Morgunblaðið - 06.11.1977, Blaðsíða 38

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. NOVEMBER 1977
38
AR UNDIR RAÐSTJORN
Eftir
DAVID
FLOYD
David Floyd h'efur undan-
farin 25 ár skrifað um mál-
efni kommúnistaríkjanna
fyrir The Daily Telegraph,
Sovétríkin eru orðin 60 ára
og í tilefni af því var lögð fram
ný stjórnarskrá. I henni er fátt
nýtt og ekkert, sem bendir til
þess, að frelsi og lýðræði sé i
vændum austur þar. Þvert á
móti treystir nýja stjórnar-
skráin enn vald flokksins.
Það þarf vart að taka fram, að
Eðsta ráðið samþykkti nýju
' tjórnarskrána í einu hljóði og
jndirritaði hana vefningalaust.
Sjötta grein skrárinnar
hljóðar svo: „Kommúnista-
flokkurinn fer með stjórn og
markar stefnu sovézka
þjóðfélagsins. Hann er kjarni
stjórnkerfis þess, rikisins og
allra stofnana“. Þegar
Brezhnev lagði fram drögin að
skránni, snemma á þessu ári,
komst hann svo að orði:
„Kommúnistafiokkurinn hefur
hingað til markað og mun halda
áfram að marka stefnuna í
öllum helztu málum í Sovét-
ríkjunum". Þetta eru skorin-
orðar yfirlýsingar: Flokkurinn
ræður öilu. Þær segja þó í raun-
inni næsta lítið um stjórnar-
farið.
Hið ytra er stjórnarfarið í
Sovétrikjunum nokkuð ólikt
stjórnarfarinu í Þýzkalandi á
timum nasista. Hins vegar er
minni munur innra — nema
hvað stjórnarfarið í Sovét-
ríkjunum er mun strangara,
öflugra og um fram allt traust-
ara en hitt var. Þess er að minn-
ast, að Hitler var aðeins rúman
áratug við völd. En stjórnar-
farið í Sovétríkjunum er 60 ára
um þessar mundir, og engan
bilbug á því að sjá enn, sem
komið er. Það er ekki af því, að
það sé vinsælt af öllum
almenningi, ekki af því, að því
fylgi betri lífskjör en öðru
stórnarfari, enda er síður en
svo. Astæðan til þess, að það er
enn við lýði og hefur lítið sem
ekkert breytzt frá upphafi er
sú, að það er nærri steinrunnið.
Og steingervingar taka ekki
miklum breytingum.. .
I kommúnistaflokknum, sem
er allsráðandi í Sovétríkjunum,
eru einar 15 milljónir manna.
Flokkurinn er ekki stjórnmála-
flokkur í þeim skilningi, sem
menn á vesturlöndum leggja í
það orð. Þetta er þaulagaður
her. Menn eru valdir i hann, og
ekki teknir nema góðir
marxistar, sem játa kenningu
hins opinbera af heilum hug.
Að sjálfsögðu verða þetta að
vera úrvalsmenn: þeir eiga að
stjórna iýðnum. Það fylgja því
ýmsar skyldur að vera félagi í
kommúnistaflokknum. En
einnig forréttindi, og jafnvel
nokkur völd. Einir 300 þúsund
félaganna eru fastráðnir
embættismenn flokksins, og
það eru þeir, sem stjórna Sovét-
ríkjunum.
Flokkurinn er kjarninn í
stjórnarfarinu, eins og
Brezhnev komst að orði.
Flokkurinn er alls staðar inni: í
hernum, í öllum ráðum,
lögreglunni, í öllum ráðuneyt-
um. Hann hefur erindreka og
eftirlitsmenn i öllum skólum, á
öllum vinnustöðum, í öllum
stofnunum yfirleitt.
Leyniþjónustan KGB er
annar herinn til, og liggja
þræðir þessara tveggja viða
saman. I KGB munu vera 400
þúsund manns — fyrir utan
samverkamenn, uppljóstrara,
sem eru ótaldir og úti um allar
jarðir. En auk þess eru vopn-
aðar herdeildir, óháðar aðal-
hernum sovézka, sem telur
þrjár milljónir manna.
Náin tengsl flokksins, hersins
og leyniþjónustunnar eru
greinileg í skipan stjórnmála-
ráðsins. Þar eiga báðir sæti,
Andropov yfirmaður leyni-
þjónustunnar og Ustinov varna-
Brezhnev: Forseti, marskálkur... og sitthvað fleira.
málaráðherra. Saman eru
þessar stofnanir allsráðandi.
Það er engin furða, að
„stjérnarandstaðan" fær litlu
áorkað. Það er ekki furða, að
lítið er um gagnrýni. Og það er
lítil von um umbætur við
þessar aðstæður.
Leiðtogar Sovétríkjanna fara
ekki í launkofa með þá fyrirætl-
un sina að þröngva öllum lands-
lýð til sömu skoðunar með góðu
Þeir sem eru samþykkir geri svo vel að rétta upp hönd.
telst til forréttinda að fá að ganga f hann.
Aðeins einn flokkur er leyfður — og það
eða illu. Nú verða þeir að viður-
kenna, að þetta hefur ekki
tekizt enn og alltaf mögla ein-
hverjir. En valdhafarnir kunna
einfaldar skýringar á því. Þeir
kenna andófið óhollum áhrif-
um frá Vesturlöndum. Andófs-
menn eru spilltir, þeir
spilltustu launaðir njósnarar.
En spillingin verði upprætt;
hún muni ekki fá að breiðast
út. „Andóf er orðið atvinna og
vel borguð í erlendum
gjaldeyri“ sagði Andropov,
yfirmaður KGB, ekki alls fyrir
löngu. Síðar komst hann svo að
orði, að Sovétmenn væru rúmar
250 milljónir talsins og það
væri merkilegt, ef ekki fyndist
„einn hlutinn". En hann lagði á
það mikla áherzlu, að þessi
„öðru vísi “ hugsun skyldi
kveðin niður að fullu fyrr eða
síðar. Það væri „erfitt verk að
ala upp nýja manntegund" og
afar tfmafrekt. En það væri
langt komið, og hinum villu-
ráfandi fækkaði sífellt.
Andófsmenn eiga við óvígan
her að etja þar sem eru flokkur-
inn og leyniþjónustan. Þeir eru
einangraðir, því að „yfir-
gnæfandi meiri hlutinn“ eins
og Andropov sagði er heila-
þveginn af fjölmiðlunum, sem
bergmála aðeins skoðanir yfir-
valda. Þeir eiga stöðugt á hættu
að verða handteknir og dæmdir
til langrar vistar i fangabúðum
eða, sem verra er, teknir til
^rein
„meðferðar“ í geðsjúkrahúsum.
Það er satt að segja með ólík-
indum, að sovézkir andófsmenn
hafa ekki gefizt upp. Hlýtur
það þó oft að hvarfla að þeim.
Þeir fá sáralitlu áorkað og
horfurnar hafa lítið batnað „En
það verður að halda áfram að
reyna jafnvel þótt ekkert
vinnist á“, sagði Andrei
Sakharov einhvern tíma. Og
hann og félagar hans halda
áfram að reyna.
Það má kalla fágæta þraut-
seigju.
En menn á vesturlöndum
verða líka að halda áfram að
reyna. Það er lítil von til þess,
að við fáum breytt sovézka
stjórnkerfinu utan frá. En við
verðum að reyna að koma í veg
fyrir það, að sovézkum stjórn-
völdum takist að eyða allri
gagnrýni i landinu, heilaþvo
alla þegna sina og einangra þá
frá umheiminum. Ef þeim
tækist það yrðu Sovétríkin ^
hættulegri en nokkru sinni
fyrr, þau yrðu riki vélmenna, ef
svo má að orði komast og slík
ríki bíða sjaldan lengi tilefnis
til stríðs. Það er því brýn
nauðsyn að sovézkur
almenningur fái fregnir af lýð-
ræði og mannréttindum, jafn-
vel þót lítil von sé til þess, að
hann öðlist þau á næstunni. Og
það er nauðsyn, að þjóðir Sovét-
ríkjanna aðrar en Rússar fái
fregnir af sjálfstæðishreyfing-
unni, sem farið hefur um
heiminn á okkar dögum, enda
þótt Iítil von sé til þess, að
Rússar veiti þessum þjoðum
sjálfstæði á næstunni.
Stjórnarfarið í Sovétríkjun-
um kann að vera stöðugt. En
leiðtogar Sovétríkjanna eru
ekki öruggir um sig og völd sín.
Þeir stjórna með tilstyrk hers.
Völd þeirra byggjast á kúgun.
Og þeir eru ekki í rónni. Það er
ótti, sem veldur því að þeir láta
varpa Orlov í fangelsi, taka
síma Sakharovs úr sambandi,
reka rithöfunda í útlegð og
gera bókahandrit upptæk. Þeir
banna vestræn blöð og vestræn-
ar útvarpssendingar af ótta við
„óheppilegar" hugmyndir, ótta
við það, að sovézkur
almenningur fái fréttir af
lífinu utan landamæranna. Það
er ótti, sem veldur þvi, að þeir
standa ekki við Helsinkisátt-
málann, sem þeir undirrituðu
ekki alls fyrir löngu. Ötti
veldur því, að landamæra
Sovétríkjanna er gætt svo vel,
sem raun ber vitni og mönnum
gert illkleyft að ferðast til
útlanda.
Þessi ótti varð einna greini-
legastur árið 1968, þegar herir
Varsjárbandalagsins réðust inn
i Tékkóslóvakíu af því að ráða-
menn þar höfðu ætlað að koma
á „mannúðlegum kommún-
isma“ i landinu. Það mátti
aldrei verða. Og sami óttinn
kemur fram i viðbrögðum
Kremlverja við Evrópukomm-
únismanum.
Ráðamenn Sovétrikjanna eru
hræddir um sig og standa gráir
fyrir járnum gegn ,,óvininum“
heima fyrir og erlendis. Þetta
gerir það að verkum, að lítil
von er til breytinga af nokkru
tagi: kerfið er alveg fast. Skrif-
ræðismennirnir ríghalda í hið
ríkjandi fyrirkomulag og leggj-
ast gegn öllum breytingum af
ótta um völd þeirra og forrétt-
indi. Af þessum sökum leggjast
þeir jafnvel gegn breytingum,
sem gæti orðið til þess að stór-
bæta efnahaginn, t.d. því að
leyfa ákveðna samkeppni í iðn-
aði og endurskipuleggja sam-
yrkjubúskapinn.
Að sjálfsögðu hljóta einhverj-
ar breytingar að verða fyrr eða
síðar. Öll mannfélög hljóta að
taka einhverjum breytingum
fyrr eða síðar. öldungarnir í
Stjórnmálaráðinu munu víkja j|
sætum fyrir sér yngri mönnum.
Enn hafa öldungar töglin og
hagldirnar í flokknum. En tveir
Framhald á bls. 47.