Morgunblaðið - 15.10.1978, Side 31

Clo.se Encounters of the
Third Kind. Am. 1977.
Leikstjórn, handrit:
Steven Spielbern.
Kvikmyndataka: Vilmos
Zsigmond, William Fraker,
Dougias Slocombe.
Aðstoðarm. v/ tökuna:
Steve Poster.
Ráðgjafar við tökuna:
John Alonzo (kvikmyndari
Barry Lyndon) og Laszlo
Kovacs.
Tónlist: John Williams.
Tæknibrellur: Douglas
Trumbull, ásamt kvik-
myndatökumönnpnum
Richard Yuricich, Dave
Stewart, Robert Hall, Don
Jarel, Dennis Muren.
Tæknilegur ráðgjafi: Dr.
J. Allen Hynek.
Leikmynd: Dan Lomino.
Geimverur hannaðar af
Carlo Rambaldi.
Aðstoðarleikstj.: Chuck
Myers.
Hljóö: Frank Warner
ásamt 11 öðrum.
Leikendur: Richard
Dreyfuss, (Roy Neary),
Francois Truffaut (Claude
Lacombe), Teri Garr
(Ronnie Neary), Melinda
Dillon (Jillian Guiler),
Gary Guffey (Barry Guild-
er) ofl. ofl.
Leíkstjórinn
sem stjarna
Þessi langi listi þátttak-
enda (sem í rauninni er
margfalt lengri) er látinn
fylgja hér með, m.a. til að
minna á grein í Mbl. fyrir
viku síðan, þar sem sagt var
frá því, að framleiðslufyrir-
tækið, Columbia, hefði lagt
allt undir við gerð þessarar
myndar. Það sem ef til vill
vekur athygli er, að þrátt
fyrir hinn gífurlega
kostnað er enginn Robert
Redford/ Paul Newman/
Warren Beatty eða Charles
Bronson í aðalhlutverki.
Richard Dreyfuss hefur
ekki hálft aðdráttarafl á
við þá fyrrnefndu. En eins
og bent hefur verið rétti-
lega á í fylgiriti með
myndinni, er nú upprunnið
tímabil leikstjóranna og
kvikmyndastjörnurnar
hafa fallið fremur í skugg-
ann. Jafnframt því er nú
upprunnið tímabil margfalt
háþróaðri tækni en áður.
Spielberg sameinar
hvorttveggja, vinsældir og
tækni, líkt og kollegi hans,
George Lucas (Star Wars)
og innbyrðis heyja þeir
stríðið um mest sóttu mynd
í heimi. Sá síðarnefndi
hefur forystuna í bili og
kann að halda henni, þrátt
fyrir spádóma í upphafi
Close Encounters í vil. Star
Wars. sem kom á markað-
inn fyrir réttu ári, sýnir öll
merki þess að ætla að verða
klassísk, sömu áhorfendur
Barry, einn só besti í Close
Encounters, sór eitthvað,
sem skemmtir honum veru-
lega.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 1978
31
hverju hann á að búast.
Flugvélar, sem týndust í
stríðinu, finnast skyndilega
í fullkomnu lagi í eyðimörk
í Norður Mexíkó. Flugmenn
og flugumferðastjórar
verða varir við fljúgjandi
furðuhlut. Rafmagn fer af
heilum borgun. Litill
dréngur vaknar við að öll
leikföngin hans eru farin af
stað, Roy verður fyrir
fyrstu reynslu sinni af
fljúgandi furðuhlut og það
breytir lífi hans svo, að
hann missir vinnuna og fær
óljósa þrá til að búa til fjall
úr öllu, sem hann kemur
höndum á, án þess að hafa
hugmynd um af hverju.
Frakkinn Lacombe birtist á
ýmsum stöðum, m.a. Ind-
landi, en hann er leiðtogi
nokkurra vísindamanna
Leikstjórar og tækni-
menn horfa til himna
hópast á myndina aftur og
aftur, en aftur á móti hefur
Close Encounters ekki enn
þá sýnt merki um sömu
endursókn. Ymsir gagnrýn-
endur hafa reynt að rýna í
það, hvers vegna þessar
myndir hafa orðið jafn
vinsælar og raun ber vitni,
en ekki komið fram með
nein endanleg rök. Einfald-
asta skýringin er sú, að
framleiðslufyrirtækin hafa
haldið ákveðinni le.vnd yfir
framleiðslunni (svo mikilli
yfir Close Encounters að
sjálf leyndin varð að blaða-
máli) og síðan ýtt undir
myrkur, Roy situr eftir í
bílnum og spennann er
farin að minnka — Bang!
Ljós kviknar í bílnum, Roy
öskrar og hrekkur í kút og
allur salurinn öskrar og
hrekkur í kút um leið. Það
hafði kviknað á vasaljósi
hans. Að ná jafn niiklum
áhrifum út úr jafn einföldu
atriði eins og þessu er út af
fyrir sig snilld, sem
Hitchcock hefði mátt vera
hreykinn af. Hins vegar
byggir Spielberg myndina
þannig upp fyrstu 80
mínúturnar, að áhorfand-
inn veit naumast, við
sem eru að rannsaka fyrir-
bærið, fljúgandi furðuhluti.
Móðir litla drengsins eltir
hann út í skóg og út á
hraðbraut, verður sjálf
vitni að þessum fljúgandi
furðuhlutum og fer að
teikna fja.ll, nákvæmlega
eins og Ro.v. Þannig skiptir
Spielberg hvað eftir annað
um svið án þess svala í raun
forvitni áhorfenda, sem
vita þó að þeir eiga eitthvað
í vændum. Aður en dregur
að endalokunum liggur við,
að myndin sé farin að
gerast langdregin. Hins
vegar nær Spielberg upp
spennunni í lokin, þegar
jarðarbúar, með hjálp tóna,
ná kynnum af þriðju gráðu
við geimverurnar. Það er
svo komið undir hverjum og
einum, hvernig honum líst
á þessa vini okkar úti í
geimnum.
Það sem bjargar Close
Encounters þessar fyrstu
80 mín. eða svo, er kímni
Spieibergs í meðferð hans á
efninu og ef til vill er það
einmitt þessi kímni og
tilvitnanir í aðrar myndir
(North by Northwést og
The Day the Earth Stood
Still o.fl.), sem breiðir yfir
innri uppbyggingu myndar-
innar. Við fyrstu skoðun
varð maður þó strax var við
áhrif frá 2001 (t.d. í upp-
hafi myndarinnar, eftir
hvíta stafi á svörtum
grunni, klippir Spielberg í
takt við músikina skyndi-
lega á ljósgulan flöt, með
tilheyrandi hljóðeffekt og
upphafið á 2001 sprettur
fram í hugann), en það er
ekki fyrr en eftir aðra
skoðun, að maður skynjar
miklu sterkari tengsl milli
Close Encounters og 2001.
Kubrick byggir 2001 á
þeirri forsendu að maður-
inn hafi lítt þróast andlega,
á sama tíma og hann tekur
stórstígum framförum á
tæknilega sviðinu. Þar af
leiðandi byggir hann mynd-
ina aðallega upp myndlega,
en þau fáu samtöl, sem eiga
sér stað, eru innihaldslaus
og undirstrika andlega fá-
tækt. Spielberg fer aðra
leið að svipuðu marki. Ut úr
gulu mistrinu í upphafi
m.vndarinnar glittir í tvö
Eitt af betri spennuatriðum myndarinnar: Roy uppgötvar
hvað hann hefur verið að leitast við að gera.
Spielberg; arftaki Hitchcocks?
eftirvæntingu áhorfenda
með stórkostlegum aug-
lýsingaherferðum. Þrátt
fyrir þennan undirbúning
er ferill myndanna upp
misjafn. Star Wars fór
rólega af stað og vann sig
upp á eigin ágæti. Enda var
Lucas eftir American
Graffiti langt frá því aö
vera jafn umtalaður og
Spielberg eftir Jaws. Close
Encounters byggir að veru-
legu leyti á frægð Spiel-
bergs og þeirri staðreynd,
að áhorfendur þekkja
dramatíska frásagnarsnilld
hans. Close Encounters fær
því aðsókn um leið og
myndin opnar.
Um myndina
Eftir að hafa skoðað
myndina tvívegis, verð ég
að viðurkenna, að sýning-
arnar höfðu mismunandi
áhrif á mig. Fyrri sýningin
hafði lítil áhrif umfram
það, að hún sannaöi frá-
bært handbragð Spielbergs,
að tæknibrellurnar voru
stórkostlegt sjónarspil og
að frásagnartækni Spiel-
bergs hafði síst hrakað frá
Jaws. Til marks um það má
nefna atriðið, þar sem Roy
Neary situr í bilnum og
geimfarið hellir geislum
sínum yfir hann. Skyndi-
lega slokknar geislinn og
geimfarið svífur aðeins
lengra, skellir niður geisla
og slekkur hann síðan aft-
ur. Eftir ógnvekjandi
hávaöann er smám saman
að falla á þögn, eftir
skerandi birtuna fellur á
ljós? Er þetta geimskip?
Nei þetta er Landrover.
Nokkrir menn með trefla
fyrir munni berjast gegn-
um sandstormirtn. Þeir rek-
ast á annan hóp manna og
hefja samtal við þá ... Því
miður þeir tala annað
tungumál og geta aðeins
ræðst við í gegnum túlk. Ef
þetta fyrsta atriði er borið
saman við síðasta atriði
myndarinnar sjáum við, að
þau eru samstæð. Tveir
hópar mætast, þ.e. vísinda-
mannanna og geimveranna,
þeir geta ekki ræðst við, en
reyna það eftir veikum
mætti með hjálp tóna, eins
og einum vísindamannanna
varð þá að orði. „Jæja,
þetta er fyrsta kennslu-
berg hefur önnur markmið
í huga með gerð sinnar
myndar en Kubrick. Spiel-
berg hefur lagt mikla
áherslu á það, að mynd
hans sé byggð á frásögnum
þeirra, sem telja sig hafa
séð fljúgandi furðuhluti,
hann gerir sér mat úr
raunverulegum atburðum
(flugvélarnar í upphafi
hurfu 5. des. 1945 á svæð-
inu, sem nefnt er The
Bermuda Triangle), og
hann gerir sér að öllu leyti
far um, að gera myndina
sem raunveruiegasta. Til
marks um það hvað honum
hefur tekist vel upp, má
geta þess, að skýrslum um
fljúgandi furðuhluti hefur
fjölgað verulega síðan byrj-
Truffaut reynir að átta sig á fimmtóna samstæðunni.
stundin". Með því að nota
franska leikstjórann, Fran-
cois Truffaut, sem La-
combe, sem aðeins talar
frönsku, minnir Spielberg
okkur stöðugt á veikleika
okkar jarðarbúa; Við skilj-
um ekki okkur sjálfa inn-
byrðis. Andlegur veikleiki,
sem varla gerir okkur fær-
ari að ná sambandi við
okkur fjarlægari verur.
Spielberg undirstrikar
þennan skilning með atr-
iðinu á Indlandi, en þangað
fer Lacombe til að nema af
vörum innfæddra fimm
tóna, sem geimskipiö hafði
gefið þar frá sér. Tónarnir
eru síðan notaðir til að ná
sambandi við geimskipið í
lokin. I 2001 notar Kubrick
svartan ferstrending sem
tákn um hið óþekkta og
jafnframt hina óljósu þrá
mannsins eftir vitneskju,
þroska. Spielberg nýtir sér
jafnframt þessa þrá eftir
hinu óþekkta, er hann
lætur Roy og móður
drengsins reyna að móta
eitthvert fjall, sem þau vita
ekki, hvað í rauninni merk-
ir. Spielberg gefur hins
vegar þá einföldu skýringu
á þessu framferði, að þetta
sé gert undir áhrifum frá
verunum úti í geimnum, svo !
að þessar persónur verði til
staðar við þetta fja.ll, þegar
þeir lenda. Hugmyndafræði
■ Spielbergs reynist því á
endanum margfalt fátæk-
ari en Kubricks og langt frá i
þyí réttlætanlegt að bera
þær saman, þar eð Spiel-
að var að sýna myndina. Er
þetta móðursýki eða hefur
ferðum geimskipanna raun-
verulega fjölgað? Eru geim-
verurnar farnar að hlusta
eftir tónunum fimm, sem
duga til að ná sambandi við
þá? Sem svar við þessari
spurningu ætla ég að lokum
að vitna í viðtal við John
Williams, sem nýlega birt-
ist í Films & Filming. Þar
lýsir hann því hvernig þeir
völdu fimmtóna stefið úr
200 stefjum, sem John hafði
sett fram (eftir að Spiel-
berg hafði ráðgast við
stærðfræðing um það, hvað
hægt væri að búa til marg-
ar fimmtóna samstæður úr
tólf-tóna skalanum. Svarið:
134.000. Þá gáfust þeir upp
og völdu eitt af þessum
200.) Williams vitnar síðan
í þekktan tónlistargagnrýn-
anda, sem hafði skrifað
margra blað-síðna umfjöll-
un um þessar fimni nótur,
„Hvernig tónskáld, allt frá
miðöldum hafi, þegar þeir
vildu ljá tónlist sinni sér-
staklega djúpa merkingu,
alltaf haft „ráy — me —*
doh“ o.s.frv. í einhverri
útsetningu. Hann vitnaði í
Strauss, Mahler, Padfe
Martini og alla hina og
sagði að lokum: „Vissulega
hefur tónskáldið (Williams)
ekki verið sér meðvitandi
um allt þetta“ — sem ég var
ekki —“ en gæti það verið,
að við höfum raunverulega
fengið merki að utan?“! Það
er nú það!
SSI‘.