Morgunblaðið - 09.09.1978, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 1978
19
íranskeisari með
Bantíaríkjaforseta.
Það hefur ekki farið leynt að
trúarleiðtogar í Iran líta t.d. svo
á að fyrirtæki eins og kvik-
myndahús séu af hinu illa,
nánar tiltekið tákn vestrænnar
menningar sem þeir kæra sig
ekki um að fá yfir sig í jafn
ríkum mæli og keisarinn boðar.
Og trúarleiðtogunum er mjög
umfram um að fólk sæki hvorki
kvikmyndahús né aðrar
skemmtanir í Ramadanmánuði.
Þann tíma eiga sanntrúaðir að
nota til bænaiðkana og upp-
byggilegra andlegra hugleið-
inga. í Iran er meirihluti hinna
35 milljóna shi-itatrúar, en
shi-ita er grein af Múhammeðs-
trú, en hvergi ríkjandi ncma í
Iran og Irak. I flestum löndum
Múhameðstrúarmanna er meiri-
hluti sunna-itar.
Það er alkunna að í löndum
þar sem Múhameðstrú er ríkj-
andi hefur trúin og siðareglur
hennar, boð og ótal mörg bönn,
verið verulegur hemill á þróun
— að minnsta kosti á mæli-
kvarða vestrænna ríkja. Shi-ita-
trúarbrögð þykja all- einstreng-
ingsleg og ofstækismenn úr
röðum shi-ita eiga það vitanlega
sammerkt með slíkum mönnum
úr öllum trúarbrögðum að
skorta fullkomlega umburðar-
lyndi og skilning hvort sem er
við manneskjulega breyskleika,
hvað þá heldur almenna fram-
þróun.
En það er líka ósköp auðvelt
fyrir Lúterstrúarmann á Islandi
að kveða upp sleggjudóma yfir
því sem honum virðist vera
Keisarinn verður að ná sam-
komulagi við trúarleiðtogana ef
friður og framþróun á að verða
MARGIR túlka þá atburði sem hafa verið að gerast í íran
síðustu vikur á þann veg að^ um sé að ræða hálfgildings
afturhvarf til nítjándu aldar. íran hefur á síðustu áratugum
tekið heljarstökk fram á vettvang tuttugustu aldar og þrátt
fyrir harða gagnrýni víða að á keisarann og stjórn hans, er
óumdeilanlegt að framfarir þar hafa orðið stórstígar. í raun
og veru hafa þær verið ótrúlega hraðar, því að ekki er langt
síðan segja mátti að þjóðin væri á hálfgerðu steinaldarstigi.
Fróðlegt er því að íhuga hvað hefur verið að gerast nú svo
að íran hrasar á hraðferð sinni inn í hóp iðnvæddra ríkja.
menn sæju ekki að sér og sýndu
trúnni meiri rækt. Þeir höfðu
kveikt í tízkuverzlunum og
næturklúbbum, vínbúðum og
skemmtistöðum til að láta frá
sér heyra, því að þessi fyrirtæki
finnst þeim flokkast undir að
vera spillt afsprengi vestrænnar
menningar.
En þó að hinir strangtrúuðu
telji að hvort tveggja sé að þorri
manna sé ekki tilbúinn að
meðtaka öll þessi vestrænu
áhrif og hins vegar eigi þjóðin
á hættu að glata sérkennum
sínum og jafnvel frelsi sínu og
fullveldi, er keisarinn þó stað-
Land þróunar
og þverstæðna
ráðinn í að hvika hvergi og láta
þjóð sína halda áfram á sömu
braut. Þetta gæti þó leitt til að
enn meiri harka færðist í
samskipti keisarans við 'trúar-
leiðtoga shi-ita.
Brezka blaðið Economist orð-
aði það svo nýlega að það sem
stæði Iran fyrir þrifum væri að
landið þjáðist af ómeltum hag-
vexti sem hefði skollið á með
óeðlilegum hraða og þunga í
kjölfar hinnar gríðarlegu olíu-
verðshækkunar 1973. Og einnig
vegna þeirrar bjargföstu fyrir-
ætlunar keisarans að skapa í
íran nútímaríki á valdatíma
sinum. Olíuauðurinn hefur leitt
til þess að lífskjör manna hafa
stórbreytzt til hins betra þótt
þar vanti nokkuð á að jöfnuður
sé. Iðnvæðing er hafin af
ofurkappi sem miðar að.því að
enda þótt hinar gríðarlegu
olíulindir írans tæmdust myndi
landið lifa af og blómstra enn.
Allt bendir til að þetta stórvirki
muni takast. Og í jarðaupp-
skiptum og skólamálum hefur
keisarinn og stjórn hans unnið
merkilegt umbótastarf þótt
langt sé í land enn.
Keisarinn hefur hingað til
ekki sýnt þeim miskunn sem
hafa risið gegn honum. Hann
boðaði hina „hvítu byltingu"
árið 1975. Þá kom hann á því
einflokkakerfi sem hefur verið í
landinu síðan þar til nú fyrir
örstuttu. Keisarinn hefur hlotið
lof fyrir þær tilslakanir sem
hann hefur gert upp á síðkastið
og beinast að því að gera
trúarleiðtogana ögn sáttari við
ástandið og einnig að veita
stjórnmálaflokkum frelsi til
starfa á ný. Þó hefur hann
sjálfsagt látið furðu lítið af
völdum sínum úr hendi og mun
ekki fús til þess ef að líkum
lætur. Hann veit sem er að hann
hefur her landsins, staðfastan
og tryggan að baki sér og vel
vopnum búinn. Þær tilslakanir
sem keisarinn hefur gert eru
sagðar árangur af síaukinni
samvinnu hans við Bandaríkin.
Það kann að vera nokkuð til í
því en á hitt ber að líta að íran
er Vesturlöndum það mikilvægt
að Carter mun fara að öllu með
gát í því að beita keisara
þrýstingi — m.a. í sambandi við
mannréttindabrot en það er
opinbert leyndarmál aö pottur
er brotinn í íran hvað þau
varðar.
Það er líka opinbert leyndar-
mál að Sovétríkin hafa stutt við
bakið á andstæðingum keisar-
ans þótt þau hafi vissulega sýnt
gætni og reynt að láta það ekki
fara hátt. Ýmsir útlagar íransk-
ir sem hafa orðið að flýja land
vegna andstöðu við keisarann —
m.a. ýmsir áhrifamiklir trúar-
leiðtogar — hafa óspart leitað
til Sovétríkjanna og fengið þar
Grátandi kona skammt rra
rústum kvikmyndahússins í
Abadan.
nokkra fyrirgreiðslu. Þar er
helzt tilnefndur Ayatullah
Khomeini sem hefur nú búið í
írak í fimmtán ár. Hann hafði
strengt þess heit að ná sér niðri
á keisaranum eftir að hundruð
fylgismanna hans höfðu verið
drepnir er þeir mótmæltu um-
bótaáætlunum stjórnarinnar í
landbúnaði. Khomeini var eini
trúarleiðtoginn sem ekki for-
dæmdi Abadanhryðjuverkið og
segja ýmsir að hann muni hafa
átt þar hlut að skipulagningu og
þögn hans sé síðan enn ein
bending um að slit hafi orðið
milli útlagahóps hans og hóf-
samari Shi-ita í íran.
Hugsanlegt er að hryðjuverk
öfgamanna gætu orðið til að svo
mikil andúð kæmi upp að
keisaranum tækist að einangra
þá og draga þannig úr þeim
tennurnar. Fram til þessa hefur
keisaranum þó gengið býsna
brösulega að hafa hemil á
trúarleiðtogunum og það er víst
að eigi íran að fá að feta sig með
sæmilegum friði eftir vegi til
framfara og bættra lífskjara,
verður keisari að ná málamiðlun
eða samkomulagi við sína heil-
ögu menn. Það gæti orðið
afdrifaríkt fyrir íran að reyna
að brjóta þá á bak aftur með
ofbeldi. — h.k.
Frá óeirðum í Shiraz.
trúarofstæki: það er engin von
til þess að við getum skilið
hugsanagang Austurlandabú-
ans, þar sem eðli og upplag er
svo fjarstætt okkur að mikið
þyrfti að leggja að sér til að
skilja einföldustu atriði í við-
horfum fólks.
Hvað sem því líður er nú
Ramadan trúuðum fylgjendum
shi-ita mjög helgur tími. Hann
er fimmti mánuður árs Múham-
meðstrúarmanna og i Ramadan
var Kóraninn sendur niður til
lýðsins honum til eilífrar hand-
leiðslu og leiðsagnar. Heilögust
er þó hin 27. nótt, því að þá
hverfa englar og andar til
jarðarinnar „og þá ríkir friður
hvarvetna unz dagar á ný“ eins
og stendur í Kóraninum. Trúað-
ir shi-itar leggja mikla áherzlu
á að menn virði helgi Rama-
dans, hvatt er til að menn fasti
eftir megni í mat, drykk og
líkamlegri snertingu hvers kon-
ar. Vissulega þykir meira en
lítið syndsamlegt að stunda svo
léttúðugt líferni sem að sækja
kvikmyndahús eða láta yfirleitt
eftir sér að falla fyrir veraldleg-
um lystisemdum. Shi-itarnir
sem stóðu að hryðjuverkinu í
kvikmyndahúsinu í Abadan þar
sem 400 manns brunnu t.il bana
höfðu áður gefið ýmsar viðvar-
anir og hótað að þeir myndu
grípa tii róttækari aðgerða ef
Persneskir stúdentar erlendis hafa oft látiö að sér kveða. Hér mótmælir hópur írana í Bandaríkjunum
heimsókn keisarahjóna sinna pangaö.