Morgunblaðið - 08.04.1978, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. APRÍL 1978
13
Halldór Jónsson verkfræðingur:
Bragd er að þá
barnið finnur
talin er þörf á að byggja nýja
loðnuverksmiðju á vegum ríkis-
verksm., þá álít ég, að skilyrðis-
laust eigi að byggja hana, þar sem
ríkisverksmiðjurnar eru fyrir, og
þá eins og stjórnskipuð nefnd
hefur lagt til, af nýjustu og
fullkomnustu gerð.
Siglufjörður liggur bezt við
sumar- og haustveiðum, en strax
eftir að loðnan fer að ganga
austur, nálgast hún Raufarhöfn,
en einhverjum kann að finnast
höfnin á Raufarhöfn þröng fyrir
stærstu loðnuskipin. Annars álít
ég, að ekki eigi að byggja fleiri
loðnuverksmiðjur eins og er, en
endurbæta þær, sem fyrir eru og
stórauka hráefnisgeymslur við
þær verksmiðjur, sem fyrir eru,
eins og stjórnskipuð nefnd hefur
lagt til.
Þegar síldarverksmiðjan var
byggð á Skagaströnd á sínum
tíma, var enn nokkur síld á
Húnaflóanum, sem hvarf stuttu
eftir að verksmiðjan var byggð,
sem hafði þær afleiðingar, að
margt fólk fluttist burtu af
staðnum og þar skapaðist atvinnu-
leysi. Ég álít, að það hafi tekið
Skagstrendinga 1 'Æ áratug að
byggja upp atvinnu á staðnum,
sem nú virðist vera orðin næg. Má
kannski mest þakka það togaran-
um, sem hefur gert hagstæðan
rekstur á hraðfrystihúsinu, ásamt
rækjuverksmiðju og grásleppu-
veiði, ásamt nokkrum iðnaði.
En hvers vegna samþykkir
stjórn Síldarverksmiðja ríkisins
að byggja loðnuverksmiðju á
Skagaströnd? Ég held, að fáir trúi
því, að það sé gert af hagkvæmnis-
ástæðum og tel ég, að forstjóra
verksmiðjanna beri skylda til að
skýra frá því hvers vegna þessi
staður var valinn.
í reikningum Síldarverksmiðja
ríkisins fyrir árið 1976 er nettó-
hagnaður talinn vera kr.
60.360.377.-. Það má segja, að
þetta sé góð afkoma, ef þetta fé er
rétt notað, þ.e. til að auka afköst
og nýtingu þeirra verksmiðja, sem
til eru. I skýrslu ríkisverksmiðj-
anna fyrir árið 1976 segir m.a.:
„Vegna vanefna og getuleysis
hefur viðhald eigna S.R. verið í
lágmarki s.l. áratug. Er þess vegna
brýn nauðsyn á að hafist verði
handa hið allra fyrsta við að
betrumbæta húsakost verksmiðj-
anna, sem sáralítið hefir verið
sinnt. Þá eru ótal verkefni fyrir-
liggjandi við að bæta vélakost
verksmiðjanna, eigi þær að vera
samkeppnisfærar við aðrar verk-
smiðjur landsins um nýtingu
hráefnis.“ Á margt af þessu hef ég
bent og hinu er ég sammála að
þurfi að gera. Einnig þarf að koma
hrognaskilja við hverja verk-
smiðju. Tekist hefur að hirða
hrogn í sumum verksmiðjum í
fleiri ár með góðum árangri, enda
margar þeirra vel útbúnar til
hrognanýtingar og sitja þær vit-
anlega fyrir hráefni. Nálega allar
ríkisverksmiðjurnar eru vanbúnar
til hrognamóttöku, og þar að auki
flestar einkaverksmiðjur á Aust-
fjörðum.
Fyrir þau hrogn, sem hirt eru,
skapast mikil vinna á þeim stöðum
við hrognafrystingu og geysimikl-
ar gjaldeyristekjur, sem upp úr
þessu hefst. Hitt þarf vel að
athuga hvað þessi hrognamarkað-
ur er sterkur, og ekki má frysta
meira en líkur eru á að markaður-
inn þoli. En þrátt fyrir það verða
að vera komnar hrognaskiljur við
allar verksmiðjur fyrir næstu
loðnuvertíð. Þegar loðnuhrognin
eru fullþroskuð eru dæmi um að
verðmæti loðnuhrogrta sé meira en
verðmæti loðnunnar til bræðslu.
Dæmi um þetta er skip, sem lagði
á land loðnu fyrir 6 milljónir
króna, en hrogn fyrir 7.3 milljónir
króna. Sýnir þetta hve vanræksla
stjórnar S.R. er mikil að nýta ekki
til fulls þetta verðmæti.
Vonandi hefur árið 1977 verið
verksmiðjunum hagstæðara en ‘76,
en ég held að ríkisverksmiðjunum
veiti ekkert af því fé til að bæta
nýtingu verksmiðjanna, svo þær
séu samkeppnisfærar við aðrar
verksmiðjur. Reynist hagnaður
verksmiðjanna meiri, hefur rang-
lega verið ákveðið loðnuverð og því
hafi verið fullkomlega réttlætan-
legt að sigla loðnuflotanum í land
á s.l. vertíð.
Það hefur varla farið fram hjá
neinum, að stjórn Rafmagnsveitna
ríkisins hefir sagt af sér vegna
skulda Rafmagnsveitna ríkisins,
sem mun vera um einn til 2
milljarðar króna. Það heyrist í
útvarpi og blöðum, að á Reyðar-
firði liggi efni í austurlínuna, sem
ekki er hægt að leysa út. Jafn-
framt er sagt frá því, að ef ekki
verði haldið áfram við austurlin-
una, þá verði algert orkusvelti á
Austfjörðum næsta vetur, bæði
fyrir loðnubræðslur og frystihús.
Svo skilst manni, að ætlast væri
til að stjórn Rafmagnsveitna
ríkisins hafi átt að panta meira
efni í aðra línu, þó ekkert fjár-
magn væri tryggt. Mér fannst
meirihluti stjórnar Rafmagns-
veitna ríkisins sýna mikinn mann-
dóm að segja af sér, þegar sýnt var
að enginn starfsgrundvöllur var til
að vinna eftir. En því bendi ég á
þetta, að svipað er ástatt með
stjórn Síldarverksmiðju ríkisins.
Hún er kosin pólitískri kosningu.
Að vísu tilnefnir L.Í.Ú. einn mann
í stjórnina og Farmanna- og
fiskimannasambandið annan og
hljóta þeir að þurfa að gera sínum
umbjóðendum grein fyrir sinni
framkomu í þessu máli, en póli-
tísku fulltrúarnir í stjórninni
finnst þeir ekki þurfa að gera
öðrum grein fyrir sínum störfum
í stjórninni en sínum pólitísku
húsbændum. Þann 30. marz stóð í
blöðum, að nettóskuld ríkissjóðs
við Seðlabankann sé 25 milljarðar,
en í janúar nam skuldin 17.2
milljörðum og líklegt að eftir sé að
bæta við það einhverju af skuldum
Rafmagnsveitna ríkisins. Ég hef
hvergi séð, að gert hafi verið ráð
fyrir, að fjármagna þá bræðslu,
sem ráðgert er að byggja á
Skagaströnd. Ólíklega segja þeir
stjórnarmenn síldarverksmiðj-
anna, að loðnan hafi verið svo lágt
verðlögð á síðustu vertíð, að þeir
telji þetta upp úr kistuhandraðan-
um, eins og gert var í gamla daga.
Ætli hitt sé ekki líklegra, að eigi
að gefa ávísun á Seðlabankann,
eins og margar fleiri skuldir, sem
ríkisstjórnin stofnar til, Ég held,
að flestu venjulegu fólki komi ekki
til hugar að skuldir ríkisins við
Seðlabankann verði greiddar á
meðan fjármálaráðuneytið fer
jafn djarflega með tékkheftið á
Seðlabankann og raun ber vitni.
Ég endurtek það, sem ég hef
áður sagt, að enga verksmiðju á að
byggja á Skagaströnd utan um 30
ára gamalt brotajárn og útgerðar-
mönnum og sjómönnum vil ég
benda á, að engir aðrir en þeir
verða að standa undir þeirri
greiðslubyrði, sem kemur fram í
lækkuðu afurðaverði. Kannski það
gæti gefið flotanum ástæðu til að
staldra við aðeins lengur í höfn á
næstu vertíð.
Að lokum vil ég segja, að þeir
sem ráða fjármálum þjóðarinnar,
beri skylda til að stöðva þá
fjárglæfra, sem eru fólgnir í því að
byggj a loðnuverksmiðju á Skaga-
strönd.
Nýlega bar það til tíðinda, að 3
stjórnarmenn í Rafmangsveitum
ríkisins sögðu af sér störfum.
Ástæðurnar telja þeir vera þær,
að búið sé að taka rekstrargrund-
völlinn undan fyrirtækinu. Því
hafi verið gert að ráðast í mikla
fjárfestingu, taka óhagstæð lán,
ekki fengið styrki frá ríkinu,
leggja fé í byggðapólitískar fram-
kvæmdir, sem ekkert gefi af sér,
en tekjuhliðinni haldið þannig af
stjórnvöldum, að fyrirtækið sé
greiðsluþrota með hundruð
milljóna í vanskilum. Og nú hafi
átt að halda lengra áfram á
foraðið með því að panta efni til
Vesturlínu, án þess að til séu aurar
til þess að leysa út efnið í
Austurlínu.
Hvað eru mennirnir að segja?
Mikil ósköp eru að heyra þetta.
Rarik greiðsluþrota? Hvað varð
um allar tekjurnar af raforkusöl-
unni? Dugðu þær ekki til? Þýðir
það að þeir hafi selt með tapi?
Jæja, er það nú hægt líka?
Hvernig stendur á þessu, kunna
mennirnir ekki að reka fyrirtæki
af hagsýni, ábyrgð og festu? Og
það sjálfur bankastjórinn Hka?
Þó að við getum öll vorkennt
Rarik, því þjóðþrifa- og vel rekna
fyrirtæki, þá er ástæða til þess að
staldra við. Liður kannske ein-
hverjum illa líka? Hvað er að
gerast hér?
Jú, það er það sama og hefur
verið og er að drepa allan íslenzk-
an atvinnurekstur og það sem
dregið hefur niður lífskjör al-
mennings um leið: Verðlagsþving-
un pólitískra krossriddara, sem
sjá óvinina í vindmyllunum og
halda að þeir geti stöðvað vindinn
með því að reka lensuna í spaðann.
Þessir sömu riddarar beina fjár-
magni þjóðarinnar í óarðbærar
framkvæmdir eða þá bara hreina
vitleysu, þannig að þjóðin nýtur
sáralítils arðs af helmingi meiri
hlutfallslegri fjárfestingu tekna
sinna en Bandaríkjamenn. Allur
atvinnurekstur hefur verið seldur
undir geðþóttaákvarðanir verð-
lagsnefndar og ríkisstjórna, sem
alltaf vita betur en rekstraraðilinn
sjálfur, hvað hlutirnir kosta og
hvað verði á að selja á. Afleiðingin
er einskonar eiturlyfjasýki
greiðsluþrota atvinnurekstrar, eða
með öðrum orðum sífellt hungur
eftir lánsfjármagni samfara
auknu ósjálfstæði gagnvart lána-
drottnunum. Með valdboðum er
fyrirtækjunum gert að selja eigur
sínar á undirverðum, þegar
stjórnarherrunum hefur hug-
kvæmst að hafa gengisfall, og
þetta er látið endurtaka sig
þangað til ekkert er eftir.
Þá er talað um að það hafi
gleymst að hagræða, og þegar
jafnvel ríkið ekki getur borgað út
kauptaxta verkalýðsins, að það
hafi gleymst að skattleggja fyrir-
tækin eins og Arnalds talar um,
eða að það þurfi að lækka vextina
eins og Lúðvík boðar.
Hvort erum við á revíu eða
harmleik?
Hvert sem auga er litið blasir sú
staðreynd við, að eigið fé fyrir-
tækjanna hefur rýrnað þótt þau
jafnvel græði á pappírnum ár
hvert. Verðlagsnefnd eða ríkis-
stjórnin hafa reiknað út verðið
fyrir alla, en samt fer nú svona.
Reynt er að fleyta sér áfram á
óverðtryggðum lánum, en framboð
þeirra hefur rýrnað svo mikið í
verðbólgunni og mínusvaxtakerf-
inu, að nú vantar meira en 40
milljarða í bankana til þess að þeir
haldi haus miðöað við árið 1970.
Svo þau sund eru að lokast líka. Og
vaxtaaukalánin ganga ekki út
Halldór Jónsson
vegna þess að ekki er pláss fyrir
vaxtakostnaðinn við óbreytt út-
söluverð.
Staðreyndin er, að nú eru svo
alvarlegar horfur í efnahagslífi
Islendinga, að verði ekki mjög
bráðlega horfið frá haftabúskapn-
um til markaðsbúskaparins, þá
munu fleiri fljótlega verða að
segja af sér en þeir Björn, Helgi
og Tryggvi og þjóðin mun sökkva
dýpra í fen hins arðlitla strits, þar
sem vitið fær ekki tíma til þess að
komast að.
Menn hafa yppt öxlum þegar
gamalgróin fyrirtæki i einkaeigu
hafa lagt upp laupana án sýnilegra
stóráfalla á undanförnum árum.
Þó var dauðamein þeirra nákvæm-
lega það sama og hrjáir Rarik
núna. íslenzkt efnahagskerfi er
komið í ógöngur vegna óskhyggju
þegnanna, flokkadrátta, og óhag-
sýni í meðferð þjóðarauðsins.
Þetta er að renna upp fyrir
mörgum, þó ríkið hafi til þessa
hvergi sýnt þess merki að eitthvað
sé að. Því var þetta athyglisverður
atburður.
Því bragð var að þá barnið fann.
Reykjavík, 29.3. 1978.
Halldór Jónsson verkfr.
NYTTÁ ÍSLANDI
------^X>OOOOC?----------
Yid bjödum yður od skoóo nýjo sendingu of
óvenju jollegum 09 sérkennilegum húsgögnum
úr/léttiejnum í Art Nouveou stíl.
Yerslunin veröur opin o
lougordog fró kl. tO~7 09 sunnudog fró kl. i~6.
YEKK) YCLKOMIN! NUM€R €ITT , Aðolstræti i6.