Morgunblaðið - 23.03.1978, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. MARZ 1978
73
Þegar de Valera dró sig í hlé sem forseti áriö 1973 fór hann I kurteisisheimsókn í Þinghúsið, „Dail Eireann"
Þar sem hann haföi marga hildi háö.
heimti ætíð þrek sitt aftur til
endurnýjaðrar baráttu. Smáþjóð,
sem aldrei gat lýst sig sigraða og
hefur aldrei glatað sál sinni."
En de Valera hélt sínu ekki síður
gagnvart Bandaríkjamönnum og
Þjóðverjum og tók t.d. talsverða
áhættu með því að fordæma árásina
á Holland og Belgíu einmitt á þeim
tíma, er Hitler var í mestum
uppgangi. Við fráfall Hitlers sendi
de Valera samúðarkveðjur til þýzka
sendiherrans í Dyflinni, Hempel.
„Að láta það úr hendi fallast hefði
verið ófyrirgefanlegt virðingarleysi
við þýzku þjóðina og herra Hempel,"
sagði hann.
De Valera var við völd samfellt frá
1932 til 1948. Eftir því, sem stríðið
fjarlægðist, virtist svo sém töfrar
hans dvínuðu. Stjórn hans féll í
kosningunum 1948. Tóku nokkrir
flokkar höndum saman og var
samsteypustjórn sett á fót undir
forystu annars stærsta stjórnmála-
flokksins, Fine Gael. Ekki leið þó á
löngu unz hann fékk uppreisn á ný
og sat hann aftur við stjórnvölinn
frá 1951 til 1954. Var hann þá 72 ára •
að aldri og næsta steinblindur. Stóð
það þó ekki í vegi fyrir því að hann
leiddi stjórnarandstöðuna áfram.
Tign í
ellinni
En því fer fjarri að gamla
manninum væri öllum lokið. Hversu
ótrúlegt sem það kann að virðast átti
hann eftir að vinna sinn stærsta
sigur fyrr og síðar. Hálfáttræður að
aldri, árið 1957, vann hann stærri
meirihluta á þingi en flökkur hans
hafði nokkru sinni notið áður eða 13
sæta meirihluta. Þetta er öllu meira
afrek þegar tillit er tekið til þess að
hér var í fyrsta skipti kosið hlut-
fallslegri fulltrúakosningu. Það
leyndi sér þó ekki lengur að kempan
var farin að lýjast og komst nánasti
samstarfsmaður hans og arftaki,
Sean Lemass, svo að orði að hann
væri ekki frumkvöðull lengur heldur
nokkurs konar „sáttasemjari". Árið
1958 komu nokkrir „piltanna hans“
saman og ákváðu að fara á fjörurnar
við öldunginn um að hann yrði
forsetaefni flokksins í kosningum,
sem þá voru á næsta leiti. Það er
athyglisvert að lesa frásögur nákom-
inna samstarfsmanna de Valera um
kvöl þá og erfiðismuni er ákvörðun
þessari fylgdu. Það var alvarleg
stund, er gengið var frá hverjir
ganga skyldu fyrir leiðtogann og
impra á málinu við hann og gengu
þeir næsta grátklökkir á fund hans.
Foringinn gaf samþykki sitt eftir
nokkra umhugsun og hlaut hann
kosningu ctil forseta með rúmum
meirihluta. Þót hann hefði hér með
hætt beinum afskiptum af stjórn-
málum hafði vakandi auga hans með
þjóðmálum í hásætinu mótandi áhrif
á allar athafnir eftirkomandi leið-
toga.
Áður en de Valera kvaddi þingsali
hinstu kveðju átti hann þó eftir að
sýna eftirminnileg tilþrif. I maí
mánuði 1959 flutti hann ræðu með
framlögðu þingfrumvarpi sínu um
afnám hlutfallskosningar. Hann
sannaði þá að hann var ennþá fær
um að tala í flóknum og erfiðum
þingumræðum svo bragur væri að.
Talaði hann í klukkustund blaða-
laust áður en hann tók upp dagblað
stjórnarandstöðu og þóttist lesa þar
upp ummæli um óhagkvæmni þáver-
andi kosningafyrirkomulags. Hann
hélt blaðinu fyrir framan sig og
virtist lesa upphátt af síðum þess.
Það fór að vísu ekki frarahjá þeim
sem næstir honum sátu að gamli
maðurinn sneri blaðinu öfugt. Frum
varp þetta var fellt áður en hann
yfirgaf þingsalinn, þar sem hann
hafði ráðið lögum og lofum í 33 ár.
Þann sama dag voru sama sem 42
ára síðan hann hafði sloppið úr
fangelsi í Bretlandi og hafizt til vegs
sem mesti þjóðarleiðtogi írlands á
öldinni.
Hinn aldraði forseti átti eftir að
koma á óvart með óbilandi starfs-
þreki og næmri innsýn. Hann
ferðaðist víða og hafði oft viðstöðu
í páfagarði. Hann var gestgjafi
margra þjóðhöfðingja og voru de
Gaulle, Kennedy og Nixon í hópi
þeirra.
Fortíð helzti
vandi nútíðar
Það er erfitt að meta mótunar-
áhrif stjórnmálamanns sem de
Valera öðru vísi en í ljósi írskrar
sögu og þjóðarlundar. Má í rauninni
segja að hann hafi verið leiðtogi af
þeirri tegund, sem vex ekki aðeins af
eigin hæfni heldur einnig og ekki
síður af samhljómun hans og þeirrar
þjóðar er hann leiðir. Kemur þetta
heim og saman við áðurnefnd
ummæli leiðtogans um hvernig hann
þóttist kanna hug írsku þjóðarinnar.
Aðdáendur hans hafa mjög haft
þessi orð hans í hávegum en hinu er
ekki að neita að þau hafa orðið
öðrum aðhlátursefni, enda er því
ekki að leyna að þau voru sögð um
líkt leyti og biðraðir útflytjenda
hrönnuðust upp. Þannig hefur einn
beinskeyttasti gagnrýnandi hans,
Sean 0‘Faolain, sagt að enda þótt
segja megi að de Valera hafi verið
með heiðvirðustu mönnum að svo
miklu leyti sem hann beindi kast-
ljósum sínum að eigin hjarta, verði
engu síður að segjast að kastljós
þessi myrkvuðust oft á ærið dular-
fullan hátt. Hann segir á einum stað:
„Vandamálið er hér að vegna þröng-
sýni sinnar hneigðist hann oft til að
hemja hugsun sína við hefðbundnar
og einföldustu línur. Eftir að hafa
verið alinn upp í bóndakoti leit hann
svo á að hann væri fulltrúi
smábænda. En þetta er jafn kjána-
legt og að segja ef þú værir
rithöfundur og sonur lögreglumanns
eða alinn upp í leiguhúsnæði, að þú
yrðir að sækja hugmyndir þínar á
lögreglustöðina eða skrifa allar
sögur þínar fyrir húsráðendur."
Þessi orð 0‘Faolains virðast ekki
all fjarri sanni þegar tillit er tekið
til þeirra hugðarefna, sem foringinn
helgaði krafta sína.' Oft hefur verið
á það bent að de Valera hafi ekki
haft ýkja mikinn áhuga á því, sem
kallað hefur verið velferðarríki
okkar tíma. Viðfangsefni hans voru
fyrst og fremst þjóðleg og menning-
arleg og hann skeytti lítt um að
koma Irlandi á efnahagslegt landa-
kort tuttugustu aldar. Það, sem
virðist hafa vakað fyrir honum, var
að standa vörð um lítið og guðhrætt
land, keltneskt og samstætt, dreif-
býlt en sjálfu sér nægt. Stjórnarskrá
lýðveldisins frá 1938, sem var svo til
að öllu leyti verk de Valera, ber
þessari hugsjón leiðtogans ríkulegt
vitni. Með samningu stjórnarskrár
þessarar má vissulega líta svo á að
de Valera hafi unnið umtalsvert
afrek. Byggja þurfti upp sjálfstraust
fátækrar og fákunnandi þjóðar og
græða kaunin eftir harðvítugt borg-
arastríð, sem splundrað hafði ein-
ingu landsins. Segja má áð stjórnar-
skráin sé minnismerki um þetta
tilkomumikla afrek einstaklings.
Þegar litið er á hvernig hann lagði
grunninn og hvaða verðmæti hann
hafði til viðmiðunar, „að írland, sem
okkur hefur dreymt um“ skýrist á
hvern hátt stórmennið táknaði
fremur en mótaði. Það var ímynd
hans sem þjóðhetju, sem varð honum
drýgst til brautargengis og það var
sú ímynd sem hann lagði rækt við á
vettvangi stjórnmálanna. Það má
því taka undir gagnrýni 0‘Faolains
að „styrkur hans í kosningum hafi
verið hans mesti veikleiki sem
leiðtoga".
Sagt hefur verið að stærsta
vandamál Ira á tuttugustu öld hafi
verið fortíðin. Ýmis þau málefni,
sem efst eru á baugi í írsku þjóðlífi,
renna stoðum undir þessa staðhæf-
ingu.
I flokk þessara málefna má nefna
trúmál, trúarlegt uppeldi og almennt
siðgæði, hjónaskilnaði og getnaðar-
varnir, auk mála, sem lúta að írskri
menningu eins og varðveizla máls-
ins. Umræða um þessi mál og önnur,
sem markast af viðhorfum kaþólskr-
ar einangrunarstefnu og fábrotins
lífsstíls, hafa löngum skyggt á
jarðbundnari verkefni, sem snerta
efnahagslega afkomu þjóðarinnar.
Það er sumpart af þessum ástæðum
að írsk stjórnmál eru að miklu leyti
eitthvað allt annað en stjórnmál, ef
við notum til viðmiðunar þau
sjónarmið er hæst hafa borið í
Framhald á bls. 76.
Ber er hver ad baki
nema sér bródur eigi
( K *
Norsku skóla- og skíöapokarnir.
Fisléttir, en mjög sterkir, góöir
skólann og í útileguna.
Opiö til hádegis laugardag 25. marz.