Morgunblaðið - 28.04.1978, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. APRÍL 1978
Á fundum sínum hafa þeir Carter og Schmidt hvor étið
úr sínum poka nokkuð.
Geta Þjóðverjar
sjálfum sér
um kennt?
Á hérlendum blöðum er svo að
skilja sem ráðamönnum þyki
óviðbúnar sveiflur Bandaríkja-
forseta hafa mjög veikt stöðu
vestrænna ríkja í samningavið-
ræðum við Sovétmenn um
vopnatakmarkanir. Þeir leggja
þess vegna áherzlu á þann þátt
í röksemdafærslu Carters, sem
lýtur að hugsanlegri endurskoð-
un ákvörðunarinnar náist ekki
samningar við Sovétmenn.
Bendir dagblaðið „Die Welt“ á
að Þjóðverjar eigi nú ekki
annars úrkosta en að gera gott
úr núverandi ástandi.
Vangaveltur hafa verið uppi
um hvers vegna Carter tók þann
Gunnar
Pálsson
skrifar frá
Vestur-
Þýzkalandi
Þjóóverjar
narta í Carter fyrir að
fresta framleiðslu nýs
drápstækis
aðar og ljóst að t.d. Belgar og
Hollendingar vildu hvergi nærri
henni koma. Ráðherrar þýzku
stjórnarinnar iðuðu einnig í
stólum sínum, ekki sízt flokks-
menr. kanzlarans, en um skeið
hefur það verið stefna vest-
rænna jafnaðarmannaflokka að
andæfa útbreiðslu hvers kyns
kjarnorkuvopna. Kohl heldur
því fram, og undir það tekur
dagblaðið „Die Welt“, að hefði
þessarar óvissu ekki gætt hefði
Bandaríkjaforseti ekki þurft að
fara eins og köttur í kringum
heitan graut frammi fyrir nift-
eindasprengjunni.
Hinn stjórnarandstöðuforing-
inn, Franz Josef Strauss,
formaður Kristilegra
almenningssamtaka, CSU, ber
stjórninni hins vegar á brýn að
hafa tvístigið „af ótta við
Breschnev", en Sovétleiðtoginn
er væntahlegur til Bonn í byrjun
maí.
Hvað em hæft kann að vera í
þessum og öðrum vangaveltum
má líta svo á að Carter hafi
tekizt að þvinga Þjóðverja til að
taka skýra afstöðu í málinu og
brjóta ísinn. Virðist nú óhjá-
kvæmilegt að þeir verði enn
frekar en áður málsvarar nift-
eindasprengjunnar í Vestur-
-Evrópu. Þeir hafa þegar lýst sig
reiðubúna, eing og fram kom í
þingræðu kanzlarans 14. apríl,
til aö taka við henni, með því
skilyrði, að að minnsta kosti ein
önnur nágrannaþjóð geri slíkt
hið sama. Vestur-Þýzkaland
mun vera eina Evrópulandið þar
sem tæknilegar og aðrar
aðstæður gera unnt að koma
sprengjunni í skotstöðu.
„Eitthvert háskalegasta vopn
okkar tíma er Cartersprengjan.
Ég spurði kunnan sprengjusér-
fræðing hvers vegna. Hann
svaraði: „Vegna óútreiknanleika
hennar. Hún springur þegar
minnst varir og veldur stórkost-
legu tjóni, sem einnig kann að
bitna á ókomnum kynslóðum.“
„Það tjón verður þó væntanlega
aðeins í hópi fjandmannanha —
eða hvað?“ spurði ég. „Því er nú
yerr og miður," svaraði sér-
fræðingurinn, „þessi sprengja
gerir ajls engan mun á vinum og
óvinum. Það hendir jafnvel að
hún springi í miðri Washington
Með svofelldum orðum líkir
spaugsamur dálkahöfundur við
vesturþýzka vikublaðið „Die
Zeit“ hinum hverflynda Banda-
ríkjaforseta við margumtalaða
nifteindasprengju, en eins og
kunnugt er ákvað Carter nýlega
eftir japl og jaml og fuður að
fresta smíði þessa nýstárlega
vopns um óákveðinn tíma. Enda
þótt vitað væri að forsetinn væri
siðferðilega andvígur frekari
keppni um.gerð eyðingarvopna,
er óhætt að segja að ákvörðunin
hafi komið flestum vestrænum
ráðamönnum í opna skjöldu.
Ekki leikur á tveimur tungum
að Þjóðverjum, sem til þessa
hafa meðal ríkja Atlantshafs-
bandalagsins lagt ríkasta
áherzlu á að nifteindasprengj-
unni yrði komið fyrir í varnar-
kerfi bandalagsins, var t.a.m.
mjög brugðið, er Carter gerði út
mann til Bonn með þau skilaboð,
að hann hygðist engan veginn
samþykkja smíði hennar.
Helmut Schmidt brást hart við
og sendi utanríkisráðherra sinn,
Genscher, um hæl til Washing-
ton. Genscher bar kanzlaranum
þær fréttir til baka, að forsetinn
lægi enn undir feldi og hefði
hann því ekki haft erindi sem
erfiði. „Trúarlegur sveimhugi,"
á Genscher að hafa sagt um
forsetann samkvæmt heimild-
um „Der Spiegel". Segir í sama
blaði að úrræðaleysi Carters
hafi rennt frekari stoðum undir
þá skoðun Schmidts, að hinn
fyrrnefndi væri ekki annað en
óútreiknanlegur bögubósi, sem
reyndi að ota sínum eigin
siðgæðissjónarmiðum á vett-
vangi heimsmálanna. Væri það
og álit kanslarans að Carter
væri í rauninni ófær um að fara
með hlutverk aðalleiðtoga á
Vesturlöndum.
Hvort sem þessi orð „Der
Spiegel“ eru marktæk eða ekki,
er auðsýnt að ákvörðun Banda-
ríkjaforseta varðandi nifteinda-
sprengjuna hefur valdið ólgu og
reiði meðal vestur-þýzkra blaða
og stjórnmálamanna að undan-
förnu. Þetta má. m.a. ráða af
ummælum á forsíðu vikublaðs-
ins „Die Zeit“ 14. apríl sl. en þar
segir: „Þar sem Jimmy Carter er
annars vegar hafa Bandaríkin á
að skipa leiðtoga, sem gæddur er
öllum eiginleikum, sem til þarf
til að verða forseti. Hann hefur
hins vegar fáa til að bera, sem
nauðsynlegir eru til að vera
forseti."
Hvers vegna leggja
Þjóðverjar kapp
á smíði
sprengjunnar?
Síðan umræða hófst um til-
gang og eðli nifteinda-
sprengjunnar hafa stjórnvöld í
Bonn lagt áherzlu á sjálfsfor-
ræði Bandaríkjamanna í þessu
efni, enda þótt ljóst þyki að
Bandaríkjamenn sjálfir þurfi
ekki á henni að halda til eigin
landvarna. Hafa aðrar aðildar-
þjóðir Atlantshafsbandalagsins
látið í veðri vaka að hún væri
fyrst og fremst varnarvopn, þ.e.
svar við hugsanlegri innrás
Varsjárbandalagsins í Mið-
Evrópu.
Ástæður fyrir áhuga Þjóð-
verja á nifteindasprengjunni
virðast í aðalatriðum tvær. Ef
til styrjaldar kæmi við Sovét-
menn er það eitt helzta áhyggju-
efni vestrænna hernaðarsér-
fræðinga, að þeir myndu að
öllum líkindum byrja með
skyndiárás inn í norðanvert
Vestur-Þýzkaland. Samkvæmt
upplýsingum, sem fyrir liggja
um vígbúnað Sovétmanna, er
talið að í slíkri árás myndu þeir
tefla fram þúsundum skriðdreka
í fremstu víglínu. Hernaðarsér-
fræðingar Atlantshafsbanda-
lagsins vekja athygli á þeirri
staðreynd, að á vettvangi skrið-
drekahernaðar hafi Varsjár-
bandalagið umtalsverða yfir-
burði yfir Atlantshafsbandalag-
ið, eða um 20000 skriðdreka
andspænis 7000. Staðhæfa þeir
að eina hugsanlega leiðin til að
spyrna fótum við slíkri innrás
væri í krafti kjarnorkuvopna.
Ilins ber þó að gæta segja þeir,
að nú þegar eru fyrir hendi í
Vestur-Evrópu kjarnorku-
sprengjur, sem hver um sig eru
öflugri en Hírósímasprengjan.
Af því leiðir að í kjarnorku-
styrjöld mætti búast við ^tór-
felldum skaða innan vébanda
Atlantshafsbandalagsins sjálfs
af völdum hita, þrýstings og
geislavirknr. Með nifteinda-
sprengjunni, sprengjunni, sem
ræðst gegn lífi en þyrmir dauðu,
benda sérfræðingarnir á að
draga mætti verulega úr þessu
tjóni, þar sem sprengjunni er
með geislavirkni fyrst og fremst
beint gegn mönnum en minni
spjöll verða á mannvirkjum
vegna hita og þrýstings. Ekki
þykir það rýra gildi hennar að
ef henni væri beitt gegn skrið-
drekum Sovétmanna myndi hún
tendra þeirra eigin atóm-
sprengjur áður en þeim tækist
að skjóta þeim á loft og myndu
þeir þannig falla á eigin bragði.
Það sjónarmið, er liggur
röksemdum þessum til grund-
vallar, að „jafna vogarskálar
óttans", er vafalítið ein helzta
undirrótin að áhuga Þjóðverja á
nifteindasprengjunni. Annað
skylt sjónarmið skiptir þó e.t.v.
ekki síður máli, þótt það hafi
vegið öllu þyngra áður en
ákvörðun Carters lá fyrir. Það
hafði verið von Helmuts
Schmidts að sér og öðrum
leiðtogum Vestur-Evrópu
gæfist meira ráðrúm og sjálfs-
öryggi í afvopnunarviðræðum
við Sovétmenn með nifteinda-
sprengjuna að bakharli. Var það
ætlun hans að nota hana sem
eins konar „skiptimynt" fyrir
eftirgjöf af hálfu Sovétmanna
og hleypa þannig nýju blóði í
viðræðurnar. Ákvörðun Carters
virðist hafa gert þessa von
kanzlarans að engu um sirin
enda þótt sennilegt þyki að
Carter muni leita hófanna við
Sovétmenn um að þeir setji
hömlur við framleiðslu vopna
eins og „SS-20" eldflaugarinnar
í staðinn. Eldflaugar þessar
hafa sprengjuodd, sem er tvö
þúsund sinnum sterkari en
sprengjuoddur nifteinda-
sprengjunnar.
kost, sem raun varð á. Nokkrir
fréttaskýrendur úr röðum Atl-
antshafsbandalagsins telja að
með því að fresta smíði sprengj-
unnar hafi Bandaríkjaforseti
aðeins viljað búa svo um hnút-
ana að tími gefist til að
gaumgæfa betur tæknilegan
undirbúning framleiðslunnar, ef
breyttar aðstæður kynnu að
réttlæta hana að ári.
Aðrir benda á að Carter hafi
ekki verið sannfærður um að
Atlantshafsbandalagið gæti
varið hendur sínar með nift-
eindasprengjunni einni saman.
Vildi hann því stuðla að því að
styrkja stoðir núverandi
varnarkerfis í Evrópu, en ekki
taka siðferðilega ábyrgð á nýju
vígbúnaðarkapphlaupi.
Þýzka stjórnarandstaðan
skellir skuldinni á ríkisstjórn
kanzlarans. Leiðtogi hennar,
Helmut Kohl formaður kristi-
legra demókrata, CDU, fullyrðir
að það sé að miklu leyti um að
kenna stappinu í herbúðum
stjórnarinnar hvernig komið er.
Rökin, er að ásökun þessari
hníga, eru að Carter lagði í
upphafi áherzlu á að hann
myndi haga ákvörðun sinni í
samráði við samræmda heildar-
stefnu Atlantshafsbandalags-
ríkjanna. Benti hann á að
forsenda slíkrar heildarstefnu
væri samstaða um staðsetningu
sprengjunnar í aðildarlöndun-
'um. Þessi samstaða var ekki
fyrir hendi í byrjun marzmán-
Stirð sambúð
við Bandaríkin
í kjölfar nýlegra atburða bera
vestur-þýzk stjórnvöld þó engu
síður kvíðboga fyrir hrakandi
samskiptum Evrópu og Banda-
ríkjanna. Af orsökum ber í
þessu tilliti, auk nifteinda-
sprengjunnar, að nefna óvænt
haftalög forsetans varðandi
vinnslu geislavirkra efna í
síðasta mánuði. Á fundi æðstu
manna Efnahagsbandalagsríkj-
anna í Kaupmannahöfn fyrir
skemmstu var t.d. að skilja á
Giscard Frakklandsforseta, að
tími væri til kominn að Evrópu-
menn tækju þessi mál í sínar
eigin hendur, enda væri ekki
hægt að reiða sig á Jimmy
Carter öllu lengur. Þeir Schmidt
og Genscher hafa aftur á móti
látið í það skína að náin
samvinna við Bandaríkin væri
Vestur-Evrópuríkjum lífs-
nauðsyn.
Samskipti Carters og
Schmidts hafa frá fyrstu tíð
verið með stirðara móti, enda
dró Schmidt enga dul á að
honum þótti Ford betri kostur-
inn í forsetakosningunum. Ýmis
tilþrif Carters síðan hafa síður
en svo bætt úr skák. Má í þessu
sambandi nefna fyrrnefnd lög,
sem ónýta gerða samninga um
útflutning Bandaríkjamanna á
úraníum, afskipti Bandaríkja-
stjórnar af þeirri ætlun Þjóð-
verja að reisa endurvinnslustöð
fyrir geislavirk efni í Brasilíu,
bendingar hennar um gerð
þýzkrar efnahagsstefnu og ráð-
stafanir til að hefta fall dollar-
ans. Samkvæmt heimildum
„Der Spiegel" muna Þjóðverjar
ekki erfiðari tíma í samskiptum
sínum við Bandaríkiri síðan
Johnson sendi mann til Bonn
1965 til að kúga fé út úr
Þjóðverjum fyrir veru banda-
rískra hersveita á þýzku land-
svæði.
Þaö er því e.t.v. skiljanlegt að
kanzlarinn vilji ekki á þessu
stigi auka á erfiðleikana í
sambúðinni. Hann hefur fyrir-
skipað bann við allri opinberri
gagnrýni á aðgerðir Bandaríkja-
forseta varðandi nifteinda-
Framhald á bls. 25.