Morgunblaðið - 23.11.1978, Blaðsíða 26

2 6 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1978
Páll H. Jónsson:
Frá Bergþórshvoli
til Miklubrautar
Páll H. Jónsson
Hér fer á eftir erindi, sem
Páll H. Jónsson frá Laug-
um flutti á landsfundi
klúbbanna Öruggur
akstur í apríl 1977»
Það voru roskin hjón fyrir
norðan. Leiði þeirra eru nú löngu
tíróin. Þeim þótti kóö Kestkoma og
voru spurul á fréttr. Of; það var
fátt of; smátt úr mannlífinu hið
næsta þeim, sem ekki var frétt-
næmt í þeirra eyrum. Þegar
unglingar kvöddu hjá þeim dyra,
komu með hreppamótsboð, ■
gangnaseðil, eða annað slíkt, sem
berast skyldi rétta boðleíð, fengu
þeir góðan greiða, en gjarna kom
þar, að þá þraut svör við spurning-
um hjónanna. Þeir vissu lítið eða
ekki. Vildu ef til vill ekki segja og
þögðu þunnu hljóði. Var þá
viðkvæði húsfreyju, er henni þótti
fáfræðin úr hófi: geturðu ekki
reynt að segja eitthvað um það,
heillin?
Spurningin varð að orðtaki
sveitinni.
Þessir fornu nágrannar og vinir
komu mér í hug, þegar ég var
beðinn að flytja erindi um um-
ferðarmál.
Geturðu ekki reynt að segja
eitthvað um það, heillin?
Og vitanlega gat ég reynt það.
Vitanlega var það ekkert nema
fyrirsláttur, eða það sem verst er
alls: viljaleysi, að reyna ekki að
segja eitthvað um svo stórt og
brennandi mál.
Og spurningin: geturðu ekki
reynt að segja eitthvað um það,
heillin?, tók að verða áleitin.
Skyndilega var hún ekki lengur
spurning um fréttir, heldur um
afstöðu. Um hlutdeild. Jafnvel um
sekt. Hún varð í huga mínum
samnefnari allra þeirra spurninga
annarra, sem málefnið hlýtur að
vekja, einkum hjá þeim, sem er
ósýnt um að svara, sem er
leikmaður í öllu, sem að umferðar-
málum lýtur, lærði seint að
stjórna bifreið og gerir það
sjaldan.
Mér kemur í hug lítið ljóð, ort
fyrir a.m.k. 30 árum:
Úrxráa loit ók ísaþoku klakka
ÓiftinKUtinda byrKja í hálfu kafi.
líkt ok þar bryti holskeflur á hafi
hrynjandi löður fcll um efstu slakka.
ók ók minn vok um háls ok heiAarendai
hafKnýr aA hakii jtikull fyrir sjónum.
Kalinna runna kvistir upp úr snjónum
kræklóttum finKrum óttasloKnir benda.
ViA brekkurót er brú um þveran ál
ok huKÓa krtipp á tæpum Klo frnM'KÍi
þar hrapar einhver sjálfsaKt. sókAu menn.
I nýrri mjtill er brautin háska hál.
I hemlum ískrar, vaKninn stHAvast ei|{i.
Kitt dauAaslys í daKskrá kvoldsins enn.
Hverju reiddust goðin, að þau
skyldu leggja ’ina hvítu hálku á
glæfraveg? Mikil má reiði guðanna
vera, ef hún stendur ætíð að baki
þess, sem illa fer. Eða nota
mennirnir hana sem skálkaskjól
til þess að hylja sínar eigin
misgjörðir og hrapaleg mistök?
Slíkar spurningar verða aldrei
annað en spurningarmerkið eitt;
öll svör haldlaus. Umferðarmál!
Hvað er það? Eru þau eitthvað
sem á heimili á mannfundum og
verður ráðið til lykta með handa-
uppréttingum? Eru þau eitthvað
nýtt, frá því í fyrra eða hitteð-
fyrra? Komu þau fyrst til sögunn-
ar, þegar fyrsta bifreiðin kom til
landsins?
Eða eiga umferðarmálin lög-
heimili oggjaldskyldu á torgum og
gatnamótum, malbikuðum stræt-
um og breiðgötum? Á þjóðvegum
og troðningum um fjöll og firn-
indi? Eru umferðarmál sá hluti
mannlífsins, sem leikur á hjólum?
Og umferðarvandamál!
Hvað eru umferðarvandamál?
Eru þau ærandi hávaði, mengun
loftsins, hundruð miljóna tjón.
Iskur í hemlum og brothljóð í
rúðum, brotin bein, marið hold,
eftirsjá og tærandi sorg. Eða eru
umferðarvandamálin þetta allt og
miklu meira.
Hvað er hægt að gera?
Já, hvaö er hægt að gera, og þó
fyrst af öllu: Hvernig stendur á
þessum ógnvekjandi vandamál-
um?
Hrópið til þeirra, þarna úti, á
torgunum og götuhornunum,
þeirra á strætum og þjóðvegum.
Spyrjið þá! Þeir ættu að vita það.
Hvað er að?
Vegirnir eru holóttir.
Látið hefla þá!
Það vantar malbik og stein-
steypu.
Malbikið þá breiðgöturnar og
steinsteypið torgin!
Menn kunna ekki að aka.
Kennið þeim það, þið sem
kunnið!
Menn brjóta umferðarreglurnar.
Refsið þeim með þyngri og
þyngri refsingum og hærri og
hærri sektum.
Menn aka ölvaðir.
Refsið þeim! Refsið þeim!
Ef hægt er að leysa umferðar-
vandamál með svörum við
spurningum fávíss manns, hvers
vegna í ósköpunum er það þá ekki
gert!
Eða er raunverulega aldrei
spurt þess, sem spyrja ber?
Göngum við alltaf á svig við
svarið. Hlýðum rödd Beygsins i
Pétri Gaut og Beygjum hjá.
Umferðarmál eru ekki ný. Um-
ferðarvandamál og umferðarslys
ekki heldur. Allt er þetta eldra en
f.vrsta bifreiðin og fyrsta akfæra
brautin. Allt hefur það verið til, er
til og mun verða.
Orsakir vandamálanna eru ekki
nýjar. Og rætur þeirra liggja djúpt
og dreifast víða.
Svo segir í Brennu-Njáls sögu:
... Þá gekk Bergþóra að
pallinum og Þórhalla með
henni og mælti Bergþóra til
Hallgerðar: „Þú skalt þoka
fyrir konu þessari."
Hallgerður mælti: „Hvergi
mun ég þoka, því að engin
hornkerling vil ég vera.“ „Ég
skal hér ráða,“ sagði Berg-
þóra. Síðan settist Þórhalla
niður...
Höfundur Njálu, skáldið og
snillingurinn, virðist hafa þekkt
og skilið umferðarvandamál á
brautum mannlífsins. Af þeim
harkalega árekstri, er hann þarna
lýsir, leiddi mannvíg, morð og rán,
og eldar hlóðust að höfði margra
manna.
Þá er ekki farin stysta né
beinasta leið frá Bergþórshvoli til
Miklubrautar, sé komið við á
Vestfjörðum. En í Gísla sögu
Súrssonar er þessi frásögn:
... En er Þorkell vaknar,
gengur hann til dyngjunnar,
því að hann heyröi þangað
mannamál, og leggst þar
niður hjá dyngjunni. Nú tekur
Ásgerður til orða: „Veittu mér
það, að þú sker mér skyrtu,
Auður, Þorkatli bónda mín-
um.“ „Það kann ég eigi betur
en þú,“ sagði Auður, „og
myndir þú eigi mig til biðja, ef
þú skyldir skera Vésteini
bróður mínum skyrtuna."
„Eitt er það sér,“ segir Ás-
gerður, „og svo mun mér
þykja nokkura stund." „Löngu
vissi ég það,“ segir Auður,
„hvað við sig var, og ræðum
ekki um fleira." „Það þykir
mér eigi brigsl," sagði Ás-
gerður, „þótt mér þyki Vé-
steinn góður. Hitt var mér
sagt, að þið Þorgrímur hittist
mjög oft, áður en þú værir
Gísla gefin.“ „Því fylgdu engir
mannlestir," segir Auður, „því
að ég tók engan mann undir
Gísla, að því fylgdi neinn
mannlöstur; og munura við nú
hætta þessari ræðu.“ En Þor-
kell heyrði hvert orð, það er
þær mæltu ...“
Af þessum ógætilega akstri
fyrir hættulegt horn, þar sem
ógæfan lá í launsátri en nánast
engan ökumann var við að sakast,
leiddi átakanlega harmsögu.
Einnig höfundur Gísla sögu Súrs-
sonar, hefur vitað skil á umferðar-
slysum á þröngum vegum daglegs
lífs.
Og ennþá stærri lykkju skulum
við leggja á leið okkar frá
Bergþórshvoli til Miklubrautar, og
koma við í Uppsölum í Svíaríki,
hjá Ólafi konungi hinum sænska.
Við hirð hans mættust tveir
ferðagarpar íslenskir, Gunnlaugur
ormstunga og Hrafn Önundarson.
Þar háðu þeir sitt fyrsta einvígi af
þrem, þótt tveim hinum síðari sé
meira á loft haldið.
I Gunnlaugs sögu er sagt frá því,
er þeir Hrafn fluttu Ólafi konungi
kvæði sín. Áður höfðu þeir ást við
af mikilli óbilgirni. Nú fluttu þeir
kvæðin af kappi en lítilli forsjá, og
konungur naut þess að sjá, hvernig
sá kappakstur endaði. Hvorugur
skéytti umferðarreglum, sem
óhjákvæmilega hlaut að leiða til
ógnvekjandi árekstrar.
I Gunnlaugs sögu'segir svo:
... Og er Hrafn var til brott-
ferðar búinn, þá-mælti hann
til Gunnlaugs: „Lokið skal nú
okkarri vináttu, fyrir því að
þú vildir hræpa mig hér fyrir
höfðingjum. Nú skal ég ein-
hverju sinni eigi þig minnur
vanvirða en þú vildir mig
hér.“ Gunnlaugur svarar:
„Ekki hryggja mig hót þín,“
segir hann, „og hvergi munum
við þess koma, að ég sé minna
virður en þú.“
Af þessu leiddi enn eina harm-
söguna, þótt fleira lægi að baki. Og
samkvæmt rökum skáldsins, gat
hún ekki endað nema á einn veg:
tveir atgerfismenn létu lífið hvor
fyrir öðrum, og fegursta kona
Islands bjó við örkuml harmsins
til hinstu stundar.
Þessi dæmi um það sem ég leyfi
mér að kalla, umferðarslys á
vegum mannlífsins, nægja. Þótt
þau séu tekin úr Islendingasögun-
um, eru þau nákomin nútímanum,
gætu hafa gerst hvar sem er og
hvenær sem er og eru að gerast
þann dag í dag, við breyttar
aðstæður, breytt umhverfi en
óbreytt manneðli. Sams konar
umferðarslys nútímans eru af
sama toga spunnin. Og það sem
öllu varðar það málefni, sem hér
er til umræðu: umferðarslysin á
akvegum nútímans, eru einnig af
sama toga spunnin — ekki öll, en
að stórum hluta. Þann toga þarf að
finna, eigi að vera nokkur von um
úrbætur. Á milli þeirra slysa, sem
dæmin segja frá og hinna hryggi-
legu atburða og umferðarvanda-
mála á þjóðvegunum, liggur leyni-
þráður. Þann leyniþráð þarf að
finna. En hvað er til ráða?
í ágætri bók sem út kom fyrir
jólin, I afahúsi, eftir Guðrúnu
Helgadóttur, segir frá því, þegar
söguhetjan Tóta og fjölskylda
hennar, urðu fyrir því hörmulega
slysi, að amma týndist. Allir stóðu
ráðalausir. Jafnvel lögreglan gat
ekki neitt.
... Afi, sagði Tóta, þú segir
alltaf að flest sé hægt að leysa
með því að hugsa.
Ætli það sé ekki bara vitleysa,
Tóta mín, sagði afi.
Nei, það held ég ekki. Við
skulum reyna að hugsa, sagði
Tóta.
Afi sagði ekkert.
Reyndu að sofna aftur, Tóta
mín, sagði mamma.
Og neðar á sömu blaðsíðu:
Ekkert er óskiljanlegt, sagði
Tóta. Það segir afi.
Hún leit á afa, og augun í
henni voru kolsvört í ljósinu.
Afi gerði enga tilraun til að
hugsa í þetta skipti.
Hún ýtti við honum.
Afi, sagði hún biðjandi. Við
verðum að láta okkur detta
eitthvað í hug.
Afi, hugsaðu líka ...
Þannig segir Guðrún Helgadótt-
ir frá. Tóta hugsaði og fékk aðra
til að hugsa. Og þegar amma var
fundin, segir orðrétt:
... Og hver fann hana?
Mamma leit á Tótu. Svo hló
hún og sagði: Tóta fann hana.
Með því að hugsa. Hún gekk
Dugnaður og framtakssemi þyrn-
ir í augum núverandi valdhafa
Blaðinu hefur borizt eftirfarandi
frá Skipstjúra- og stýrimannafé-
laginu Bylgjunni á ísafirðii
Við viljum vekja athygli á
eftirfarandi atriðum:
1. Að það þorskveiðibann sem
sett var á frá 15. nóv. kemur mjög
harkalega við sjómenn tekjulega
séð, ekki hvað síst vegna þess að
fiskverðshækkun var mun minrii
en eðlilegt gat talist. En sú litla
hækkun sem leyfð var, gerð að
engu með því að farið var að meta
fisk í annan og þriðja verðflokk,
vegna hringormafjölda í fiski, en
hringormur hefur þó verið í fiski
frá fyrstu tíð.
Tekjur sjómanna máttu síst við
því að dragast mikið saman á
sama tíma og margir eiga að
greiða viðbótartekjuskatt og leggj-
um við til að sá tekjuskattsauki
verði felldur niður í desember og
janúar n.k. þar sem margir geta
ekki aflað þeirra tekna við ríkj-
andi aðstæður, sem þarf til að
greiða auknar álögur samfara
skertum tekjumöguleikum. Jafn-
framt óskum við eftir því að
fiskifræðingar leiðbeini okkur á
tímabilinu 15. nóv. til 31. des. við
að Jeita að karfa og ufsa og að
Sjávarútvegsráðherra sjái til jþess
að öll skip Hafrannsóknarstofnun-
ar verði látin í að leita að karfa og
ufsa á umræddu þorskveiðibanns-
tímabili.
Þar sem við teljum að engir
nema þeir sem starfa haj Haf-
rannsóknarstofnun og sjávarút-
vegsráðuneyti, viti nú um nægilegt
magn af karfa og ufsa til að gera
slíkar veiðar arðbærar, og óskum
við eftir leiðsögn hæfustu manna
við að finna þennan fisk.
2. Þegar talað er um háar tekjur
sjómanna og þær bornar saman
við tekjur annarra stétta þá er það
skylda þeirra sem slíkan saman-
burð gera að bera einnig saman
þann vinnustundafjölda er liggur
að baki tekjunum. Þeir menn í
B.H.M. sem að undanförnu hafa
verið að bera saman laun sjó-
manna viðð aðrar stéttir ættu ekki
að leyfa sér, að bera saman tölur
um tekjur þar sem vinnuvika í
landi er 40 klst. en 100 klst. til sjós,
því oft er vinnudagurinn 14—16
klst á sólarhring og hefðu sjómenn
góð laun ef sá vinnutími væri
reiknaður út á tímakaupi. Við
hefðum varla trúað að háskóla-
menntaðir menn kæmu með annan
eins samanburð á launum fyrir
sjónir almennings. Öll viðmiðun
við sjómenn er af þessum sökum
algjörlega út í hött.
Stefna Ríkisvaldsins að leggja
viðbótartekjuskatt á launþega
algjörlega án tillits til þess
vinnustundafjölda sem liggur að
baki tekjunum verður að telja í
hæsta máta óréttlátt og hlýtur að
verða til þess að dugnaðarfólk
hvar í stétt sem er sér ekki tilgang
í því að vinna mikið eða afkasta
miklu þar sem slíkt er skattlagt-'
eins og lúxus. Verður að álíta að
dugnaður og framtakssemi ein-
staklinga sé þyrnir í augum
núverandi valdhafa þjóðarinnar.
Við förum þess á leit við ríkis-
stjórn landsins að hún leiði ekki
yfir okkur sama ástand og varð á
tímabilinu 1955—’60 þegar flest
okkar fiskiskip voru mönnuð
útlendingum, vegna lélegra launa,
því að laun sjómanna þurfa ávallt
að vera nokkru hærri en laun
þeirra sem í landi vinna, að öðrum
kosti veljast ekki duglegir menn til
sjós, sem þýðir um leið lakari
afkomu annarra stétta.
3. Heyrst hafa hugmyndir um að
takmarka ætti þorskveiðar með
kvótakerfi á næsta ári, þ.e.
ákveðnum hámarksafla á skip og
gera þannig alla jafna í fiskveið-
um.
Eigi vitum við hvaðan slíkar
hugmyndir eru komnar, en reynsla
manna við síldveiðar í hringnót nú
í haust og ummæli fiskifræðinga
þar um, að jafnmiklu hafi verið
hent í sjóinn aftur og að landi kom
hafa greinilega orðið einhverju
„•sjávarútvegsséníi" til leiðbeining-
ar um hvernig hagkvæmast væri
að nýta þorskstofninn. Við leggj-
umst algjörlega gegn öllum hug-
myndum sem ganga í þá átt, enda
er það vísasta leiðin til lélegra
afkasta og tapreksturs í sjávarút-
vegi.
F.h. Skipstjóra og stýrimannafé-
lagsins Bylgjunnar.
Guðjón A. Kristjánsson.
(formaður).