Morgunblaðið - 20.08.1977, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. AGUST 1977
Fyrir skömmu ræddi Jimmy Carter, Bandarikja-
forseti, utanríkisstefnu sína við þá Henry Grunwals,
ritstjóra Time, Hug Sidey, útibússtjóra Time í Was-
hington, Stanley Cloud, fréttamann blaðsins í Hvíta
húsinu, Strobe Talbott, fréttamann í utanrikisþjón-
ustunni og Chris Ogden, fréttamann í utanríkisráðu-
neytinu. Fara kaflar úr viðtalinu hér á eftir.
Höldum enn í
heiðri þær
hugsjónir og
reglur, sem
lágu til grund-
vallar stofnun
Bandaríkjanna
Blm.: Nú hefur ekkert frétzt af
því opinberlega, að leiðtogar þjóð-
anna, sem hlut eiga að deilunum
kynnu að hnika stefnu sinni. Er
hafa þeir látið í það skína vié
yður?
Carter: Já. Þeir hafa allir látið ao
því liggja við mig, að þeir myndu
ganga eins langt og þeim væri
unnt — að sjálfsögðu með þeim
fyrirvara, að leiðtogar hinna ríkj-
anna brygðust ekki.
Blm.: Haldið þér, að við yrðum
heldur bjartsýnni, ef við fengjum
að vita hvað ykkur fór á milli í
einkaviðræðunum, yður og Beg-
in?
Carter: Þessu get ég ekki svarað.
Ég tel, að Begin sé búinn að gera
allljósa grein fyrir skoðun sinni
opinberlega. Við áttum reyndar
einkaviðræður, sem vöktu mér
nokkra bjartsýni. Og ég held, að
hann sé einnig bjartsýnn.
Hefur hug á
að hitta
Brézhnev
Blm.: Hinn 3. október í haust
rennur SALT-samkomulagið út
og virðist ósenniiegt, að nýtt sam-
komulag náist fyrir þann tíma.
Hvað hyggist þér fyrir í því efni?
Carter: Við viljum að sjálfsögðu
komast að samningum, og samn-
inganefndir okkar vinna stöðugt
að því. En fari svo, að samningar
takist ekki vonast ég til þess, að
hægt verði að framlengja núfild-
andi samkomulag um sinn.
Blm.: Hafið þér enn hug á því að
hitta Brezhnev að máli?
Carter: Já. Hann lítur svo á, að
við ættum ekki að hittast fyrr en
greinilega hefur þokazt i átt til
samkomulags milli ríkja okkar.
Mín skoðun hefur hins vegar ver-
ið sú, að fundur okkar yrði til
gagnkvæmra kynna og við sjálfir
gætum þá dregið eitthvað úr
ágreiningi samningamanna okk-
ar. Okkur greinir sem sé á um
þetta atriði. Reyndar erum við
alls ekki áfjáðir í, að fundurinn
verði haldinn mjög bráðlega. Það
er þó von min, að ekki líði margir
mánuðir þar til ráðið verður fram
úr þessu, svo að báðir megi við
una.
Blm.: Hvers vegna teljið þér, að
þessi fundur myndi draga úr
þeim fjandskap, nærri persónu-
legri úlfúð, sem orðinn er milli
Sovétmanna og Bandaríkja-
manna?
Carter: Ég get ekki fallizt á þessa
forsendu ykkar. Mér finnst, að á
undanförnum mánuðum hafi
dregið nokkuð úr fjandskap þeim,
sem lesa mátti í ritstjórnargrein-
um og fréttagreinum Sovét-
manna. Þeir eru hættir að veitast
að mér sjálfum. Og mér finnst
þeir hafa sagt frá Charleston-
ræðunni nokkurn veginn eins og
hún var meint — sem sé tilmæli
um bættan skilning og gagn-
kvæman.
Samskiptin við
aðrar þjóðir
ráða úrlsitum
Blm.: Það var haft eftir einum
aðstoðarmanni yðar, að Banda-
ríkjunum stjórnuðu ungir menn
og þróttmiklir, en Sovétríkjunum
gamlir menn og þreyttir. Takið
þér undir þessa lýsingu?
Carter: Nei, ég tek-alls ekki undir
þennan greinarmun. Við Banda-
ríkjamenn eigum líka að etja við
svifaseint skrifræði, eins og Sov-
étmenn; þeir eru, að mörgu leyti
mjög öflugir og harðir í horn að
taka — og öfugt. Okkur stendur
enginn ótti af Sovétmönnum; við
óttumst hvorki það, að þeir kunni
að leggja undir sig heiminn né
hitt, að lýðræðið sé á undanhaldi.
Hins vegar ber ég virðingu fyrir
Sovétmönnum. Þeir hafa afrekað
mikið i tæknigreinum. Og áhrif
þeirra víða um heim hafa verið
okkur áhyggjuefni vegna þess
hve viðtæk þau hafa verið. En ég
held, að það muni ekki ráða úrslit-
um hvor rikin eru öflugri eða
hvor hafa meiri herstyrk. Ég
held, að það muni ráða úrslitum
hvernig okkur tekst í samskiptun-
um við þau riki, sem ekki hafa
skipað ^ér i fylkingar, þróunarrík-
in; hvort okkur tekst að fá þær
þjóðir til að reyna þá staðhæfingu
okkar, að stjórnkerfi okkar sé
ákjósanlegra, og gera þeim ljóst,
að við höfum alls ekki hug á því
að ráða þeim eða ríkja yfir þeim.
Blm.: Nú er ljóst orðið, að Israels-
menn fallast ekki á þær tillögur,
sem þér hafið boðað til samkomu-
lags í miðausturlöndum. Hvers
vegna leggur Bandarikjastjórn þá
slikt kapp á það að koma saman
Genfarráðstefnu? Er ekki líklegt,
að hún fari út um þúfur — ef á
annað borð verður af henni?
Carter: Vissulega er það hugsan-
legt. Það væru mikil mistök að
gera ráð fyrir því að Genfarráð-
stefnan verði stutt eða auðveld
framkvædmar. En þetta verður
— ef til kemur — fyrsta tækifær-
ið, sem leiðtogum Araba og ísra-
elsmanna gefst til þess að koma
saman til víðtækra samninga, til
þess að gera sér, hvorir um sig,
ljósa afstöðu og viðhorf hinna, og
ennfremur verður þetta fyrsta
tækifærið, sem gefst til þess að
samræma viðhorf ríkja heimsins
til deilumálanna.
Setjum svo, að afstaða einhvers
ríkisins væri nokkuð þröng og á
ráðstefnunni yrði ljóst, að hún
kæmi í bága við afstöðu annarra
ríkja, sem hlut ættu að máli, þ.á
m. Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna. Þá held ég, að það yrði
leiðtoga þessa ríkis mikil hvatn-
ing til þess að fella afstöðu sína að
viðhorfi meirihlutans. Ekki er
hægt að lofa því, að samkomulag
náist. Þessar deilur hafa staðið i
29 ár eða lengur — jafnvel þús-
undir ára, að því er sumir segja.
En ég held, að ráðstefnan sé stórt
skref í áttina. Og ég held einnig,
að þeir, sem ekki vilja mæta til
hennar nema tryggt sé að hún
heppnist, séu heldur ólíklegir til
þess að taka fyrsta skrefið í átt til
friðar.
Óheppilegt að
setja deil-
urnar niður
í áföngum
Blm.: Myndu stríðslíkur ekki
aukast, ef ráðstefnan leystist upp
i illdeilur?
Carter: Það er hugsanlegt. En ég
trúi því statt og stöðugt, að leið-
togar alira ríkjanna æski friðar.
Þeir hafa allir lýst opinberlega
yfir „sveigjanlegri" afstöðu og
sagt, að um allt mætti semja. Og
þetta er bezta tækifæri, sem gef-
izt hefur í mörg ár.
Blm.: Sétjum svo, að afstaða Isra-
elsmanna í Genf kæmi mjög i
bága við afstöðu yðar. Haldið þér ,
að þér gætuð þá talið þeim hug-
hvarf eða lagt að þeim einhvern
veginn?
Carter: Um það get ég ekki sagt.
Hitt get ég sagt, að við aðhyllumst
enn þá stefnu, sem við lýstum yfir
áður. Hún var nokkuð almennt
orðuð, en það var af ásettu ráði.
Hvorki leiðtogar Araba né Isra-
elsmanna hafa fallizt alveg á til-
lögur okkar, eins og kunnugt er,
og ég get ekki heldur sagt, að
Sovétmenn fallist alveg á þær. En
ég held, að flestir hafi fallizt á
það, að óheppilegt væri að setja
deilurnar niður í áföngum, það
tæki of langan tíma, væri þreyt-
andi, og sættir yrðu auk þess
aldrei alheilar með því móti. Ég
held, að flestir séu á sama máli
um þá tillögu, að við reynum að
komast að víðtæku samkomulagi
byggðu á friðarsamningum allra
Arabarikja og ísraelsmanna. Ég
get ekki sagt um það fyrir fram,
hver afstaða okkar yrði. Ég
mundi fyrst og fremst reyna að
tryggja stuðning þjóðarleiðtoga. I
öðru lagi almenningsálitið heima
fyrir, álit kjósenda i Bandaríkjun-
um, sem hefði áhrif víða um
heim, skoðanir manna í Evrópu-
löndum og í Arabaríkjunum.
Hreinskilnis-
legar vid-
ræður
við Begin
Blm.: Lét Begin það i ljós við
yður, að hann myndi ekki leggjast
gegn því, að P.L.O., Frelsishreyf-
ing Palestinumanna, tæki þátt í
Genfarráðstefnunni, ef hreyfing-
in viðurkenndi tilverurétt Israels-
rikis?
Carter: Nei. Begin ræddi við mig
um flóttamenn og Palestínumenn
yfirleitt. En hann hefur lýst þvi
yfir, að hann sé því ekki mótfall-
inn, að Palestínumenn eigi full-
trúa í sendinefndum Arabarikj-
anna, t.d. i sendinefnd Jórdaníu-
manna. Síðan sagði hann, þegar á
hann var gengið á blaðamanna-
fundi, að hann myndi leggjast
gegn þvi, að leiðtogar P.L.O. yrðu
í sendinefndunum — vegna þess,
eins og hann bætti við, að það
væri yfirlýst ætlun P.L.O. að tor-
tima lsraelsríki. Nú get ég ekki
talað fyrir munn Begins. En ef
leiðtogar Palestínumanna breyttu
þessari afstöðu sinni (og viður-
kenndu tilverurétt Israelsrikis),
eða samþykktu ályktanir Samein-
uðu þjóðanna nr. 242 og 338 sem
grundvöll fyrir samninga i Genf
færum við þegar í stað að leggja á
ráðin um viðræður við þá. Það er
von mín, að Begin fallist á þetta
(þátttöku einhverra leiðtoga Pal-
estinumanna i Genfarráðstefn-
unni) — en ég get engu spáð um
það, hversu hann bregzt við.
Blm.: Það voru ekki liðnir nema
nokkrir dagar frá vinsamlegum
fundi ykkar Begins, þegar hann
lýsti landnámið á hernumdu
svæðunum I ísrael löglegt. Sú
skoðun hefur komið fram, að
hann hafi í reyndinni farið á bak
við yður.
Carter: Mig minnir nú, að ég hafi
lesið það í blöðunum, að Izak Rab-
in hafi ráðizt á Begin fyrir það, að
Begin hefði látið mig snúa á sig!
Það fór sérlega vel á með okkur
Begin allt frá upphafi, það ríkti
gagnkvæmt traust með okkur og
við áttum mjög hreinskilnislegar
viðræður. Við minntumst aldrei á
það, að landnámssvæðin yrðu lýst
lögleg. Ég leiddi ekki hugann að
þvi. Ég ítrekaði við Begin þá skoð-
un okkar Bandaríkjamanna, að
landnámið á hernumdu svæðun-
um væri ólöglegt; það hefur verið
okkar álit og svo er enn. Ég sagði
honum enn fremur, að ég teldi, að
það myndi hamla friði, ef Israels-
menn stofnuðu til nýrra byggða á
hernumdu svæðunum. Og við er-
um enn þeirrar skoðunar.
Frá fundi Carters og Begins I Washington.
„Mér fannst
tími tíl kom-
inn að mima
á það", sagði
JimmyCarter
Bandaríkjaforsetí í samtaii
um utanríkisstefnu sína