Morgunblaðið - 18.09.1977, Blaðsíða 2

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1977
Alcopley og Nína islólnum við saumaskap.
Ljósm. Mbl. ÓI.K.M.
Hvernigferdu að þvíað deila þér milli
þessara tvegg/a heima —myndlislarinn-
ar og visindanna?
„Eg hef alltaf verið ákaflega litið gefinn
fyrir að vera að vasast i öllu á sama tíma.
Ég gerði mér þvi fljótlega Ijóst, að ég
ætlaði að stunda bæði visindaiðkanir og
listina samvizkusamlega, þá yrði það ekki
gert nema á þann hátt að ég skipulegði
tima minn nákvæmlega. Það varð þvi úr,
aö ég ákvað að taka vissa daga undir
visindastörfin og aðra daga undir myndlist-
ina, og þá daga varð ég að vera mjög
harður á þvi að enginn mætti trufla mig,
hvorki vinir né minir nánustu, en auðvitað
voru þetta ekki svo strangar reglur, að
maður gerði ekki undantekningar i sérstök-
um tilfelium. Vegna þess, að ég hafði
fastan starfa sem vísindamaður, varð ég
framan af aðallega að hclga laugardögum
og sunnudögum myndlistinni, en samt hef
ég aldrei litið á mig sem fristundamálara
og vona reyndar að myndir minar beri það
með sér að ég sé ekki slikur málari. Og þó
ég hefði ekki nema þessa tvo daga aflögu
til að mála, þá vann ég við að mála aðra
daga — aðeins i huganum. Þú veizt hvemig
það er, þegar maður er að vinna að ein-
hverju sérstöku, þá er það stöðugt að
gerjast i undirmeðvitundinni, þó að maður
sé að glima við eitthvað allt annars eðlis,
nú og hugmyndir skjóta upp kollinum
þegar minnst varir.
Núna hef ég minnkað dálítið við mig
hvað visindarannsóknir minar áhrærir, og
mála meira en áður eða 3—4 daga i viku.
Til að mynda er ég hættur allri kennslu, og
þótt ég kenndi aldrei mikið, þá er þetta
engu að siður töluverður léttir. Fyrir eitt-
hvað um 20 árum sagði ég einbeittur við
sjálfan mig, að þegar ég hefði náð sextugs-
aldri ætlaði ég að láta af öllum visinda-
störfum og helga mig myndlistinni. Núna
er ég 67 ára að aldri og er enn að garfa
visindarannsóknum á sviði greinar minnar.
lifefnafræði. Þetta stafar af þvi, að á sinum
tima átti ég þátt i þvi að draga fram i
dagsljósið tilteknar læknisfræðilegar ráð-
gátur, og það hefur komið á daginn að það
er ekki svo gott að draga sig i hlé meðan
sumir þeirra eru enn óleystar. Svo að ég er
ákveðinn i þvi að starfa að visindarann-
sóknum nokkur ár enn en snúa mér siðan
alveg að myndlistinni. Mig langar til að
teikna meira, spreyta mig á plastlist og
jafnvel jkúlptúr, sem ég hef veigrað mér
við að fást við til þessa, bæði vegna þess
hve það kostar mikið umstang i efni og
krefst töluverðra likamsburða, en ég þekki
vel takmörk min á'þvi sviði.“
Þú minntist á að þú hefðir hyrjað að
mála fyrir slysni. Geturðu sagt mér
nánar frá þvi „slvsi“?
„Já, þetta er svo sem ekki merkileg saga,
svo að ég veit ekki hvort ástæða er til að
setja hana á prent. En þegar þetta var þá
var ég ungur maður og kominn til Kansas
City; hafði árið 1935 farið frá Þýzkalandi
yfir til Sviss og siðan 1937 áfram til Ame-
riku og nú var ég sem sagt kominn til
Kansas. þar sem ég ætlaði að kynna mér
bandarisk læknavisindi við háskólann i
Kansas og meðferð sjúklinga á sjúkrahús-
um i þessu stóra og fjölmenna riki. Ég man
að mér leizt ekkert of vel á blikuna — þú
þekkir þetta viðhorf margra Evrópumanna
til Ameriku, — þeir eru á móti öllu ame-
risku — og það var ekki alveg laust við að
ég væri þannig innstilltur sjálfur i þá daga,
þegar maður horfði daglega upp á allan
materialismann sem þama blómgaðist,
þjóðfélagsandstæðurnar, og listalifið og
menningin virtist manni meiri og minni
útvötnun á þvi sem maður hafði vanizt og
alizt upp við i gamla heiminum.
En þetta var útúrdúr. Já, þarna i Kansas
árið 1939 kynntist ég ungri og aðlaðandi
konu, sem var innanhúsarkitekt og gott ef
einhver ái hennar haföi ekki skipulagt
Chicago. Við vorum saman öllum stundum
— þetta var löngu áður en ég hitti Ninu —
og svo var það einhverju sinni að hún fékk
mikið verkefni og þurfti að vinna að heim-
an yfir helgi. Ég hélt mig heima hjá henni
þennan tíma, og þar sem hún átti vatnsliti
fór ég að drepa timann með þvi að lita á
blað. Ég hugsaði ekkert meira út i þetta
nema hvað morguninn eftir hringir hún i
mig i töluverðu uppnámi, segist hafa fund-
ið vatnslitamynd vöðlaða ofani bréfakörf-
unni og hvort ég hafi málað hana. Ég játti
þvi og þá krafðist hún aö fá að eiga hana
sem ég gat varla fariö að neita henni um.
Svo var það litlu siðar, að ég efndi til
samkvæmis heima hjá mér. Ég átti i þá
daga litiö en gott safn málverka, sem ég
hafði komið með vestur um haf og hafði
uppi á veggjum i ibúð minni. Nú vildi
vinkona min endilega hengja myndina
mina þama fyrir samkvæmið en ég taldi öll
tormerki á þvi, það væri algjörlega út í hött
að troða upp með þessa mynd innan um
verk stofmálara. Hún maldaði i móinn,
beitti fyrir sig rökum eins og þeim að
enginn tæki eftir henni og ef svo óliklega
Alcopley — sjdlfsmynd eins og hann sér
sjálfan sig.
vildi til að einhver færi að hafa orð á
henni, þá þyrftum við ekkert að láta uppi
hver málarinn væri. Þá lét ég undan.
Samkvæmið rann upp og það er
skemmst frá þvi að segja, að myndin min
var aðalumræðuefni gestanna, enda vin-
kona min búin aö setja myndina i slikan
viðhafnarramma að hún gat varla farið
fram hjá nokkrum manni. Á þessum tima
var ég ákaflega upptekinn af tveimur mál-
urum, Chaim Soutine og Georges Rouault,
og sennilega hefur hrifning min á þeim
komið fram i myndinni, þvi að sam-
kvæmisgestir veltu mjög vöngum yfir þvi
hvort myndin sem þama hékk væri
Soutine eða Rouault, og þegar þetta var
borið undir mig svaraði ég aðeins að eftir
minni beztu vitund væri myndin eftir hvor-
ugan þeirra.
Ein af myndum Alcopleys á sýningunni d Kjarvalsstöðum.
Morguninn eftir vaknaði ég við það, að
það var komið með pakka heim til min og
þegar ég leit á spjaldið sem fylgdi með,
stóð þar aðeins: — Þú ert málari. Þin Jean,
en svo hét vinkona min. I pakkanum voru
litir og penslar eða allt sem einn málari
þarf. Og þannig varð ég málari; smám
saman fór ég að mála meira og meira unz
þetta átti hug minn allan. Ég sneri aftur til
New York og fór að umgangast ýmsa
upprennandi myndlistarmenn, menn sem
vissu það eitt að ég var málari en höfðu
enga hugmynd um hina iðju mina, rann-
sóknimar.“
Voru þarna komnir félagar þinir i
Klúbbnum, þvi frœga fyrirbrigði i
Myndlistarlifi New York-borgar?
„Nei, Klúbburinn kom ekki fyrr en
nokkru siðar eða um 1949. Já, hann var
merkilegt fyrirbrigði. Upphaf hans var
eiginlega, að nokkrir listamenn fóru að
koma saman og drekka kaffi á kaffiteriu á
Sjötta breiðstræti, sem kallaðist Waldorf
og á ekkert skylt við lúxushótel með sama
nafni. Þetta var einkennilegur staður, mest
sóttur af fólki, sem bjó við kröpp kjör og
eitt sinn sá ég t.d. konu fæða þarna bam.
Og svo vorum við — listamennirnir, sem
lögðum undir okkur eitt borð, fyrst aðeins
fjórir saman en smám saman fjölgaði okk-
ur og fleiri stólar voru dregnir að borðinu.
Þarna var svo setið og skeggrætt um listir.
En veitingamanninum var ekkert um okk-
ur gefið. Við höfðum flestir litil auraráð,
keyptum kannski aðeins einn kaffibolla
fyrir heilt kvöld en tókum upp borð frá
öðrum og vænlegri viðskiptavinum. Svo að
kvöld eitt var veitingamanninum nóg boð-
ið og henti okkur út.
Þá hafði einhver okkar, Franz Kline, að
mig minnir, haft spurnir af þvi að nýsjál-
enzkur listamaður var að rýma vinnustofu
sina þarna nokkrar húslengdir frá og væri
tilbúinn að leigja hana. Kom fram sú
hugmynd, að tilvalið væri fyrir okkur að
gera vinnustofuna að samkomustað okkar
en leigan stóð töluvert i okkur — 500
dollarar, sem var meiri peningur en sumir
okkar höfðu séð um dagana. Um þetta var
rætt fram og aftur unz að þvi kom að ég fór
ofan i vasann, tók upp þá 20 dollara, sem
ég var með á mér, og lagði á borðið. Þar
með hófst formleg söfnun og við tryggðum
okkur vinnustofuna. Upphaflega vorum
við, sem að þessu stóðum, 12 saman, likt og
postulamir, en það var þó hrein tilviljun.
xVið dyttuðum að vinnustofunni, máluðum
hafa fallega og þar fram eftir götunum, og
fómm siðan að hittast þama reglulega. Það
sem tengdi okkur saman var áhuginn á
listinni en að öðru leyti var þetta anzi
ósamstæður hópur. Innan um voru menn
haidnir alls kyns fordómum, vildu ekki
konur i hópnum eða kynvillinga og sumir
voru á móti kommum þótt undarlegt megi
virðast. Aðrir okkar gerðu sér grein fyrir,
að það var tóm vitleysa að takmarka
klúbbinn á þennan hátt og smám saman
fór alls konar fólk að drifa þarna að. Við
hittumst yfirleitt um tiu-leytið á föstudags-
kvöldum og réð ég þeim tima, þvi að ég
stundaði fasta vinnu á þessum tima, en
þama i Klúbbnum var auðvitað haft áfengi
um hönd og yfirleitt giaumur og gleði fram
eftir nóttu, svo að það hefði verið útilokað
að ætla að mæta til vinnu, ef hann hefði
verið hafður opinn i miðri viku. Og svo var
haldið áfram á laugardögum.
Þetta var skemmtilegur timi. Þama fóru
fram háalvarlegar umræður um allt hið
markverðasta sem var að gerast í list á
þessum tima en á milli þess var stiginn
dans, hljóðfærasláttur og fengið sér i staup-
inn. Það var safnað fyrir áfenginu meðal
samkvæmisgesta og menn siðan gerðir út
af örkinni til að kaupa það. Stundum
komu þeir sem sendir voru alls ekki aftur,
en menn kipptu sér ekki upp við slikt
heldur var safnað aftur og aðrir sendir í
þeirra stað. Við iögðum blátt bann við þvi,
að menn fengju að auglýsa sýningar þarna
i Klúbbnum og settum okkur þá megin-
reglu að taka ekki við neinum framlögum
til klúbbsins, enda þótt ýmsir auðkýfingar
væru reiðubúnir til þess. Það varð nefni-
lega svo, að klúbburinn okkar varð ákaf-
lega eftirsóttúr og betri borgarar margir
hverjir vildu ólmir og uppvægir fá þarna
aðgang. En enginn fékk að fara inn fyrir
"iíyr nema hann væri i fylgd með einhverj-
um af klúbbfélögunum. Þó voru aldrei
stofnuð nein formleg samtök um starfsemi
klúbbsins, aldrei kosinn formaður eða ráð-
inn framkvæmdastjóri heldur var honum
haldið gangandi með þvi að félagar
Framhald á bls. <>3.