Morgunblaðið - 09.09.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 1978
Hannes H. Gissurarson:
Rannsóknarstofnun eða róttœklingahreiður?
1. grein
Áróöurinn í
skólunum
Nokkrar umræöur hafa orðið
síðasta árið um áróður róttækra
kennara í skólum landsins, einkum
eftir kosningarnar tvær í vor og
sumar, en eftir þær er Alþýðu-
bandalagið næststærsti stjórn-
málaflokkurinn. Þessar umræður
eru tímabærar. En ég held, að
beinn áróður róttæklinganna sé
ekki eins mikill og óbeinn áróður
þeirra, að þeir undirbúi fremur
jarðveginn en sái í hann. Eg á með
orðunum „óbeinum áróðri“ einkum
við val róttæklinganna á orðum og
sumum viðfangsefnum — sem
getur ýtt undir það; að skólanemar
fari fremur í eina áttina en aðra
— og þögn þeirra um önnur
viðfangsefni. Þeir segja oftast
sannleikann, en aðeins hálfan
sannleikann. En er músin, sem
læðist, ekki hættulegri en hin, sem
stekkur? Ég ætla í þessari grein að
taka orð og verk róttæklingsins
Páls Skúlasonar, prófessors í
heimspeki í Háskóla Islands, til
dæmis. Ég ætla ekki að ræða um
kennslu hans, því að til lítils er að
vitna um hana, þótt hann hafi
kennt mér, heldur um ummæli
hans í bókinni Hugsun og
veruleika, sem er notuð sem
kennslubók í Háskóia íslands,
um stjórnmál og afskipti hans af
stjórnmálum. Bókin er 104 bls. og
er eina ritið, sem hefur komið út
á íslenzku eftir Pál. (Hann hefur
þegið laun af Háskóla Islands —
eða öllu heldur af íslenzkum
almenningi — í átta ár og geta
áhugamenn um arðbærar fjárfest-
ingar hins opinbera reiknað það
út, ef þeir kjósa, hvað blaðsíðan í
eftir bandaríska heimspekinginn
William James hafi komið út á
íslenzku í bókinni Mætti manna
1925, en getur þess ekki, að bókin
Ódauðleiki mannsins eftir James
kom út 1905. Segja má, að þessi
yfirsjón sé meinlaus. En hann
ritar einnig, að „eina almenna
inngangsritið á íslensku að kenn-
ingum Karls Marx“ sé bókin
Marxisminn eftir Ásgeir Blöndal
Magnússon, sem kom út 1937.
Hann getur þess ekki, að bókin
Socialisminn eftir Gunnar Árna-
son kom út í tveimur bindum
1935—1936. Ásgeir er marxsinni,
en Gunnar ekki. Er þögn Páls um
bók Gunnars aðeins meinlaus
yfirsjón?
Hugmyndafræði
alræðissinna?
Ég ætla ekki að ræða um hina
heimspekilegu kenningu Páls í
þessari grein, en bendi þó á það,
í hvaða heimspekingaflokki hann
er. Af riti hans má ráða, að hann
sé mikill aðdáandi þýzka heim-
spekingsins Hegels, en á Hegel
hefur verið litið sem hugmynda-
fræðing alræðissinna, þjóðern-
is-samhyggjumanna (fasista) og
byltingar-samhyggjumanna (komm-
únista) tuttugustu aldarinnar.
(Sbr. Karl Popper: The Open
Society and Its Enemies og
Bertrand Russell: A History of
Western Philosophy.) Ólafur
Björnsson kallar Hegel „postula
alræðishyggjunnar" í bókinni
Frjálshyggju og alræðishyggju,
og Halldór Laxness kallaði hann
„grillufángara" í bókinni
Skáldatíma. Það er álitamál,
hvort Hegel hafi verið hugmynda-
fræðingur alræðissinna eða ekki,
þess vegna ætla ég að vitna til
hans sjálfs. Hann reit í 270. gr.
Heimspeki réttarins (Philosophie

Pill Skúlason kennir í bók
sinni, sem er notuð sem
kennslubók í Hiskóla íslands,
að „kreppa íslenzks sjivarút-
vegs“ sé vegna séreignar i
atvinnutækjunum, og krefst I
rauninni pjóðnýtingar sjivar-
útvegsins.
samhyggjumanna (sósíalista). Páll
er hlutdrægur (í bók, sem notuð er
sem kennslubók í Háskóla ís-
lands).
Þjódnýtingar-
krafa Páls
Páll ritar: „Geta hagsmunir
atvinnurekenda ekki stundum ver-
ið þeir að veita verkalýðnum aðild
að stjórn fyrirtækja, en hagsmun-
ir verkalýðsins að taka raunveru-
lega að sér rekstur atvinnufyrir-
tækjanna (leturbreyting mín,
H.H.G.)?“ Hann „spyr“ þannig, að
auðvelt sé að svara. Hann kemur
óbeinum orðum að þjóðnýtingar-
kröfu samhyggjumanna í þessari
tilvitnun, en beinum að henni, er
hann ritar um Marx, að hann hafi
kennt, að „á vissum tímum væri
staða framleiðsluaflanna slík að
þau yrðu ekki nýtt við ríkjandi
framleiðslutengsl (þ.e. tengsl
vinnuveitenda og launþega í sér-
eignarskipulagi H.H.G.) og annað
skipulag (þ.e. sameignar skipulag,
H.H.G.) yrði að koma til“, og bætir
þessu við frá sjálfum sér: „Einfalt
dæmi um slíkan árekstur er
íslenskur sjávarútvegur, sem er,
eins og menn vita, í sífelldri
kreppu: framleiðslutengslunum er
þar haldið við fyrir atbeina
ríkisvaldsins." í þessari viðbót
Páls felst sú ranga kenning um
sífelldan vanda íslenzks sjávarút-
vegs, að hann sé vegna séreignar
á atvinnutækjunum. (Sbr.
Verðbólguvandann skýrslu Verð-
Hugarórar um veruleikann
bókinni hafi kostað almenning).
Bókin er samin í anda þýzkrar
véfréttarspeki. Hún er réttnefnd
„Hugarórar um veruleikann". Páll
misnotar sum orð málsins, notar
þau í óvenjulegri og villandi
merkingu. Til dæmis má taka
orðið „mótsögn", sem merkir það
venjulega, að staðhæfingar stang-
ist á. Páll notar orðið til þess að
merkja einnig mannlegar eða
náttúrlegar takmarkanir, hvörf,
andstæður, árekstra og gátur.
Hann greinir ekki, heldur ruglar
með slíkri orðnotkun. Hvers vegna
notar hann ekki þau íslenzku orð,
sem til eru? Vegna þess að hann
verður að villa um fyrir lesendum
sínum með ónákvæmni í orðavali?
Almenn vanþekking Páls blasir
við, þegar bókin er lesin. Hann
ritar til dæmis, að þrjár ritgerðir
des Rechts): „Ríkið er hinn guð-
dómlegi vilji.“ Og hann reit í 324.
gr. sama rits: „Siðferðileg heilsa
þjóða er varðveitt með því að
heyja styrjaldir." Svo ritar að
minnsta kosti enginn frjálslyndur
friðarsinni. Af riti Páls má einnig
ráða, að hann telur tvo aðdáendur
Hegels á tuttugustu öldinni, þýzka
heimspekinginn Heidegger og
franska rithöfundinn Sartre, mjög
merka heimspekin’ga. Heidegger
var fylgismaður Hitlers og sagði
1933 við þýzka háskólanema, að
foringinn væri hinn þýzki veru-
leiki nútíðar og framtíðar! (Sbr.
Arne Næss: Moderne filosofer.)
Sartre var fylgismaður Stalíns
og reit 1952, þegar rithöfundurinn
Camus hafði ritað um vinnubúðir
Stalíns í bók sinni,
Uppreisnarmanninum (L’homme
révolte), að hann hefði átt að þegja
um þær til þess að ræna franska
verkamenn ekki voninni! (Sbr. Les
Temps Modernes 1952). Eru þessi
ummæli Heideggers og Sartres
ekki til marks um dómgreind
þeirra?
„Mótsögn verkalýös
og atvinnurekenda“
Eg minntist á það, að Páll
misnotaði orðið „mótsögn".
Áminningin er ekki hótfyndni, því
að þessi misnotkun gefur honum
tilefni til kynlegra kenninga.
Hann ritar: „Mannlífið er mót-
sagnakennt í þeim skilningi, að
þar á sér stað með ýmsum hætti
togstreita milli andstæðra þátta:
milli hagsmuna ríkis og einstakl-
ings, þess frelsis sem við þráum og
þess frelsis eða ófrelsis, sem við
búum við í raun, milli hugarheims
og ytri veruleika, einkalífs og
atvinnu, anda og efnis, verkalýðs
og atvinnurekenda (leturbreyting
mín, H.H.G.) og svo mætti lengi
telja.“ Páll kennir, að „verkalýður"
og „atvinnurekendur" heyi bar-
áttu. En sannleikurinn er sá, að
kjarabaráttan sem kjarasamnirig-
ar, verkföll og verkbönn eru til
marks um er umfram allt barátta
verkalýðsfélaga við hvert annað,
hún er umfram allt barátta um
kjaraskiptinguna innan verka-
lýðssamtakanna, eins og hagfræð-
ingar hafa leitt rök að. (Sbr. F.A.
Hayek: The Constitution oí
Liberty og Ludwig von Mises:
Socialism.)Kenning Páls um mót-
sögn „verkalýðs" og „atvinnurek-
enda“ er röng, hún er goðsögn
bólgunefndar 1978, þar sem hinum
raunverulega vanda er lýst). í
henni felst einnig krafa um
þjóðnýtingu fyrirtækja í sjávarút-
vegi. Hvað segja íslenzkir útgerð-
armenn um þjóðnýtingarkröfu
Páls (í bók, sem notuð er sem
kennslubók í Háskóla íslands)?
Leysti Marx
einn vanda
stjórnmálanna?
Páll ritar: „Hin eiginlega spurn-
ing er því hvað mönnum beri að
gera til þess að sigrast á félagsleg-
um vandamálum. Sú heimspeki-
stefna sem leggur alla áherslu á
að skýra og reyna að leysa
grundvallarvandamál þjóðfélags-
ins er kennd við Karl Marx