Morgunblaðið - 04.08.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 4. ÁGÚST 1978
Öðru hverju bregður fyrir mikl-
um mótbárum við þessu viðskipta-
formi ýmist vegna þess að menn
telja það ósanngjarnt gagnvart
neytendum eða þá að menn telja
það hafa óheppileg áhrif á eftir-
spurnina og viðskiptalífið.
Hið síðarnefnda er oft nefnt á
tímum eins og nú þegar fólk flýtir
sér að kaupa heimilistæki og fleira
af ótta við gengisfellingu. Hafa
menn jafnvel haft á orði að banna
ætti viðskipti með afborgunarskil-
málum.
Hér er hins vegar allt of djúpt
tekið í árinni. Afborgunarverzlun
er orðin svo þýðingarmikill þáttur
í nútímaþjóðfélagi á íslandi að
óheyrileg röskun yrði bæði fyrir
neytendur og íslenzka framleið-
r
Jóhann J. Olafsson;
Hvers vegna ekki
ætti að banna
afborgunarviðskipti
endur ef hún yrði bönnuð með öllu.
Ekki gætu lán í banka heldur
komið í staðinn, því þau eru mun
fyrirhafnarmeiri fyrir kaupand-
ann og svo vantar oft veð, sem
seljandinn hefur þó í hlutum, sem
seldur er með afborgunum.
Hér á hins vegar hin hvimleiða
verðbólga sinn drjúga þátt í því að
rugla alla góða hluti.
Vegna þess að Islendingar eiga
engan gjaldmiðil til þess að geyma
sparnað sinn, neyðast allt of
margir og þó frekar hinir efna-
minni til þess að spara á þann hátt
að fjárfesta í t.d. heimilstækjum,
húsgögnum og fleiru slíku. Eru þá
notin af slíkum hlutum það eina,
sem þeir fá út úr sparnaðinum.
Þetta er langt frá því að vera
viðunandi sparnaðarform og allt
of dýrt, því þessi fjárfesting er oft
umfram þarfir og óskir viðkom-
andi.
En bann við afborgunarskilmál-
um myndi einungis loka þessari
leið til sparnaðar án þess að opna
nokkra nýja í staðinn, því kaup á
ríkistryggðum skuldabréfum eða
vaxtaaukalán henta ekki þessu
fólki, sem oftast vill og getur
bundið fé sitt í stuttan tíma.
Þá myndi slíkt bann og koma
illa við fólk, sem brýna þörf hefur
til að kaupa með afborgunum t.d.
til heimilisstofnunar, eða til kaupa
á tækjum, sem menn þurfa í
atvinnuskyni.
Ef það ætti að leggja fyrir þar
til andvirði hlutarins yrði náð, er
verðbólgan svo hröð að takmarkið
myndi fjarlægjast hraðar en
sparnaðinum næmi.
Ég hef stundum bent á að gefa
þyrfti fólki þessu kost á stuttum
gengistryggðum sparnaði t.d. til 90
daga stytzt, annað hvort með því
að leyfa því að kaupa erlendan
gjaldeyri í bönkum og leggja hann
inn á eigin reikning þar með
vissum skilyrðum, eða með því að
selja því erl. vörukaupavíxla, sem
hvort eð er er allmikið af í
bönkunum.
Á þennan hátt minnkaði þrýst-
ingur á gjaldeyrisforðann og fólk
gæti sparað fyrir heimilisbúnaði
og þess háttar eða upp í andvirði
hlutanna, og fest síðan kaup á
þeim þegar því hentaði en ekki
þegar það er rekið áfram af ótta
við gengisbreytingar.
Um afborgunarkaup er það
annars að segja að þau hafa
hjálpað mörgum manninum til
þess að eignast góðan og þarfan
hlut, og er sjálfsagt að mönnum
verði gefinn kostur á þeim í
framtíðinni, sem hingað til.
Jóhann J. Ólafsson.
Krístín Þorsteinsdóttir:
Hvað þá um
föðurhlutverkið?
SUNNUDAGINN 16. júlí s.l.
prédikaði sr. Þórir Stephensen í
Dómkirkjunni og var messunni
útvarpað. Síðan hefur Morgun-
blaðið fengið leyfi til birtingar
ræðunnar í tveimur hlutum, enda
fjallaði presturinn um hið makleg-
asta málefni, þ.e.a.s. stöðu ungra
barna í samfélaginu, bæði áður
fyrr og nú, við hina síauknu sókn
ungra mæðra út á vinnumarkað-
inn.
Enginn vafi leikur á því að það
getur verið varasamt að láta ung
börn í fóstur til heilsdagsvistunar
burtu frá foreldrum og velkjast
jafnvel á milli mismunandi fóstur-
heimila, hversu góður vilji sem
annars kann að vera fyrir hendi
hjá viðtakanda barnsins hverju
sinni. Börnum sem þannig er
ráðstafað er mismunað og hætt við
að þau bíði þess ekki bætur.
Hörmulegt er til þess að vita að
fjöldi barna á ekki annarra kosta
völ vegna fjárhagsstöðu foreldra
sinna, sem verða að nýta hverja
stund til að sjá fjölskyldunni
farborða. Mætti í því tilviki
sérstaklega minnast á börn ein-
stæðra foreldra og raunar skrifa
langt mál um tómlæti yfirvalda og
annarra um ýmis sjálfsögð rétt-
lætismál þeirra vegna.
Börn eiga sér e.t.v. of fáa
formælendur í raun og er því
gleðilegt er heyrist haldið uppi
vörnum fyrir þau og hinum
sjálfsagða rétti þeirra til að fá að
njóta ástar og umhyggju þeirra,
sem gátu þau í þennan heim. Sr.
Þórir á þakkir skilið. Hitt er svo
annað mál að prestinum skýzt
illilega í ræðu sinni og hefur
einföldun hans á málefninu og
leiðum til úrbóta áreiðanlega
vakið furðu og gremju fleiri en
mín. Hann víkur ekki einu orði að
uppeldishlutverki föðurins sér-
staklega en leggur út af hinu
hefðbundna uppeldishlutverki
móðurinnar eingöngu. Sjálfsögð
jöfn íhlutun og ábyrgð föðurins á
ungviðinu er hvergi nefnd. Hluta-
störf móður og mæðralaun eru
úrræðin sem sr. Þórir finnur til
Hugleiðingar
vegna predikunar
sr.Þóris
Stephensens
lausnar vandanum. Veit ekki
presturinn að það er vonlaust að
ætla sér annað en að finna lausnir
sem eru í takt við tímann, við
getum ekki farið afturábak og
vitnað í þá gömlu tíma þegar
þjóðfélagsgerðin var einfaldari í
sniðum og ætlað okkur að endur-
vekja þá að hluta. Veit ekki
presturinn að tala kvenna sem
ljúka embættisprófum fer hækk-
andi og mun líklega halda áfram
að stíga? Er það ekki augljós
vísbending þess að konur vilja ekki
lengur láta karlmenn eina bera
fjárhagslega, félagslega og póli-
tíska ábyrgð á sér. Það er augljóst
að menn verða að fara að gera ráð
fyrir því sem möguleika að konur,
ekki síður en karlar, geti hugsan-
lega haft starfsmetnað og vilja og
hafa þörf til að fá störf sín metin
til fjár. Einstaklingur sem er e.t.v.
15 ár í hlutastarfi og að öðru leyti
upptekinn við barnauppeldi, hefur
ekki sömu möguleika til launa-
hækkana, stöðuhækkana og
félagslegra áhrifa í þjóðfélaginu
og hinn sem getur helgað sig því
óskiptur, sem hann hefur menntun
og hæfileika til. Það verður ekki
gengið framhjá þeirri staðreynd
að það hefur hingað til þótt
sjálfsagt að karlmenn hösluðu sér
völl t.d. í félagsmálum án tillits til
þess hvort þær væru feður ungra
barna eða ekki og það er freistandi
að velta því fyrir sér, hvort hinir
ýmsu titlum prýddu embættis-
menn hefðu sinn „„status" ef ekki
hefðu verið heima fyrir eiginkonur
í móður- og föðurhlutverkinu.
Karlarnir „þjófstarta" og konurn-
ar sitja eftir með lágu launin.
Hugmynd sr. Þóris um „mæðra-
laun“, þ.e. ríkisstyrk til handa
foreldrum ungra barna, er í sjálfu
sér falleg og góðra gjalda verð
kæmist hún í framkvæmd, en við
getum bara ekki sett punkt þar
aftan við og látið sem ekki finnist
fleiri fletir á málinu. Það finnst á
því nútímaleg lausn sem raunar er
þegar framkvæmd að einhverju
íeyti til dæmis í Svíþjóð: að bæði
hjónin (foreldrarnir) vinni sitt
hvort hlutastarfið utan heimilis og
skipti þannig á milli sín og
sameinist um framfærslu fjöl-
skyldunnar og uppeldi og umönn-
un barna sinna. Þar sem hins
vegar tekjurnar hrykkju of
skammt með þessu móti mætti
hugsa sér að brúa bilið með
Árni Björnsson:
Orðaskýringar
Fast er nú skorað á vora
samvisku og liggur við að
biðjast verði forláts á sinni
tilveru og hvatvíslegum munn-
söfnuði.
Það eru einkum tvö atriði í
athugasemd, sem ég gerði við
grein Margrétar Hermannsdótt-
ur frá 23.6., sem virðast fara
fyrir brjóstið á sumum, og hafa
þau Margrét, Inga Dóra Björns-
dóttir og Ágúst Ólafur Georgs-
son ritað nokkurt mál af því
tilefni. Ég vil strax taka fram,
að ég er svotil sammála allri
grein Ingu Dóru, en vegna
túlkana hinna tveggja á mínum
ummælum hlýt ég að gefa
skýringu:
1. Ég notaði orðið „prófhorki"
vegna þess hversu Margrét
staglaðist á orðinu „kunnáttu-
leysi" og beindi því ekki síst til
stúdentahópsins, sem starfaði
að heimildasöfnun um þjóðhætti
sumarið 1976.
Ég er sammála Ingu Dóru í
því, að æskilegt væri, ef unnt
reyndist að afnema próf og
mæla þekkingu manna með
öðrum hætti. Hinsvegar hefur
enn ekki verið fundinn upp
neinn skárri mælikvarði á þekk-
inguna. Það þýðir afturámóti
engan veginn, að hann sé
einhlítur. Maður með góða
einkunn í þjóðháttafræði getur
verið mun síður fær til að safna
upplýsingum meðal fólks en
próflaus maður eins og t.d.
Þórður Tómasson.
Ég hef verið notaður fyrir
kennara og þarmeð til að meta
þekkingu og gefa einkunnir við
háskóla hérglendis og erlendis.
Kann vera að ég hafi litla
kunnáttu til þess, en hún er þó
altént jafnmikil, hvort heldur ég
geri það innan háskóla eða utan.
Mér er vel ljóst, að fólkið sem
safnaði heimildum sumarið
1976, var misvel í stakkinn búið
til þess. En mitt mat.var þó, að í
heild væru þau nægilega hæf til
þessa afmarkaða verkefnis.
2. Hitt atriðið, þar sem ég
minntist í einni setningu á
„vitsmuni" erlendra þjóðhátta-
fræðinga, sem ég hefði kynnst,
hefur verið tekið alltof alvar-
lega. Því fer víðs fjarri, að með
þessu hafi ég viljað gera lítið úr
þjóðfræðimenntun yfirleitt eða
tilhögun hennar í öðrum lönd-
um. Öðru nær. Okkur vantar
einmitt viðhlítandi námsmögu-
leika í þessari grein hér á landi
og við uppbyggingu slíkrar
námsbrautar hlýtur að verða
tekið mið af langri reynslu
annarra þjóða.
Orðalag mitt var í beinu
framhaldi af spurningunni um
prófhroka og kunnáttuleysi.
Endaþótt langflestir menn, sem
ég hef kynnst úr þessum fræð-
um, séu bæði greinagott og
skemmtilegt fólk, þá eru þar
sem annars staðar fagidjótar
innanum, sem ekki virðast
þekkja mannlífið nema af bók-
um og hagskýrslum og setja
sínar niðurstöður fram á því
metafysiska stofnanatungumáli,
sem nú er að æra óstöðuga um
víða veröld. Og því er ekki að
leyna, að mér hefur fundist of
margir í fræðigreininni veikir
fyrir þessum ófögnuði.
Hitt er hártogun, að ég
fordæmi skóginn vegna nokk-
urra fölleitra laufblaða. Þau
staðfesta aðeins það sem áður
sagði, að próf eru ekki einhlítur
mælikvarði.
- O -
Að lokum vil ég lýsa þeirri
skoðun minni, að ég tel gott, að
þessi blaðaskrif um málefni
Þjóðminjasafnsins skuli hafa
átt sér stað, enda þótt orðavalið
hafi ekki verið dauðhreinsað af
öllum tvímælum.
Þau hljóta að vekja athygli á
þvi meginvandamáli, að Þjóð-
minjasafnið hefur verið í alltof
miklu fjársvelti til að geta sinnt
sínum yfirgripsmiklu verkefn-
um sem skyldi og ráðið starfslið
til þess. Hverjum það er að
kenna, skal ósagt látið að sinni,
en svipaða sögu mun vera að
segja af fleiri skyldum stofnun-
um, t.d. Þjóðskjalasafni og
Árnastofnun. Þjóðminjalögin
eru nú í endurskoðun, og von-
andi verður hún til þess, að
fjárhagur safnsins stórbatni,
svo að umsvif þess geti aukist.
hugmynd sr. Þóris um ríkisstyrk
til að forða ungbörnum frá þv að
fara hugsanlega á hálfgerðan
vergang eða þá til heilsdagsvistun-
ar á uppeldisstofnun.
Það eru forréttindi að vera
móðir.
Það eru líka forréttindi að vera
faðir!
Það er ranglátt að vera faðir og
fá ekki nema takmarkaða spari-
íhlutun í uppeldi og umönnun
barna sinna vegna staðnaðar
þjóðfélagshefðar. Þá má ekki
gleymast að margir karlmenn líða
undir því að eiga að vera sterkir og
einir um ábyrgð á framfærslu og
félagslegri stöðu fjölskyldunnar,
ekki síður en margar konur þrá
aukið sjálfstæði og afskipti á
breiðari grundvelli en almennt
gerist meðal þeirra.
Ég hef nú farið nokkrum orðum
um brennandi mál, vegna þess sem
mér fannst á vanta í annars góða
ræðu sr. Þóris Stephensen og mig
langar til að undirstrika það að ég
vil alls ekki alhæfa á nokkurn
hátt, heldur hið gagnstæða, ósk
mín er sú að öllum séu gefin jöfn
tækifæri, börn fái uppeldi beggja
foreldra og foreldrum báðum gefið
tækifæri til að njóta sín, hvoru á
sínu kjörna sviði, hvort sem er við
störf innan heimilisins eða í háu
embætti á vinnumarkaðnum.
Skoðun mín er einnig sú að því
meira jafnræði sem er með hjón-
um, því betri möguleika hafi þau
til að þróa með sér djúpa vináttu
og góðan félagsskap, sem vitanlega
verkar síðan sem ein aðalforsenda
fyrir lífshamingju barna þeirra.