Morgunblaðið - 03.12.1978, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1978
53
víst, að Kristmann hafi logið þessu
öllu. En Gunnar var ekki alveg
ánægður með mig í pólitík. Honum
fannst ég ekki nógu fastur í
rásinni. Einhverju sinni dró ég í
efa sannleiksgildi greinar í Þjóð-
viljanum. Gunnari þótti það lítt
afsakanlegt gáleysi. Bæði var, að
ég var tekinn að veiklast í trúnni
og svo var ég ofurlítið stríðinn.
— Fékstu þá stuðning frá Hösk-
uldi?
— Höskuldur var vissulega rót-
tækur, en hann tók hlutina ekki
eins alvarlega og skildi óþekkt
mína. Gunnar var á hinn bóginn
hinn mikli, sterki pólitíkus og
trúmaður.
— Stóðu þeir þá fast saman
Gunnar og Jóhannes úr Kötlum?
— I höfuðatriðum. En þeir voru
ákaflega ólíkir. Ég er alltaf
þeirrar skoðunar, að Jóhannes úr
Kötlum hafi verið andlegt stór-
menní. Hann var stórskáld og ég
held að hann hafi verið góður
maður. Ég er sannfærður um það
og get raunar fært rök fyrir því, að
kommúnismi hans var mjög líkur
mínum kommúnisma. Hann skóp
sér sjálfur eins og ég einhverja
Utopiu, óskaveröld, og yfirfærði
hana á Rússland og Stalín. Stalín
var því ekki Stalín raunveruleik-
ans, heldur sköpun okkar, hugar-
fóstur. Svo voru aðrir menn og
óvandaðri, sem lugu okkur fulla
vitandi vits í von um að „Eyjólfur
hresstist".
— En þú bjóst á milli and-
stæðra póla.
— Þeir áttu það til, aö togast
ofurlítið á um mig, Kristmann og
Gunnar. Gunnar vildi brýna mig
til dáða á vinstri væng, en
Kristmann dró frekar úr þeirri
hlýðni og vildi hetdur sveigja mig
til hægri. En einhvern veginn
tókst mér að synda á milli skers og
báru, var vinur beggja og hvorug-
um trúr.
— Kristmann hefur þá einvörð-
ungu fengist við ritstörf?
— Kristmann fékkst ekki við
annað en skáldskap og garðinn
sinn. Hann reyndist mér góður
félagi og vinur. Hann var daglegur
gestur hjá okkur og það kom aldrei
neitt misjafnt fram við mig af
hans hálfu, nema síöur væri. Hann
gaf mér margar góðar bækur eftir
róttæka nienn, sem hann vildi ekki
hafa í húsinu, m.a. Þórberg.
— En hélt han fram skáldskap
sínum við þig?
— Hann leyfði ntér oft að heyra
það, sem hann var aö skrifa og las
þá okkur til ánægju. Ég álít, að
Kristmann sé betri höfundur, en
ýmsir róttæklingar hafa viljað
vera iáta, t.d. eru smásögur hans
margar afbragðsgóðar.
— Hvað segir þú þá um hann
sem ljóðskáld?
— Jú, hann var mjög lýrískur.
Hins vegar man ég eftir, að það
komst á flot skrýtla, algjörlega
óvart þó. Róttækum mönnum þótti
hún góð og þögðu að sjálfsögðu
ekki. Þannig var mál með vexti, að
Egill Thorarensen fór að gefa út
bækur Kristmanns í stórum stíl.
Þeir mynduðu hlutafélag um
útgáfuna. Þessar bækur voru
fluttar niður á Þorlákshöfn til
geymslu áður en þær voru fullunn-
ar, ef til vill staðið á bókbandi eða
einhverju slíku. — Einhverju sinni
var brotist inn í þá geymslu. En
það var engu stolið.
— Hvað um skáldskap þinn á
Hveragerðisárum?
— Það má segja, að í skáld-
skapnum sé þá í raun og veru
sama togstreitan. Það eru átök
milli mín sem hefðbundins rímara
og atómskáldanna með Jóhannes
úr Kötlum á næsta leiti. En ég lét
heldur aldrei alveg undan þar, það
mátti kannske ennþá segja, að ég
væri vinur beggja og hvorugum
trúr. Þó álít ég, að ég hafi ekki
forpokast í hefðbundnu ljóðformi.
Ég reyndi ýmsar nýjar leiðir.
— Lögðu menn eins og Jóhann-
es að þér að leggja á nýjar brautir
í skáldskap.
— Það gerði hann ekki. Eitt
sinn orti ég ljóð þar sem segir:
Sumarid heldur með haust
/ fa n</i
t/l hafs sínum. ku</</ </<■</u><m
veður ströny,
með septembermán'ann við
sii/luhúnu
O!) sólina i hálfa stöni/.
Þá man ég að Jóhannes sagði,
þegar hann las þetta: „Hvernig í
andskotanum ferðu að gera svona í
rími?“ Honum fannst, að slíkan
líkingaskáldskap væri ekki hægt
að sveigja undir lögmál rímsins
svo vel færi. En hann lagði aldrei
að mér að yfirgefa hið hefðbundna
form. En hins vegar kom það fyrir
þá, að ég hristi af mér klafa þess
lögmáls. Þegar Jóhannes yfirgaf
Hveragerði og fluttist með fjöl-
skyldu sína til Reykjavíkur, efnd-
um við, nokkrir vinir hans, til
kveðjuhófs skömmu fyrir brottför-
ina. Þá las ég honum ljóð, sem var
ort í svipuðum stíl og honum var
tamastur um þær mundir. Ljóðið
birtist nú í fyrsta sinn í bók og ég
nefni það
TIL JÓHANNESAR
ÚR KÖTLUM
/ kvöld dnípa blóm huj/snnar
minnar krónum sinnm
o</ söknuðurinn býr við Jteirra
nvtur. ' ■ • ■
Þvi náttkul einmanaleikans
hvislar mér
að skip />itt toni ákaft í Jestar.
0</ hulduþokur hveranna
verða dökkar
fyrir Ijóðs mins auyum — þvi að
þó þaynarfjöll risu yjarna milli
okkar
varst þú mér nákomnari mínum
sessunaut.
Þó þú yenyir einn út i nýsnœvi
mátti rekja l/nyspor min
við l/lið þinna.
Oy þó éyfenyi ekki yrænt orð
kvæða þinna
varst þú æ sönyþröstur míns
skóyar.
En nú, er þu réttir mér hönd
þinnar brottfararkveðju
öðlast þú fyrst sa mastað i
l/jarta mér.
— Kannski við afgreiðum þá
pólitík þessara ára. Þótt þú værir
nú baldinn, þá varstu í pólitískum
samtökum í Hveragerði. Voru það
öflug samtök?
— Vissulega. Það var mjög
öflugt flokksfélag og blómlegt
starf. Þá hét flokkurinn Sameign-
arflokkur alþýðu sósíalistaflokk-
urinn. Og þarna voru sannarlega
sterkir menn, sem ræddu málin af
alvöru. Það fór svolítið í taugarnar
á þeim, að alvara mín var ekki
alltaf jafn mikil. Ég minnist þess,
að eitt sinn bar það til tíðinda í
Sovét, áð þar kom fram kvenskass
eitt, sem þóttist geta sannað, að
tíu líflæknar Stalíns ætluðu að
drepa hann. Vinum hans þótti
auðvitað gott að fá að vita af
þessu, því þeir vildu ekki missa
þann góða mann. Þeir veittu
kerlingunni þegar Leninorðuna.
Málið var svo að sjálfsögðu tekið
fyrir í Sameiningarflokki alþýðu í
Hveragerði og rætt. Á þessum
fundi bar ég mjög brigður á það,
að konan hefði á réttu að standa.
En einhver minntist á það, að ég
væri hér úti að aka og benti á, að
læknarnir væru búnir að játa. Þá
spurði ég í mesta sakleysi, hvort
rússneskir sakborningar hefðu
ekki venjulega játað. Það þótti
næsta gáleysislega sagt af flokks-
bundnum manni. Nokkru síðar
kom frétt, sem leiddi í ljós, að ég
hefði haft rétt fyrir mér. Kerlingin
hafði misstigið sig heldur betur.
Læknunum var því veitt uppreisn
æru og tóku að hlú að gamla
manninum í Kreml á nýjaleik. Það
líkaði ekki öllum jafnvel í Samein-
ingarflokki alþýðu, að ég skyldi
hafa rambað þarna á sannleikann.
Ég man að morguninn, sem fréttin
kom, birtist Jóhannes úr Kötlum í
gættinni heima og sagði: „Nú held
ég þú þykist góður!“ og Gunnar
hafði einhver svipuð orð, þegar við
hittumst.
— En hvernig fór, þegar Stalín
missti gloríuna við ræðu félaga
Krusjoffs?
— Málið var þegar tekið til
meðferðar. Þá kom sendimaður frá
Reykjavík, til þess að leiða okkur í
allan sannleik um þennan atburð,
sem orðinn var. Hann sagði, að
þetta væri raunar rétt hjá Nikita,
að Stalín hefði verið hinn versti
maður. En ég setti mig þá frekar
upp á móti því, að svo hefði getað
verið og minntist barnagæsku
hans og blómaástar. Aftur á móti
voru vitrir menn í félaginu, sem
sögðu upphátt, að þeir hefðu allan
tímann haft grun um, að ekki hefði
allt verið með felldu þar eystra,
m.a. vegna þess, aö Stalín hefði
láðst að halda flokksþing í þrettán
ár. En þá minnist ég þess, og það
má gjarnan fylgja hér með, að á
meðan ég var upp á mitt besta í
pólitíkinni á Akureyri einhvern
tíma á síðari hluta fimmta ára-
tugsins, þá kom Sigfús Sigurhjart-
arson norður og var með einhverja
endurskoðunarstefnu. Þá sagði ég
mig úr Sameiningarflokki alþýðu
um hríð á þeim forsendum, að
Sigfús væri endurskoðunarsinni og
ég væri miklu róttækari en hann.
En meðan ég var i Hveragerði
komu'álltaf öðru hvoru sendimenn
frá höfuðstöðvum flokksins, til
þess að gefa línuna. En mér þóttu
flokksböndin oft þung, og síðar
varð mér á að yrkja:
,Elokkur“ erfólk,
scyja “flokkar" okkur.
Aflur á móti
erfólk ekki flokkur.
En forusta flokka“
erfyrirtak.
Öllum miðar þeim áfram
afturábak.
Full búö af nýjum vörum
Kjólar
Pils
Peysur
Skyrtur
Blússur
Náttföt
Hófur
Vettlingar
Sængur-
fatnaöur
Bella, Laugavegi 99, sími 26015.
ira
Sjö þjóókunnir íslenJingar segja frá reynslu
sinni.
Ævar R. Kvaran ritar formála og velur efnið.
Bók þessi er gejin út í tilefni 60 ára afmœlis
Sálarrannsóknafélags íslands. / bókinni eru
frásagnir sjö þjóðkunnra íslendinga sem allir
eru látnir. Höfundarnir eru þeir
Einar H. Kvaran, skáld
Guðmundur Friðjónsson, skáld
Haraldur Níelsson, prófessor
Jakob Jóh. Smári, skáld
Jónas Þorbergsson, útvarpsstjóri
Séra Kristinn Daníelsson
Séra Sveinn Víkingur
Auk þess er í bókinni útvarpsleikrit Ævars R.
Kvarans, í LJÓSASKIPTUM, en það er
eina skáldritið á íslensku sem látið er gerast
að öllu leyti í JramlíJinu.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur hf L^jrU
Vesturgötu 42, sími 25722 \