sem
horfðu fram á veginn eftir lok
fyrra stríðs. Það sannar að Lax-
ness varð snemma framúr-
stefnuhöfundur — f orðsins
fyllsta skilningi, maður fram-
tíðarinnar fyrir sextíu árum!
Erlendur Jónsson
Heim til upprunans