Morgunblaðið - 23.11.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1978
Myndlistarvettvangur
K j arvalsstaðadeilan
Listsagnfræðingar
Norrænar myndir
Það er einunfjis hálft fjórða ár
umliðið síðan illskæðar deilur áttu
sér stað út af myndlistarhúsi því,
er reist var á Klambratúni og
hlaut nafnið Kjarvalsstaðir. Allir,
er eitthvað hafa fyliíst með
myndlistarmálum undanfarna
áratugi, vita, að myndlistarhúsið
var reist í Stað Listamannaskálans
Kamla við Kirkjustræti, auk þess
sem eystri álma hússins var reist
til heiðurs Jóhannesi Kjarval. Þó
mun óljóst, hvort sú álma hafi átt
að vera Kjarvalssafn, Borgarlista-
safn, með sérstakri áherzlu á að
rækta og kynna list Kjarvals, eða
hvortveggja í senn. Fleira var
óljóst varðandi þetta hús, t.d. um
rekstrar- og starfsgrundvöll, en
það eru einmitt þessi atriði, sem
heitast hefur verið deilt um, enda
er hér um grundvallaratriði að
ræða, er sköpum skipta fyrir
framtíð hússins.
Það ætti að vera með öllu óþarfi
að taka það fram hér, að tilgangs-
lítið er fyrir félagssamtök að
byg£Ía hús yfir listir í samráði við
opinbera aðila ef starfsgrund-
völlurinn er ekki skýrt bókaður og
skjalfestur í upphafi. Má telja víst,
að í framtíðinni verði ekkert slíkt
hús reist yfir listræna starfsemi,
án þess að þetta atriði sé með öllu
ljóst, — slík eru áhrifin og
lærdómurinn afKjarvalsstaða-
deilunum. Hér hafa einfaldlega
verið að gerast hlutir, sem aldrei
hefðu þurft að gerast, ef réttlega
hefði verið staðið að málum í
upphafi. Yfirtaks leiðinlegir og
dapurlegir hlutir, — t.d. varð
málið í fyrra skiptið á þann veg
pólitískt hitamál, að ekkert dag-
blaðanna þorði að taka einarðlega
málstað listamanna af hræðslu við
kjósendur sína að Morgunbláðinu
einu undanskildu.
Sú deila, er nú stendur yfir, er
að vísu í kjarna sínum hliðstæð
þeirri fyrri, en þó um margt ólík.
Nú er verið að deila um nýtt
rekstrarform, sem upp átti að
taka, þar sem hið fyrra þótti alltof
þungt í vöfum, — Listráð hefur
verið lagt niður, en í stað þess skal
koma hússtjórn, sem skipuð er
þrem pólitískum fulltrúum, list-
ráðunaut, sem er í forsæti á
fundum, ásamt tveim ráðgjöfum
listamanna. Deilurnar snúast um
það, hvort þessir tveir ráðgjafar
skuli hafa atkvæðisrétt á fundum
eður ei.
Nú hafði alls engin reynsla
fengist af hinni nýju tilhögun, og
þó er skollin á ný Kjarvalsstaða-
deila og myndlistarmenn innan
FÍM krefjast tillögu- og atkvæðis-
réttar og hafa umsvifalaust sett
húsið í bann og hóta að auki
samnorrænu banni!
Undirritaður hefur hugleitt
þessi mál ítarlega að undanförnu
og hefur komist að þeirri niður-
stöðu, að ný staða sé komin upp í
deilunni og myndlistarmönnum til
vafasams sóma. Til að mynda
munu ýmis mál koma upp á
hússtjórnarfundum, er koma list-
rænni starfsemi innan hússins
lítið við
Að sjálfsögðu hefði ég verið
reiðubúinn til þess að styðja af
alefli við bakið á starfsbræðrum
mínum í orði og á borði svo sem í
fyrri deilunni, ef hin nýja tilhögun
hefði reynst óhæf, en ég efa
réttmæti þess að dæma hana
alfarið óhæfa fyrirfram.
Ég vil minna á, að á þeim árum,
er ég var formaður sýningarnefnd-
ar FIM, var nefndin ráðgefandi
varðandi sýningar í kjallara Nor-
ræna hússins, var allsráðandi á
tímum Ivar Eskelands, en Maj
Britt Imnander tók sér úrslitavald,
ef sú staða kæmi upp, að hún yrði í
andstöðu við samþykkt nefndar-
innar. Til þess kom þó aldrei,
a.m.k. ekki meðan ég hafði afskipti
af hlutunum. Þó kom fram ósk um
nýja skipan nefndarinnar m.a.
með þátttöku fulltrúa SÚM,
og/eða viðurkenndra myndlistar-
manna, er stæðu utan við bæði
félögin (listhópanna). Var ég því
hlynntur og samdi frumdrög að
nýrri skipan nefndarinnar er fékk
góðan hljómgrunn, en komst þá í
andstöðu við þáverandi stjórn
FÍM, er var ófáanleg að láta af
einokun á nefndinni.
Varðandi núverandi Kjarvals-
staðadeilu er mér spurn, hvort
myndlistarmenn innan FÍM van-
meti svo mjög stöðu sína og styrk,
að þeir álíti, að hinir pólitísku
fulltrúar muni virða ráðgjöf þeirra
og skoðanir að vettugi? — Eru þeir
að dæma væntanlegan listráðu-
naut slíka liðleskju, að hann muni
umsvifalaust gerast þý hinna
pólitísku fulltrúa?
Hefði ekki verið reynandi að
fara hér af umburðarlyndi og
stillingu að hlutunum, — sam-
þykkja hina nýju tilhögun, en þó
með fyrirvara? Hefur reisn sam-
taka myndlistarmanna (FÍM) ver-
ið slík á undanförnum árum, t.d.
hvað varðar alþjóðasamvinnu og
sýningavettvang heima og erlend-
is, að þau hafi efni á því að slá á
borðið og heimta? — Reisn, að
sitja á eigin rassi og bíða eftir því
að gullfuglarnir fljúgi inn um
gluggann? — Er það félagsleg
reisn eða máski frekar breiskleiki,
sem hefur komið einum aðallist-
viðburði ársins, Haustsýningunni,
niður á bútasölu- og tombóluvett-
vanginn — og gera að engu
margra ára uppbyggingu og fórn-
fúst starf viss kjarna innan
félagsins? Reisn, að sýningarnefnd
félagsins hefur lagt niður laup-
ana? — Reisn, að viðhafa úti-
lokunarstefnu og tapa svo á nær
öllum sýningarvettvangi erlendis
fyrir þeim er út í kuldanum
standa? — Hefur þeirri þróun
verið mótmælt, að erlendir menn,
sem þekkja ekkert til íslenzkrar
listar, eru farnir að velja fulltrúa
Islands á samnorrænar og alþjóð-
legar sýningar, — sem er alvarlegt
vantraust á dómgreind FIM?
Svo kemur að lokum hin stóra
og brennandi spurning: Er FIM
fulltrúi allra gildra myndlistar-
manna hérlendis, eða er tímabært
að stofna Myndlistarsamband Is-
lands með þátttöku annarra list-
hópa svo og byggðarlaga utan
stór-Reykjavíkursvæðisins? —
Væri rödd slíkra samtaka ekki
ólíkt meira sannfærandi og sterk-
ari en t.d. frumhlaup smáhóps
innan FÍM, er telur sig geta
hugsað fyrir heildina og telur sig
réttkjörinn til ráðuneytis á æðstu
stöðum — án nokkurs umboðs? —
Treystir því, áð sem oftar séu
vanhugsuðustu og vitlausustu
tillögurnar samþykktar í einu
hljóði á félagsfundum...
Ég hef einnig spurt sjálfan mig
að því, hvort sú staða hefði ekki
einnig getað komið upp, að svo góð
reynsla hefði fengizt af samvinnu
við myndlistarmenn, að pólitísku
fulltrúarnir teldu það fljótlega
allra hag og réttlætismál, að þeir
fengju atkvæðisrétt í framtíðinni?
Eins og sjá má af framanskráðu,
leita margar spurningar fast á í
sambandi við þessa deilu og væri
ánægjulegt, ef þeim yrði svarað
málefnalega á opinberum vett-
vangi, — lið fyrir lið. Mikilvægast
er þó, að myndlistarhúsið á
Klambratúni, Kjarvalsstaðir,
verði virkjaðir á sem farsælastan
hátt í framtíðinni, hverjir svo sem
standa á bak við reksturinn. Þrátt
fyrir skýlausan siðferðislegan rétt
FÍM og jafnframt allra gildra
myndlistarmanna að koma við
sögu sem marktækir aðilar
varðandi listræna stjórnun
hússins — mættu menn í raun og
sannleika vera fegnir að losna
undan allri ábyrgð. En ábyrgð er
einnig krafa um mannlega reisn,
að listamenn standi uppréttir,
hvað sem á gengur — hér gildir ris
og viðgangur íslenzkrar myndlist-
ar öllu öðru fremur...
Listsagnfræðingar
Hinn áttræði öldungur Willem
Jacob Sandberg, sem var í 17 ár,
er tímamót mörkuðu, forstöðu-
maður Stedjelik Museum í
Amsterdam (Borgarlistasafnsins),
lét eitt sinn svo um mælt:
„Listsagnfræðingar hafa ekki eins
mikla þýðingu og þeir sjálfir álíta.
Fólk, sem rannsakar list, horfir
alltaf til fortíðarinnar. En það er
með augunum, sem menn læra að
meta list, en ekki af bókum né með
eyrunum. Menn geta gjarnan farið
á fyrirlestra, en það þýðir ekki það
sama og að menn öðlist vit á list.
Þess vegna hef ég alltaf sagt við
yngri samstarfsmenn mína og
áheyrendur: Þið getið látið vera að
lesa það, sem listgagnrýnendur og
listsagnfræðingarnir skrifa um
list, en lesið í staðinn það sem
listamennirnir hafa sjálfir sagt og
skrifað — til að mynda dagbók
Delacroix eða bréf Van Gogh. Ef
ég hefði möguleika á því að byggja
nýtt safn, hefði ég látið eina
setningu standa yfir
inngangsdyrunum: „begar þú
gengur hér inn. gleymdu þá öllu,
sem þú hefur lesið þér til og heyrt
um myndlist í samanlögðu lífi
þínu. — Þegar þú gengur út
héðan aftur. þá getur þú farið að
hugsa um það, sem þú hefur séð.‘“
— Þannig mæltist manni, sem
án nokkurs embættisprófs né
listfræðititils gerðist brautryðj-
andi í lifandi innréttingu nýlista-
safna og fékk almenning hvaðan-
æva að til að koma og skoða —
var lærimeistari og fyrirmynd
fjölda safnstjóra, m.a. Pontus
Hultén, og hafði ómælda þýðingu
fyrir uppbyggingu ótal nýlista-
safna og sýningahalla, t.d.
Lousiana í Humlebæk — Malmö
Konsthall — Moderna museet í
Stokkhólmi, Centre Beauborg í
París o.m.fl. söfn, er fólk streymir
til. Sandberg hefur verið nefndur
„hinn síðasti hinna stóru gömlu í
evrópsku listlífi".
Ég set þetta fram hér vegna
þess, að það er háskalegur mis-
skilningur, haldi einhverjir, að
embættispróf eða listsögutitlar
skipti hér öllu máli. Aðeins það,
sem situr eftir, er menn hafa
tekizt á við hlutina, getur hér verið
Forsíða kynningarritsins