Morgunblaðið - 23.03.1978, Blaðsíða 16

80
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. MARZ 1978
Saga úr stríðinu um afdríf ungrar, pótskrar
stúlku, sem nú er gift og búsett á ísiandi
A í okk&l-
aÖ8 föartrí6 Hvaða stríð? Hvaíi er_ ^
Ín£Sa DáUum brauð banda
eru bermenn. • ára. * er bætt
m\u, sem er Ur \ík. Eg « (
i, h «.d í,«»«■>. •» :£raTk «
nvma segir bunir að „ar\evs\ u8
l Skórmr míwr eru ^
í hand\egglun .^ur kannsk' * ^ erUIU
u Uðnar ®ntg v\ð vitum ekkibv ^annsk\
aivgi' skóginum. stelnulaust ^
Það bytjaði all , rðl.
v\ð vorum að leik
Eftir HERDISI
ÞORGEIRSDÓTTUR
Þetta er aðeins upphaf þeirra
hörmunga, sem síðari heims-
styrjöldin hafði í för með sér. Og
þetta er aðeins brot af þeim
hörmungum, sem ég fékk Chrystel
til að rifja upp. Þegar stríðið skall
á var hún þrettán ára gömul, næst
elzt af átta systkinum. Þau bjuggu
í Danzig, sem var frfríki (pólska
hliðið) þegar stríðið brauzt út og
Þjóðverjar hertóku.
Faðir hennar var þá tekinn í
herinn. Það var í byrjun septem-
ber. Tveir menn birtust á æsku-
heimili hennar í Danzig. Menn í
svörtum búningum. Hún -vissi að
þeir voru kallaðir SS-menn.
Minnist Chrystel á æskuár sín
áður en ósköpin dundu yfir, er
svipur hennar friðsæll og hún
minnist þeirra með glöðu geði.
Sérstaklega sunnudagsmorgnana,
þegar faðir hennar fór í bakaríið
og keypti heit rúnstykki. Þá
drukku þau morgunkaffið úti í
garði, hlógu og spjölluðu saman.
„Papa var „dachdecker". Hann
smíðaði húsþök. Við vorum hvorki
rík né fátæk, aðeins hamingjusöm
fjölskylda og allt lék í lyndi.“
Faðir Chrystelar hét Paul Franz
Ziebert, ættarnafn hans var von
Sybulski sem- er pólskt. Móðir
hennar var af gyðingaættum.
„Langafi minn var herragarðseig-
andi sem missti allar eigur sínar
í fyrra stríðinu. Síðan tók fjöl-
skyldan upp þýzkt nafn.
Eg fæddist í Danzig í nóvember
árið 1926. Æska mín var ham-
ingjusöm. Papa var mikill fjöl-
skyldumaður." Chrystel hlær. „Ég
man til dæmis eftir því að á
hverjum páskadagsmorgni fórum
við út í skóg til að leita að
páskaeggjum, sem papa hafði falið
þar kvöldið áður. Við systurnar
vorum í stífuðum undirpilsum,
sem mamma saumaði á okkur.
Okkur fundumst við miklar tízku-
dömur, og fórum ekki eins óðslega
í leitinni að páskaeggjunum og
bræðurnir, enda fór það stundum
svo að „einhver“ hafði tekið
páskaeggin okkar áður en við
fundum þau.
„Faldi silfurborð-
búnaðinn í
bakgarðinum“
„Ég gleymi því aldrei. Mamma
var að þvo þvott, þegar SS-menn-
irnir birtust og sögðu okkur að
taka það sem við gætum borið og
yfirgefa húsið. Þetta var um
fjögur-leytið eftir hádegi.“
Svipur Chrystelar verður fjar-
rænn og hvort sem henni fellur
það betur eða verr er hún horfin
á vit fortíðarinnar. Næstu þrjár
klukkustundirnar talar hún stanz-
laust. Hún upplifir hörmungarnar
og einu sinni brestur hún í grát.
Það eru liðnir næstuiii fjórir
áratugir síðan en Chrystel hefur
engu gleymt. Enginn gleymir
stríðinu.
„Mamma var aldrei sterk kona
og um leið og mennirnir birtust
fékk hún hálfgert taugaáfall,
kallaði á okkur krakkana. Við
vissum ekki hvar papa var. Þarna
stóð mamma í dyrunum og ég
þrettán ára fyrir framan hana og
elzta systir mín. Yngri systkini
okkar stóðu í hóp fyrir aftan
okkur. Mamma var grátandi en
hún sagði okkur að taka það sem
við gætum borið. Við værum að
fara í burtu.
Ég hljóp inn í stofu og náði í
stóra mynd af papa, sem hékk
fyrir ofan píanóið. Paul elzti
bróðirinn, ellefu ára, tók útvarpið,
föt og sængur. Mamma spurði
hvort ég væri vitlaus að ætla að
rogast með þessa mynd. En hún
tók hana ekki af mér. Þegar
SS-mennirnir sáu hvað við vorum
stað, við vissum ekki hvert.
Enginn vissi það. Eftir átta til tíu
tíma nam hún staðar á einhverj-
um „dauðum“ stað. Við vissum
ekki hvaða stað. Það var nótt og
inn í lestarvagninur komu hjúkr-
unarkonur frá Ra„oa krossinum.
Þær deildu tveimur kexkökum á
mann og gáfu okkur að drekka.
Mig langaði til að sofna en gat það
ekki. Lestin lagði aftur af stað út
í nóttina og það var ennþá dimmt,
þegar hún nam staðar og inn í
vagninn komu SA-menn í brúnum
búningum.
Þeir æptu frekjulega: „Þið eruð
komin til Þýzkalands. Farið út úr
lestinni og bjargið ykkur sjálf!“
Ég sá að vesalings mamma tók
á öllum sínum styrk. „Krakkar
haldið í hvert annað. Hópurinn
má ekki sundrast. Þannig leidd-
umst við út.
Þetta var stórt þorp og hét
Szwinemunde. Þegar út var komið
Chrystel um prítugt. Myndin er
tekin ettir aö hún kom til
íslands.
með mikinn farangur urðu þeir
enn strangari á svipinn og skipuðu
okkur að skilja allt eftir. Þeir
skipuðu okkur síðan byrstir að
hundskast af stað, sem við og
gerðum. Paul þóttist hins vegar
þurfa sð skreppa inn í húsið. Þar
greip hann silfurborðbúnaðinn,
hljóp með hann út í bakgarðinn og
ruslaði honum bak við eitthvað
spýtudrasl. Hann hélt við mund-
um koma aftur. Við komum aldrei
til baka... og silfurborðbúnaður-
inn var engu betur settur úti í
garði — heimilið okkar hefur
eflaust verið sprengt í loft upp
eins og Danzig öll.
„Þið eruð komin
til Þýzkalands —
farið út og
bjargið ykkur sjálf“
Þeir fóru með okkur á lestarstöð
og þar var okkur hent inn í
flutningalest. í sama klefanum
voru tugir manna samanþjappað-
ir, grátandi börn og gamalmenni.
Við systkinin héldum í hvert
annað og grétum. Lestin lagði af
skiptust allir í smáhópa og við
lögðum af stað. Hvert? Það vissi
ég ekki og ekki heldur mamma.
Enginn vissi það. Við gengum
bara'áfram. Eitthvað inn í skóg-
inn.
Alls staðar voru hermenn,
slasað fólk og lík sem var hrúgað
saman.
Við lögðumst fyrir á berri
jörðinni, ekkert okkar gat í raun
sofið og yngstu börnin grétu
hástöfum. ‘ Þau voru svöng. Paul
gat ekki hlustað á grát þeirra
lengur og sagðist ætla að biðja
herfólkið um brauð handa þeim.
Elzta systir mín fór með honum.
Ég horfði á eftir Paul, hann var
lítill og grannur, en mér fannst
hann hetja. Ég sá hann ekki
framar í stríðinu. Ekki fyrr en
tveimur árum eftir að því lauk.
Þessa nótt týndist hann og kom
ekki aftur. En systir mín kom með
brauð handa litlu börnunum.
Þegar mamma frétti um afdrif
Pauls brotnaði hún niður, það var
aðeins fyrsta áfallið... Hún hefur
aldrei náð sér á strik.