Morgunblaðið - 20.08.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. AGUST 1977
__AUIAMIA
„Marx og Lenin eru spámenn þeirra manna, sem semja kennsluskrá
í þjóðfélagsfræði í Háskóla íslands, enda er kennsluskráin kynleg."
eftir HANNES GISSURARSON
Kennsluskráin
í þjóðfélagsfræði
Þjóðfélagsfræði er ung vísindagrein og
umdeild, kenningar félagsfræðinga eru ekki
enn jafntraustar og eðlisfræðinga og annarra
náttúruvísindamanna. Hlutleysi visindanna,
viðmið allra sannra fræðimanna, er torveld-
ara en í náttúruvisindum, en grilluföngurum,
sem vilja frelsa heiminn, en ekki fræða hann,
auðveldari leikurinn Og viða erlendis hafa
háskóladeildir i þessari grein orðið að vígjum
slíkra manna Algengasta grillan er kenninc
Marxs, þeir eru á sifelldum umræðufundum
um hana og grípa til ofbeldis, þegar þeim
hentar, en sinna engum fræðilegum rann-
sóknum Ég hef ekki stundað nám í félagsvis-
indadeild Háskóla íslands og veit ekki, hvern-
ig kennslu í henni er háttað, en margt er
kynlegt i kennsluskrá deildarinnar, sem kom
út fyrir skömmu. Fastir kennarar i þjóðfélags-
fræði eru fjórir, Ólafur Grímsson, Haraldur
Ólafsson, Svanur Kristjánsson og Þorbjörn
Broddason Þrír þessara manna, Ólafur,
Svanur og Þorbjörn, eru starfandi i Alþýðu-
bandalaginu Ólafur er umsvifamestur, enda
þingmannsefni, Þorbjörn er borgarfulltrúi,
og Svanur ritar reglulega i Þjóðviljann og
flytur fyrírlestra á fundum sameignarsinna.
Þremenningarnir kenna greinar eins og
stjórnmálafræði, félagsleg stjórnmál, al-
þjóðastjórnmál, þróun stéttaþjóðfélags,
flokkakerfi íslendinga og þróun hagsmuna-
samtaka, sem allar koma mjög við stjórnmál-
um Ég ætla í þessari grein að fara fáeinum
orðum um þessa kennsluskrá
„alþjóðastjórnmálum 1" eru almenn sam-
skipti rikja, og utanrikisstefna íslendinga er
einnig gerð að umtalsefni. Lesefnið er, auk
þriggja erlendra bóka, tvær ritgerðir. Önnur
er eftir dr Þráin Eggertsson hagfræðing,
heitir „Determinants of lcelandic Foreign
Relations" og birtist fyrir nokkru í timaritinu
Cooperation and Conflict. Hin er eftir Svan,
heitir „Comments on The Determinánts of
lcelandic Foreign Relations" og er svar hans
við ritgerð dr Þráins (sem er ekki i trúflokkn-
um). Svanur sendi hana reyndar sama tima-
ritinu til birtingar, en henni var hafnað. enda
eru gerðar mjög strangar gæðakröfur I virt-
um erlendum tímaritum um alþjóðamál En í
„alþjóðastjórnmálum 2" er eitt viðfangsefnið
„kenningar Lenins og nýmarxista um heims-
valdastefnu ásamt gagnrýni sem fram hefur
komið á þessar kenningar ', segir i kennslu-
skránni. Og lesefni er, auk tveggja erlendra
kennslubóka og ritgerðar eftir Svan, bókin
Heimsvaldastefnan eftir Lenín, en hún kom
fyrst út árið 1916.
Ekki þarf að fjölyrða um lesefnið í „alþjóða-
stjórnmálum 1", ritstjórar erlenda tímaritsins
hafa þegar gefið því einkunn En ég verð að
geta lesefnisins i „alþjóðastjórnmálum 2",
bókar Lenins Kenning hans um heimsvalda-
stefnuna er í flestu fengin að láni frá Bretan-
um Hobson, sem samdi bók um heimsvalda-
stefnuna fjórtan árum á undan Lenín. Vandi
Lenins var, eins og annarra marxtrúarmanna,
að verkamennirnir í iðnríkjum Norðurálfu
urðu ekki fátækari og misstu ekki fleiri at-
vinnuna eins og þeir áttu að gera eftir
kenningu Marxs Og lausn hans var, að þeir
nytu góðs af arðráni nýlendna norðurálfurlkj-
anna, heimsvaldastefnan væri „hæsta stig
auðvaldsins" Þessa skoðun reyndi hann að
styðja með staðhæfingum. tölum og öðrum
upplýsingum, sem eru flestar annað hvort
ósannar eða ónákvæmar Ekki þarf að ræða
þessa kenningu Leníns efnislega, þvi að
fræðimenn á Vesturlöndum eru sammála um
að hafna henni, og má taka til vitnis tvo
höfunda aðalkennslubóka i Háskóla íslands
Paul Samuelson hafnar henni i neðanmáls-
grein í kennslubók viðskiptafræðinema, Hag-
fræði (. .Economics", 9. útb ). David Thom-
son hafnar henni einnig í kennslubók sagn-
fræðinema. Norðurálfusögu frá tfmum
Napóleons („Europe since Napoleon").
Sannleikurinn er sá, að þessi kenning er ekki
umræðuverð nú á dögum fremur en aðrar
fornar og fræðilegar tilgátur sem hafa reynzt
rangar, hvort sem hún hefur verið það árið
1916 eða ekki. Hún er safngripur með öllum
öðrum en kreddumönnum, sem eru marxtrú-
ar.
Hjalti Kristgeirsson
kennir um Marx
Forvlgismann félagsvisindanna voru marg-
ir, Comte, Weber, Marx, Pareto, Durkheim
og fleiri menn, en kenningum Karls Marxs er
einum helguð heil námsgrein i þjóðfélags-
fræði I Háskólanum Hana kenna Svanur
Krístjánsson lektor og Hjalti Kristgeirsson, en
Hjalti er ákveðinn fylgismaður Marxs og
samdi með öðrum stefnuskrá Alþýðubanda-
lagsins Gátur verður einar að geta um það,
sem Svanur Kristjánsson hefur numið I fræð-
um Marxs i „Macalister College" i Minnesota
og kennir þjóðfélagsfræðinemum á vetri
komanda, en Hjalti er að minnsta kosti vel að
sér um þau, og af fjölda heimilda má sitt
hvað ráða um fræðilega hætti hans. Hann er
einn íslendinga kenndur við Ungverjaland,
enda átti hann þess kost að sjá kenningu sína
framkvæmda, þegar hann var við nám I
U ngverjalandi I þjóðaruppreisninni árið
1 956. Ég efast reyndar um, að frásögn hans
af þessari framkvæmd verði mjög nákvæm,
því að hann sagði i viðtali við rikisútvarpið
1956 (sem mér var bannað að endurflytja i
þætti um uppreisnina 1976), að hann hefði
varla orðið átakanna var: „Já, ég spásseraði
dálitið um göturnar I fyrri átökunum, sem
hófust 23 október, þannig að maður sá og
heyrði ýmislegt En i seinni átökunum hélt
maður kyrru fyrir innanhúss eins og aðrir. Á
síðustu vikum hefi ég ekki séð neitt af
átökum eða heyrt. Siðustu vikurnar hefir
verið kyrrlátt i Búdapest." sagði hann. Og ein
skýring hans I útvarpsviðtalinu á hvötum
ungverska flóttafólksins er sæmandi hverjum
kennara í þjóðfélagsfræði: „Ég býst við, að
það hafi ekki flúið að gamni sínu, þó að
meðal flóttafólksins sé ýmislegt af svona
óábyrgum elementum, við skulum segja
börn innan lögaldurs, serh hafa flúið af
ævintýraþrá "
Hvers vegna sagði maðurinn íslendingum
svo frá þjóðaruppreisn Ungverja og öllum
flóttamönnunum, sem flýðu undan kommún-
istum? Hjalti er einn af hinum alræmdu
S.( A-mönnum. kommúnistum. sem voru
við nám og störf í kommúnístarlkjunum á
sjötta og sjöunda áratugnum, höfðu þá með
sér leynisamtök (S I A var Sósialistafélag
íslendinga austantjalds) og eru nu áhrifamikl-
ir í Alþýðubandalaginu Leyniskýrslur þeirra
komust til ágætra lýðræðissinna og voru
gefnar út i RauSu bókinni árið 1 963. í einni
leyniskýrslu Hjalta er svarið við spurningu
okkar, þvi að hann segir I henni um kerfi
kommúnismans: „Við aðlögumst því að
meira eða minna leyti, og teljum okkur skylt
að verja það fyrir óvinum þess i ræðu og
riti." Og I annarri skýrslu kveður hann svo að
orði sem kommúnisti: „Við erum þeírrar
skoðunar, að hlutleysi og hlutlægni hafin yfir
stétt sé húmbúkk."
f RauSu bókinni má lesa bréfaskipti Hjalta
og Islenzks námsmanns i Peking, sem var að
missa kommúnistakjarkinn vegna eymdar og
kúgunar flokksbræðranna I Peking. Hjalti
reyndi að telja kjarkinn I hann aftur og tók
aðstæður I Ungverjalandi til dæmis. Eitt-
hundrað þúsund menn voru I vinnubúðum
kommúnista á upphafsárum kommúnista-
stjórnarinnar fyrir litlar sem engar sakir að
sögn Hjalta, enginn var óhultur um líf sitt,
llfskjör voru mjög lök og „skematiskur
formalismi" áskilinn I menningarefnum. En
Hjalti komst að þeirri niðurstöðu i bréfi sinu,
að kúgunin hefði verið óhjákvæmileg: „Samt
vil ég fullyrða, að I grindvallaratriðum hafi
ekki verið um aðra leið að ræða fyrir Ung-
verjaland, ef það átti ekki að hafna sósíalism-
anum " Um það erum við Hjalti sammála, að
kúgun er óhjákvæmileg i hagkerfi og stjórn-
kerfi sósialista, og öll er frásögn Hjalta af
framkvæmd sóslalismans mjög lærdómsrlk,
en ég efast þó um, að hann kenni nemend-
um slnum á vetri komanda um þessa fram-
kvæmd fræðanna, hvort sem hann gerir
„skematiska formalismann" og „óábyrgu ele-
mentin" að umtalsefni eða ekki. En með þvl
að þessar tilvitnanir mínar eru vissulega
ótrúlegar, ber að geta þess, að Hjalti höfðaði
mál (og vann) gegn útgefendum Rauðu
bókarinnar Hverjar voru kröfur hans? Hann
krafðist höfundarlauna. Slik efnishyggja er
söguleg
Hvað ber að segja?
Þessi kennsluskrá þjóðfélagsfræðinganna
er svo sannarlega kynleg: Einungis kenna
starfandi alþýðubandalagsmenn um islenzk
stjórnmál (en I stefnuskrá Alþýðubandalags-
ins er hlutleysi vlsindanna hafnað sem „borg-
aralegri vlsindaheimspeki"), lesnar eru ótæk-
ar tlmaritsgreinar og úreltar og eldfornar
bækur Lenins, og marxsinnar kenna einir um
Marx. I forsal Háskóla íslands eru letruð
vísuorð Jónasar Hallgrimssonar: „Visindin
efla alla dáð " Eiga þau við lektorinn frá
„Macalister College" I Minnesota og mann-
inn frá Ungverjalandi. sem hafnar hlutleysi
vísindanna með lltilsvirðingu og telur kúgun
óhjákvæmilega? Um það verða aðrir að
dæma en ég. en tvenns konar vanda má taka
til athugunar vegna þessarar kennsluskrár,
einkum námskeiðsins I kenningu Marxs: Á
að gera hana að viðfangsefnritennslu I há-
skóla lýðræðisrlkis? Og eiga fylgismenn
hennar einir að kenna hana? Ég held reynd-
ar, að tilefni sé til þess að kenna hana I
Háskóla Islands. Skilningur á kenningu
Marxs er nauðsynlegur til skilnings á nútlma-
sögu og stjórnmálum (eins og skilningur á
fasismanum er einnig), þótt flestir óháðir
fræðimenn efist um fræðilegt gildi hennar.
Eiga marxsinnar einir að kenna þessa
kenningu? Þjóðfélagsfræðingarnir eru I raun-
inni að stofna aðra þjóðkirkju: marxtrúar-
menn prédika sjálfir kenningu sína úr stóln-
um, leggja helgar bækur slnar út I nafni
vísindanna og á kostnað rikisins. Marxsinnar
segja án efa sér til varnar, að „hugmynda-
fræði borgarastéttarinnar" sé ráðandi I vis-
indarannsóknum á íslandi En kjarni málsins
er sá, hver þessi „hugmyndafræði borgara-
stéttarinnar" er: Hún er, að fræðimenn sinni
kröfu sannleikans, en fórni honum ekki fyrir
stjórnmálaskoðanir sinar, að þeir hafi hlut-
leysi vísindanna að viðmiði i fræðilegum
athöfnum slnum, ef þeir eru launaðir af
rlkinu, en þeir séu látnir afskiptalausir um
einkaathafnir slnar og einkaskoðanir. Lýð-
ræðissinnar gera greinarmun á manni sem
starfsmanni vísindastofnunar og sem ein-
staklingi Vísindin eru, telja þeir, umfram
allt frjáls samkeppni hugmynda, og ein leik-
reglan þessarar samkeppni er hlutleysi
fræðimannsins En kenning marxisma er
ekki einungis hugmynd sem keppir við aðrar
hugmyndir á frjálsum markaði fræðanna, þvl
að marxsinnar hafna leikreglunni sjálfri llka,
hlutleysi, fræðimannsins. Hlutdrægni felst
beinum orðum i kenningu þeérra, enda
kenndi Marx, að ekki væri unnt að gera
greinarmun á hugsun og starfi fræðimanns-
ins („teóriu" og „praxis"), og umgetin orð
Hjalta og stefnuskrá Alþýðubandalagsins eru
öll I þessum anda. En getur frelsí fræði-
mannsins vérið fólgið I frelsi til hlutdrægni?
Á að leyfa þeim mönnum, sem hafa leikregl-
urnar að engu, að leika leikinn? Geta þeir
verið fræðimenn? Ég legg það I dóm les-
enda
Bók Leníns aðallesefnið
Tvær námsgreinar þjóðfélagsfræðinnar
eru einkum athyglisverðar eins og frá þeim
er sagt I kennsluskránní Þær eru „alþjóða-
stjórnmál 1 — 2" og „kenningar Karls
Marxs" Svanur Kristjánsson lektor kehnir
þessi „alþjóðastjórnmál", en hann hefur
stundað nám I „Macalister College" í Minne-
sota I Bandarlkjunum og látið mjög að sér
kveða I trúflokki þeim, sem kallar sig þessa
stundina „Samtök herstöðvaandstæðinga",
og vitnað á samkomum hans. Viðfangsefnið I
KYNLEG
KENNSLUSKRA