Morgunblaðið - 18.09.1977, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1977
— Að þekkja...
Krarnhald af bls. 34.
greiddu mánaðarlega smáupphæð i sam-
eiginlegan sjóð. f þessum hópi voru margir,
sem síðar urðu frægir málarar, eins og t.d.
Kooning og einnig aðrir, sem ennþá berjast
i bökkum i list sinni. En i þá daga vorum vi
allir heldur snauðir menn og þú getur þvi
imyndað þér kostuglegheitin að i þennan
félagsskap kepptist fina fólkið við að kom-
ast — það þótti fint að taka niður fyrir sig,
og iðulega gat þarna að lita margmilljónera
veitast um innan um hálfslompaða og
bláfátæka listamenn.“
Segðu mér frá því, þegar þú hittir
Nínu fyrst?
„Ég hitti Nínu fyrst árið 1945. Þá var það
þannig, að i New York voru 3—4 sýningar-
salir, sem sinntu samtimalist, það var nú
allt og sumt. Hins vegar var fjöldinn allur
af söfnum, sem sýndu ails konar list frá
öllum öðrum timum, bæði eftir heima-
menn og viðurkennda erlendra málara, þvi
að nú voru striðstimar og margt fólk, bæði
frá Frakklandi og Þýzkalandi, leitaði vest-
ur um haf og þar á meðal kunnir málarar.
Þar á meðal voru t.d. ýmsir „serialistarnir"
en einnig Mondrian, Max Ernst og Léger.
Þeir hittu bandariska málara og mörkuðu
mikil spor i nútima myndlist þar. Upp úr
þessum jarðvegi spratt afstrakt-
expressjónisminn, heiti sem hefur verið
mikið notað, en merkir i sjálfu sér ekki
neitt, kannski helzt það að menn tjá sig i
afstrakt formum.
Þetta skall yfir eins og bylgja. Þama voru
söfn, eins og Whitney-safnið, sem ein-
skorðaði sig ekki við listamenn af banda-
risku þjóðemi heidur stóð það opið öllum,
sem unnu að list sinni i Bandarikjunum,
sama hvers þjóðernis þeir voru. Þetta þótti
mér ákaflega lofsvert og vona að safnið
haldi áfram á þessari braut, þvi að þetta er
i anda þeirrar grundvallarreglu sem banda-
riskt þjóðfélag er byggt á. Og enda þótt
margt misþjafnt megi segja um Bandarikin
og ég viti að þau eru ekki i alltof miklu áliti
meðal margra hér i Evópu, þá hefur mér
sjálfum ailtaf fundizt mikið til um þennan
þátt i bandarisku þjóðlifi, þessi áherzla sem
lögð er á frelsi hvers einstaklings, kannski
af þvi að ég kynntist eitt sinn og bjó um
tima við einræði hinnar grimmilegustu
tegundar.
Hvar var ég? Já, ég var að segja þér frá
söfnunum, og sýningunum þar. Mér er
sérstaklega minnisstæð ein sýning i lok
striðsins, þar sem var sýning á franskri
samtimalist, sem frönsk stjórnvöld sendu
yfir hafið. Þetta ver afspyrnu slæm sýning,
og við þessir ungu málarar sem sáum hana,
urðum fyrir meiriháttar áfalli. Við kom-
umst auðvitað að þvi siðar, að þessi sýning
var alls ekki dæmigerð fyrir franska mynd-
list á þessum tima heldur að það hafði
tekizt svona illa til við val á myndunum, en
eins og á stóð töldum við að þetta væri sú
list sem iðkuð væri i Frakklandi og dróg-
um þá ályktun að henni hefði hnignað
svona á styrjaldarárunum. Þetta virkaði
þannig á okkur, að við fylltumst eldmóði
og strengdum þess heit, að nú yrðum við
að taka yfir þar sem myndlistinni sleppti i
byrjun striðsins, við yrðum að taka á okkur
að halda á lofti vestrænni hefð og góðri
myndlist úr þvi svona væri komið fyrir
Frakklandi. Þetta voru engin samtök með-
al okkar heldur einhver tilfinning, sem fór
eins og eldur um sinu. Við fylltumst
ábyrgðartilfinningu. Við höfðum verk að
vinna og ekkert gat stöðvað okkur — við
beinlinis þröngvuðum afstraktexpressjón-
ismanum upp á almenning og söfnin, sem
voru alls ekki reiðubúin að taka við honum
en áttu engan annan kost. Sigurinn vannst
og okkur fannst við vera guðlegar verur.
Afleiðingin varð siðan sú, að þungamiðja
myndlistarinnar færðist frá Paris yfir til
New York.“
Og hefur þú verið algjörlega trúr
þeirri list sem spratt upp við þessar
kringumstœður? Ég á við, að síðan hafa
komið fram liststefnur sem nú vilja erfa
ríkið, t.d. hugtakalistin — hefur aldréi
hvarflað að þér að fást við eitthvað því
um likt?
„Hugtakalistin, já. Heyrðu, en ég
gleymdi alveg að segja þér hvemig ég hitti
Ninu fyrst — þú verður að minna mig á
það á eftir, en fyrst ætla ég að segja þér
skoðun mina á þessari nýju list. Sjáðu til —
það eru alls kyns hópar til — framúrstefnu-
hópar og þessa stundina ber kannski mest á
hugtakalistinni. Og ég get sagt það, að ég
kann að meta „hugdettur" og sumt af þvi,
sem nú er verið að gera á þessu sviði, finnst
mér býsna gott en almennt held ég að þessi
list eigi ekki eftir að standast timans tönn.
Strangt til tekið getur þetta naumast kallazt
myndlist heldur er þetta miklu fremur
sjónarspil. Þessa list skortir bæði styrk og
dýpt að minu mati. Raunverulega má segja
að hún sé i eðli sinu bókmenntaleg og við
höfum áður upplifað bókmenntalegar
stefnur innan myndlistarinnar, t.d. „seria-
■listina“ og þama er allt á eina bókina lært
— ef það vantar myndræna þáttinn, þá
stenzt hún ekki sem myndlist, þá skortir
hana sannfæringarkraftinn. Og ég vil taka
það skýrt fram, að þetta er ekki fordómar
af minni hálfu, þvi að ég er opinn fyrir
öllum nýjungum, svo mikið veit ég um
sjálfan mig. Nei, þetta er list sem hefur
enga dýpt og ég held hún sé sannast sagna
tizkufyrirbrigði. Þú veizt, að sumir þessara
listamanna hafa lagt það á sig að leggja
plast kringum heil fjöll. Þetta er auðvitað
umtalsvert afrek og heilmikið sjónarspil,
en þegar öllu er á botninn hvolft þó ekki
meira sjónarspil en svo, að það bliknar i
samanburði við tækniafrek nútimans, t.d.
lendinguna á tunglinu. Ef aðalmarkmið
þessara listamanna er að framleiða sjónar-
spil þá geta þeir eins lagt upp laupana
strax, þvi að þeir hafa enga möguleika á
þvi að keppa við nútimatæknina. Hún
verður þeim ætið langtum fremri.
Og þá erum við aftur komnir að því
hvernig þú hittir Ninu.
„Alveg rétt. Ég var þarna áðan að byrja
að segja þér frá þvi, að það hefðu verið
3—4 sýningarsalir i New York, sem ein-
ungis sýndu samtimalist, og maður hafði
það fyrir venju að ganga reglulega á milli
þeirra til að sjá hvað um væri að vera. Einn
þeirra stóð við Madison-breiðstrætið i
hornhúsi, sem venjulega er kallað Fuller-
byggingin og maðurinn sem rak þennan sal
hét J.B. Newman, Þjóðverji sem komið
hafði vestur um haf á þriðja áratugnum og
kynnti ýmsa þekkta evrópska málara fyrir
Bandarikjamönnum, t.d. Klee, svo að ein-
hver sé nefndur. Ég lagði þangað leið mina
einn daginn og þegar ég kom að, sá ég að
hann var fullur af fólki og vissi þar með að
þarna væri verið að opna sýningu. Ég hafði
ekki hugmynd hver málarinn var en rangl-
aði um salina og virti fyrir mér myndimar.
Þetta voru þróttmiklar myndir, sem mér
gazt strax vel að og þar sem ég stóð þama
kom Newman aðvifandi og spurði hvort
mér félli sýningin. — Já, og það var
kominn timi til að þú héldir aimennilega
sýningu, sagði ég, þvi að mér hafði þótt
litið um sýningarnar þama undanfarið.
Newman firrtist ekki meira við en svo,
að hann spurði mig hvort ég vildi hitta
listamanninn. Jú, ekki hafði ég á móti þvi
og Newman leiddi þá fyrir mig unga konu
og var þarna Nina komin. Ég var satt að
segja dálitið undrandi, þvi að ég hafði átt
von á þvi að listamaðurinn væri karlmaður
eftir myndunum að dæma. Við hittumst
siðan tvivegis án þess þó að nokkurt til-
finningalegt samband kæmist á, og i sið-
asta skiptið hafði talazt svo um á milli
okkar, að ég byði henni út að borða. Hún
bjó þá aðeins nokkrum húsum frá mér, svo
að hið tiltekna kvöld gekk ég yfir til hennar
en þá svaraði enginn hvemig sem ég barði
upp á hjá henni. Ég botnaði ekkert i þessu,
en gafst upp á biðinni og brá mér inn á
veitingahús i grenndinni, sem ég kom oft á.
Viti menn — situr ekki Nina þar og með
öðmm karlmanni. Auðvitað fauk i mig, svo
að ég strunsaði framhjá og yrti ekki frekar
á hana.
Það er annars skritið að i hvert sinn sem
ég minntist á þetta atvik við Ninu, vildi
63
hún ekkert við það kannast og kvað þetta
eintóman hugarburð i mér. Hún hvarf mér
svo sjónum i fáein ár, faðir hennar lézt i
millitiðinni og hún fór heim til fslands. En
svo var það nokkrum árum siðar, að ég var
enn staddur i þessum sama sýningarsal og
þá stendur Nina þar allt i einu fyrir framan
mig og heilsar mér, gleiðbrosandi, eins og
gömlum vini. Ég er að visu nokkuð lang-
rækinn en lét nú á engu bera, og ég man að
Nina jpurði mig hvort ég vissi um nokkra
vinnustofu á lausu. Nei, ég vissi ekki um
neina slika en sagði, að hún gæti gefið mér
simanúmer sitt og ég þá hringt i hana, ef ég
hefði spurnir af vinnustofu. Þetta æxlaðist
siðan þannig, að siðar þennan sama dag
hringdi ég i hana, sagðist að visu ekki hafa
fundið neina vinnustofu handa henni en ég
væri að fara i samkvæmi til tónskálds
nokkurs, kunningja mins, og hvort hún
vildi koma með? Hún var til i það, við
fórum til tónskáldsins og urðum siðan
ástfangin. Þannig er nú sú saga.
Heldurðu að þið Nina hafið haft áhrif
hvort á annað i list ykkar?
„Nei, gagnkvæmara áhrifa gætir ekki i
einni einustu mynd okkar beggja, ieyfi ég
mér að fullyrða, og eins og ég tel raunar að
yfirlitssýningin hér beri glöggt vitni. Má
það reyndar teljast furðulegt miðað við að
sambúð okkar stóð i um tvo áratugi. Við
bárum þá jafnan virðingu fyrir þvi sem hitt
okkar var að gera, studdum hvort annað
með ráðum og dáðum en fórum samt alltaf
okkar eigin leiðir. Á þessari sýningu hérna
er kannski ein mynd, sem minnir á Ninu
og það visvitandi. Þetta er ein af fáum
stórum myndum á sýningunni, mynd sem
ég málaði þremur árum eftir lát hennar og
er eins konar „in memoriam" um Ninu —
með þessum stóru formum sem einkenndu
myndir hennar en öðru visi upp byggð og
með annars konar litasamsetningu. En
ástæðan fyrir þessum litlu áhrifum er auð-
vitað sú, að þegar við hittumst erum við
bæði orðin þroskaðir persónuleikar og
mótaðir listamenn, sem ekkert gat breytt.
Hins vegar þekkti ég fjölmörg dæmi um
áhrif milli hjóna, sem bæði eru myndlistar-
menn, en þá er nú venjan sú, að annar
aðillinn er sterkari og áhrif hans verður
ríkjandi i verkum hins. Sérstaklega á þetta
þó við um ung hjón, og venjulega er það þá
konan sem verður háð listsýn mannsins og
mörg dæmi eru um það að konan detti út
úr listinni, sennilega vegna þess að það
kemur i hennar hlut að annast börnin,
þegar þau koma, og allt heimilishaldiö.
Liklegast er, að þama sé að ferðinni
karlmannskúgunin alræmda — the male
chaucinism. Þetta kann að vera að breytast
og Nina hefði aldrei látið sér svona lagað
lynda. Hún var ábyggilega mikil jafntéttis-
kona á þess tima mælikvarða."
— b.v.s.
— Mynd- og
handmennt
Framhald af bls. 45
næsta ótrúlegt og jaðrar við að
vera fáránlegt hve vel selst á
myndverkasýningum hérlendis,
en of litið er gert að því að þroska
mynd- og formskyn almennings
og fræða hann í þessum efnum.
Hér er brýn þörf úr að bæta með
haldgóðri upplýsingamiðlun f
öllum skólum landsins og fjöl-
miðlum. Fjölmiðlar hafa hér
nokkuð lagt til rnála á síðari
árum, einkum er gagnrýni varðar
en þar skortir meira af greinum
almenns eðlis um listir. Aðgengi-
legar fræðandi greinar um hinar
aðskiljanlegustu tegundir lista.
Mér er kunnug að vilji er fyrir
hendi hjá menntamálaráðuneyt-
inu uni að stórefla mynd- og hand-
menntakennslu í skólum
landsins, en ófáir skólastjórar
munu hér ekki vera með á nótun-
um og telja, að margt annað eigi
að hafa forgang t.d. að auka
hjálpartækjakost fyrir önnur
kennslufög. Þetta virðist skannn-
sýn afstaða, því að sjálfsögðu
koma hjálpartæki að litlum
notum í höndum þeirra, er ekki
geta beitt skapandi hæfni, á sama
hátt og enginn verður læs af þvi
einu að fá sér gleraugu og er hér
einföld, en hliðstæð samliking.
Fegurstu smíðisgripirnir hafa
ekki endilega verið gerðir með
fullkomnustu tækjunum, né nafn-
toguðustu málverkin unnin með
bestu penslunum.
Eðlilega hef ég öðru fremur
rætt um myndina í þessum pistli,
en mynd- og handmennt spannar
mjög víðfeðmt svið, svö viðfeðmt
að ég hef hugleitt hvort ekki væri
réttara að nota hér samheitið
Sjón- og handmennt. I fyrsta lagi
hljóta allar myndmenntir að vera
handmenntir einnig og i annan
stað kemur sjónin allstaðar við
sögu gagnvart handmenntum og
þá vitaskuld einkum hin þjálfaða
sjón. Hér eru sjóndaprir og blind-
ir undantekning, en þeir geta náð
mjög langt i handmenntum er
mætti greina sem „skynrænar
handmenntir".
Ég hef reynt að skýra hér gildi
og þýðingu sjón- og handmennta i
skólakerfinu og vil að lokum
benda á það, að i sambandi við
íslenzkan iðnað, sem stöðugt er
verið að leitast við að efla, styrkja
og auglýsa með iðnkynningum
víða um land, — að það er tómt
mál að hyggjast byggja upp
gildan iðnað án gildrar
menntunar i skólakerfinu
varðandi mynd- og handmennt.
Hér gildir það sem annarsstaðar
að undirstaðan sé rétt.
Bragi Asgeirsson.
olílitir
2 gæðaflokkar
■ vatnslitir
plötur og túpur
þekjulitir
plötur, túpur
og glös
acryl-iitir
taulitir
postulinslitir
silkiþrykkslitir
2 gerðir
þrykklitir
f dúk
strigi
blindrammar
grunnur og oliur
penslar
marðarhár
svinshár
íkornahár
nylon
olíulitasett
pallettur
dúkskurða rsett
karton ótal gerðir
pallettuhnifar

teiknivörudeild
Hallarmúa 2
SENDUMí
PÓSTKRÖFU
„Allt til að auka listina'
eða listaukandi . . .
KVEÐJUHÓF
ÁRSHÁTÍÐIR
FUNDAHÖLD
FERMINGARVEIZLUR
TJARNARBÚÐ
— SÍMI - 19000 - 19100 —
BINGO
AFMÆLISHÓF
BRÚÐKAUPSVEIZLUR
ERFIDRYKKJUR