Morgunblaðið - 22.07.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 1978
27
Jón Þ. Árnason:
Lífríki og lífshættir XVII
Erfiðleikarnir
eru engin ímyndun
,JBersöglir dómar um menn, mannaverk og tímans
tákn eru meÖ öllum þjóöum saltiÖ, sem ver rotnun.
En aö því eru tímaskipti í ævi þjóöanna, hve brýn
sé nauösyn slíkra dóma.“
— Kristján Albortsson.
Samtök húsbænda
og hjúa
A 19. öldinni höfðu umbrot
iðnbyltingarinnar í för með sér,
að sægur fólks á Vesturlöndum
varð fórnarlömb geigvænlegrar
örbirgðar. Á 20. öldinni, einkum
það sem af er síðari hluta
hennar, mátti heita að allir, sem
góðri heilsu áttu að fagna, ættu
auðvelt með að sjá sér efnahags-
legan farborða á sómasamlegan
hátt, m.a.s. ákaflega margir
betur en góðri lukku hlaut að
stýra. Árangurinn getur að
miklum líkindum orðið, að 21.
öldin kvitti fyrir með eymd og
volæði um alla jörð, nema
stjórnleysi og misbeiting vís-
inda- og tækniafreka bindi endi
á allar áhyggjur, jafnvel liðlega
20 árum áður en hún gengur í
garð.
Allt handa öllum — strax! —
hefir vérið mark og mið samtíð-
arinnar, í þeim tilgangi aðallega
var vinnustéttunum fylkt til
baráttu og sigurs yfir raunveru-
legum og ímynduðum arðræn-
ingjum. Eyðsluþjóðfélögin urðu
veruleiki. Bæði húsbændur og
hjú höfðu náð samstöðu og töldu
hag sínum borgið.
Kapítalistar og kommúnistar
höfðu uppgötvað frábærlega
auðfarna leið til allsnægta, að
því að þeir héldu: dagvaxandi
skerðingu höfuðstóls náttúru-
auðæfa. Þegar samtök höfðu
þannig komizt á, annaðhvort í
krafti atkvæðaseðilsins eða
þvingunaraðgerða, var óhætt að
yfirgefa varnarstöðvarnar,
blása til atlögu og hefja stór-
kostlega sigurgöngu. Hin „al-
gjöra haghervæðing hinnar líf-
lausu náttúru“ hafði tekizt, eins
og haft er eftir franska hugvís-
indamanninum André
Varagnac. Æ síðan verðlauna
stjórnvöld á Vesturlöndum sér-
hvern þann, sem finnur nýja og
árangursríkari aðferð til að rýra
höfuðstólinn, leiðtogar þræl-
stjórnarríkjanna sæma hann
orðum og heiðursmerkjum, og
hvorir tveggja lofsyngja braut-
ryðjandann sem goðumborið
ofurmenni.
Sjaldan var gaumur að gefinn,
hvernig náttúran gæti afborið
sigurvinningana eða hvort ráða
mætti af þróunarsögunni, að
hún gæti orðið við kröfum
mannsins um vaxandi velmegun
til frambúðar. Sæluríkisspá-
menn og velferðarsmiðir töldu
allar efasemdir í þeim efnum
einbera svartsýni. Að þeirra
dómi var sigurförin varla hafin
og að heni lokinni myndi mann-
eskjan hafa náð jafnræði við
guðina ef ekki yfirburðum, eða
hvað og hverjir gætu annars
gert henni þröngt um vik? Þeim
fannst með öllu ástæðulaust að
velta vöngum yfir, hvaðan unnt
yrði að afla allra hinna fyrir-
heitnu gnægta og gæða, þeir
létu sem lögmálið, að þó að
jarðneskt efni taki reyndar
áhrifa- og myndbreytingum, en
verði hins vegar aldrei skapað
að nýju, hefði verið misskilning-
ur eða a.m.k. úr gildi fallið.
Varhugavert
hugmyndaflug
Dr. Herbert Gruhl og flestir
aðrir raunsýnismenn telja full-
víst, að þegar Drottinn Biblí-
unnar kunngjörði fyrirheit sitt:
„Meðan jörðin stendur, skal ekki
linna sáning og uppskera, frost
og hiti, sumar og vetur, dagur og
nótt“ (I. Mosebók, 8. kafli 22), þá
hafi hann áreiðanlega ekki haft
annað en brýnustu nauðþurftir
m^nnkynsins í huga. Hvcjrki
hefi ég löngun til að vefengja
það né heldur hitt, að hann
muni fortakslaust ekki hafa átt
von á, að hin umkomulausu
uppáhaldsbörn sín yrðu þess
nokkru sinni megnug að komast
á snoðir um öfl og aðferðir, sem
gætu kippt stoðum undan og
gjörbreytt öllu, er hann hafði
trúað þeim fvrir til varðveizlu.
Bandaríski þlaðamaðurinn og
rithöfundurinn, Philip Wylie,
hittir vissulega naglann á höf-
uðið, þegar hann kemst svo að
orði (í víðkunnri bók sinni, „The
Magic Animal", New York 1968),
að nú „hvílir efnahagsstarfsemi
okkar á þeirri forsendu, að
uppsprettur framleiðslu okkar
séu í raun og veru ámóta
óþrjótandi eins og hugmyndir
okkar um Guð.“
Á þessari ömurlegu fávísi
hyggst „velferðarríkið", sem
réttnefndara væri Framfærslu-
sveitin mikla og mannskemm-
andi, eins og reynt mun verða að
sýna fram á síðar í þessum
greinaflokki, freista tilverunnar
um eilífð. En þó að rætur þess
teygi sig u.þ.b. 100 ár aftur í
tímann og liggi því djúpt, er
aðeins fátt eitt ábyggilegra
heldur en að sú „eilífð" verð’
fjarskalega stutt.
Reyndar verða aldrei færðar
sönnur á framtíðina, aðeins
dregnar misjafnlega röksterkar
ályktanir á grundvelli fortíðar
og nútíðar. Af þeim sökum
greinir menn eðlilega á. Á þeirri
staðreynd hvíla-ennfremur hin-
ar fjölmörgu stofnanir fram-
vindurannsókna, og af þeim
ástæðum flæðir óstöðvandi
straumur upplýsinga í rituðu og
mæltu máli, þar sem leitazt er
við að skýra aðstæður og útlit,
og brjóta vísinda/tæknileg við-
fangsefni til mergjar, ósjaldan
að frumkvæði og fyrir fjár-
munaatbeina aðilá, sem beinna
og óbeinna sérhagsmuna eiga að
greta. Fyrir því gegnir engri
furðu, að leikmenn eiga harla
erfitt með að henda reiður á,
hvað á seyði sé, hvað satt og rétt
eða ósatt og rangt. Þar rekast
tíðum á hyldýpisótti svartsýnis-
manna og himnesk uppljómun
munaðarlífsspámanna með
harkalegum hætti.
Maður, málefni,
innræti
Hverju eigum við að trúa?
Hvernig eigum við að bregðast
við? Nærtækasta svarið er að
skyggnast um eftir raunsýnis-
mönnum, því að þeir hafa verið
og eru til, sízt ómerkir, og
hugleiða álit þeirra. Allt er
m.ö.o. undir því komið að þroska
með sér hæfiieikann til að skilja
kjarna frá hismi, fara í mann-
greinarálit. og það þótt ekki
væri af öðru en því, að heilla-
vænleg eða á hinn bóginn
ólánsleg niðurstaða ákvarðast
af einstaklingum en ekki „kerf-
„Meðan jörðin
stendur, skal
ekki linna...”
— Sálmur um
Marxann
- Húsráð sem
aldrei fyrnist
inu“ eða „ismanum“ eins og
vinstrimenn halda fram. Maður,
en ekki endilega „málefni", gerir
gæfumun.
I framhaldi af þessum hug-
leiðingum get ég ekki stillt mig
um að láta þess getið og taka til
dæmis, að mér rennur til rifja,
þegar annars greindir og fróðir
hægrimenn sóa tíma, bleki og
pappír í svokallaðar kenningar
Karl Marx, sem voru tættar i
sundur fyrir um hálfri öld og
reynslan hefir síðan varpað
þangað, sem þær áttu heima: í
ruslakjallara sögunnar. Mér
hefir alltaf fundizt ónýtisverk
að „sanna“ að heimska væri
heimskuleg og glæpur glæpsam-
legur. Því má bæta hér við, sem
mörgum ágætismanni hefir sézt
yfir, að það, sem unihugsunar-
vert er innan um froðusnakk
Marxans, hafði hann stolið sér
saman frá Hegel, Kant, Feuer-
bach, Ricardo o.fl. eða fengið að
láni hjá Engels.
Því fer hins vegar fjarri, að ég
telji að sleppa eigi fyrirbærinu
Karl Marx, þegar hirtinga er
þörf. Til þess hefir það haft
alltof megn eitrunaráhrif á
múgsálarlífið; sem enn og aftur
sannar glöggskyggni Le Bon og
McDougall í hversu sólginn
skríllinn er í hrat, en það telur
Le Bon (í „Psychologie des
foules", 2. kap. 5) vera: „Aðeins
vegna hneigða til tortímandi
villimennsku, sem eru forsögu-
legar leifar, er blunda i okkur
öllum."
Það er því ekki „heimsskoðun"
Marxans, sem ber að fást við,
heldur verður að leita skýringa
í föðurplágunni, bruðlaranum,
afætunni, heimilisböðlinum,
hórkarlinum, æruleysingjanum,
uppskafningnum, höfðingja-
sleikjunni, mannorðsþjófnum,
orðsóðanum, mannhataranum,
hrakmenninu Karl Marx, vegna
þess að þar liggja rætur komm-
únismans, sem í eðli sínu er
lundernisskorpnun (1. stigl og
verknaðir (2. stig o.áfr.) miklu
fremur en lífsskoðun eða ný
stefna.
Aðeins eitt einasta dæmi af
óteljandi, sem handhæg eru um
innræti höfundar „fagnaðarer-
indisins", neyðist ég til að tiná
upp ofangreindum lýsingar-
nafnorðum til áréttingar.
Um kynþáttarsystkini sín,
sem ekki er vitað til að hafi gert
honum annað en gott eitt og
máttu sízt við aðkasti þá frékar
en oft fyrr og síðar, kemst Kar!
Marx þannig að orði:
„Við skulum ekki leita leyndar-
dóma Gyðingsins í trúarbrögð-
um hans, heldur skulum við
leita leyndardónts trúar hans í
hinum raunverulega Gyðingi.
Hver er hinn veraldlegi grund-
völlur Guðingdómsins? Hin
hagsmunalega þörf hans, sér-
plægnin. — í hverju eru hinir
veraldlegu helgisiðir Gyðingsins
fólgnir? Kaupmanginu. — Hver
er hinn veraldlegi Guð hans?
Peningurinn.“
Verkefni
og vinnubrögð
Ef vonir eiga að geta rætzt
um, að „velferðarþjóðfélög" nú-
tímans, sem í kenningu og
framkvæmd standa a.m.k. með
annan fótinn á marxiskum
grunni, ganga ekki af menning-
ararfleifð Vesturlanda og rétt-
arríkinu dauðu, virðist einsætt,
að varðveizlufólk verði að gera
sér glögga grein fyrir, að
úrlausnarefnið er tvíþætt:
í fyrsta lagi —
og það er forgangsskilyrði —
eftir hvaða reglunt er réttlátast
að einstaklingar, þjóðir og ríki
skipi lifs- og sambúðarháttum
sínum og sín í millum, og
hvernig viturlegast verði að
koma slíkri skipan á, og
í öðru lagi —
og það er afleiðingaratriði —
hversu skemmst manneskjan
kemst í ásækni gagnvart nátt-
úruríkinu, höfuðstól sínum, og
hvernig getur henni bezt tekizt
að sætta sig við að eiga tilvist
sína undir ávöxtun hans nær
eingöngu.
Auðvitað er ákjósanlegast, að
verkefnin yrðu tekin föstum
tökum eins samstíga og fram-
kvæmanlegt er, og hvorugur
bálkurinn vanræktur. En í því
samhengi ber á tvennt að líta.
Framleiðsla og viðskipti, vísindi
og tækni hafa stokkið margar
aldir fram úr þjóðfélags- og
stjórnmálaþróuninni, þannig að
ekki er ofsagt, að hið fyrrnefnda
Framhald á bls. 21
Þrúgandi áhyggjuefni. Ilvernig tekst stjórnvöldum í nútíð og framtíð að koma
viðunandi skipan á sambúðarhætti sívaxandi fólksfjölda?
Kommúnismi í verki. Eftir morðárás heldur útlendingur í Saigon barnsliki yfir líki
föður þess. sem „þjóðfrelsisherinn“ (orðfæri íslenzka ríkisútvarpsins) hafði myrt
sprengjuárás.