Morgunblaðið - 19.12.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1978
Sveinn Jónsson:
Skattamálin
Inngangur
Ég ætla að spjalla við ykkur
stutta stund um skattamál, en þau
hafa verið mikið rædd undanfarna
mánuði og eins og ljóst er af
fréttum síðustu dagana er enn
mjög stormasamt kringum þennan
málafiokk.
Skattamálin eru raunar þess
eðlis að yfirleitt er ekki meira um
annan málaflokk rætt og karpað
bæði hérlendis og í öðrum löndum.
Þetta stafar einfaldlega af því, að
flest önnur málefni, sem rætt er
um á opinberum vettvangi, tengj-
ast skattamálunum með einum eða
öðrum hætti. Beinast og ljósast
liggur þetta auðvitað fyrir varð-
andi alla þá margþættu mála-
flokka sem falla undir starfsemi
opinberra aðila. Ef notuð er
samlíking úr stjörnufræðinni má
segja að í opinberri starfsemi
standi skattheimtan í miðpunkti
og kringum hana snúist svo hinir
margvíslegu útgjaldaflokkar hins
opinbera í misjafnlega víðum
brautum. Af þessu leiðir svo það,
að skattamálin standa einnig í
miðpunkti stjórnmálabaráttunnar
á hverjum tíma. Ég held að ekki
felist alltof mikil einföldun í því að
segja að stjórnmálabaráttan gangi
öðru fremur út á tvennt, annars
vegar átök um það, hve umsvif
opinberra aðila, og þar með
skattheimtan, skuli vera mikil í
þjóðfélaginu og hins vegar keppni
einstaklinga og hagsmunahópa um
að leggja sem minnst í þetta púkk
en fá hins vegar sem mest í sinn
hlut úr opinberum sjóðum.
Stefnuleysi stjórn-
málaflokkanna í
skattamálum
Þegar þessi miðlæga og mikil-
væga staða skattamálanna er höfð
í huga, hlýtur það óneitanlega að
vekja furðu hve lítið opinberar
umræður og opinberar aðgerðir í
skattamálum hafa mótast af
þekkingu á þessum málaflokki og
vilja til að gera framkvæmd
skattheimtunnar skaplega fyrir
skattgreiðendur á hverjum tíma.
Þetta eru stór orð, sem rökstyðja
mætti í löngu máli, en tímans
vegna læt ég nægja að taka fram,
að ég tel, að alltof lítið hafi verið
af þvi gert að gera skipulega grein
fvrir hinum ýmsu þáttum skatt-
heimtunnar hér á landi, bæði út
frá fræðilegu og pólitísku sjónar-
miði. Af þessu hefur svo leitt það,
að einstökum stjórnmálaflokkum
hefur yfirleitt ekki tekist að
marka nægilega skýra heildar-
stefnu í þessum mikilvæga mála-
flokki, stefnu sem byggð væri á
skýrt fram settum forsendum,
stefnu sem'skattgreiðendur gætu
treyst að framfylgt yrði, ef við-
komandi stjórnmálaflokkur hefði
umtalsverð áhrif í ríkisstjórn.
Um langt árabil hefur það verið
árviss atburður að gerðar væru
ýmsar breytingar á mikilvægum
þáttum skattheimtunnar. Þær
breytingar hafa yfirleitt alls ekki
ráðist út frá skattamálasteínu
einstakra stjórnmálaflokka, enda
hefur slík stefna vart verið til eins
og áður sagði. Nei, skattalaga-
breytingarnar hafa yfirleitt komið
sem afgangsstærð í einhverju
pólitísku dæmi, sem stjórnvöld
hafa reiknað með mjög stuttum
fyrirvara. Slíkar skattalagabreyt-
ingar geta ekki kallast annað en
kák og kukl. Af þessum vinnu-
brögðum hefur í fyrsta lagi leitt
sífellda óvissu skattgreiðenda um
skattalega stöðu sína frá einum
tíma til annars, í öðru lagi
viðvarandi stórfellt misrétti í
skattlagningu einstakra aðila og
hópa í þjóðfélaginu, í þriðja lagi
hafa meginstefnumið skattheimt-
unnar ekki verið löguð að ger-
breyttum þjóðfélagsháttum og af
þessu öllu hefur svo leitt almennt
virðingarleysi fyrir skattheimtu
hins opinbera og þeim lögum sem
um hana fjalla. Þetta er ófögur
upptalning en því miður er allt of
margt í sambandi við skattamálin,
sem minnir á söguna um nýju
fötin keisarans. Flestallir, bæði
þeir sem standa í stjórnmála-
baráttunni og þeir sem utan
hennar standa, hafa talið sér
öruggast að leika áfram gamla
skattaleikinn, láta sem ekkert
væri að, enda þótt þeim væri
fullljóst, að kominn var tími til að
horfast í augu við staðreyndir og
setja leiknum nýjar spilareglur.
Ég mun her á eftir fyrst og
fremst gera grein fyrir þeim
meginágöllum, sem ég tel að hafi
verið á tekjuskattsálagningu hér á
landi um langt skeið. Að sjálf-
sögðu eru tekjuskattar ekki nema
einn þáttur skattamálanna, en í
stuttu spjalli verð ég að takmarka
mig við þann þátt, enda ber hann
oftast á góma í umræðum um
skattamál. I lokin mun ég víkja
stuttlega að þeirri löggjöf um
tekjuskatt og eignarskatt, sem sett
var sl. vor og ganga á í gildi um
næstu áramót, þeim breytingum
Sveinn Jónsson
sem ný ríkisstjórn gerði á þessu
sviði sl. haust og þeim breytingum,
sem nú virðast í uppsiglingu.
Núverandi
skattprósentur
Ég hef mjög lengi verið þeirrar
skoðunar, að langsamlega stærsti
ágalli tekjuskattsálagningar hér á
landi væri sá, að meira væri lagt á
þennan skattstofn en hann þyldi.
Með öðrum orðum skattprósentur
væru of háar. Ég hef jafnlengi
verið- þeirrar skoðunar, að ýmsir
aðrir ágallar tekjuskattlagningar-
innar mundu stórlega minnka og
verða viðráðanlegir, ef skattprós-
entur væru lækkaðar allverulega.
Lítum snöggvast á það, hverjar
tekjuskattsprósenturnar eru í dag.
I þessu sambandi nefni eg tekju-
skatt hvern þann skatt, sem leggst
á tekjuöflun skattgreiðenda, enda
þótt í framkvæmd nefnist slíkir
skattar ýmsum nöfnum. Til að
gera mál mitt ekki of langt mun ég
eingöngu líta á hæstu skatt-
prósentuna.
Við álagningu skatta á þessu ári
tóku opinberir aðilar 53,4% af
nettótekjum, sem fóru fram úr
2.621 þús. kr., þegar hjón áttu í
hlut. Þessi 53,4% skiptast þannig,
að tekjuskattur til ríkisins er 40%,
útsvar til sveitarfélags 11%,
sjúkratryggingagjald 2%, en það
er í reynd auðvitað ekki annað en
viðbót við tekjuskattinn og að
síðústu er svo 0,4% gjald til
Byggingarsjóðs ríkisins, sem sagt
alls 53,4%. Með þessu er þó ekki öll
sagan sögð, því að þegar ný
ríkisstjórn tók við völdum sl.
haust, lagði hún 6% til viðbótar á
tekjur, sem fóru fram úr vissu
marki, en sem dæmi þar um skal
nefnt, að þetta mark var 3,7 millj.
kr. nettótekjur, þegar í hlut áttu
barnlaus hjón. Þar með var hæsta
skattprósentan komin í 59,4% og
enn er öll sagan ekki sögð. A þessu
ári var nefnilega lagður á 10%
skyldusparnaður og voru þau
tekjumörk, sem hann miðaðist við
nokkru lægri en mörk 6% við-
bótartekjuskattsins. Vissulega er
skyldusparnaðurinn ekki skattur í
venjulegri merkingu þess orðs, en
hann er óumdeilanlega mjög þung
kvöð og í mörgum tilvikum jafn-
gildi skatts fyrir þá, sem hann
þurfa að greiða. Minnt skal á, að
skyldusparnaðurinn endurgreiðist
eþki fyrr en eftir 5—6 ár og þá
með töluvert verri kjörum en
ríkissjóður býður eigendum spari-
skírteina upp á.
Eins og allir vita höfum við
hingað til búið við eftir á greidda
tekjuskatta. Þetta þýðir, að við
vorum á þessu ári að greiða skatta
af tekjuöflun ársins 1977. Þegar
kom yfir viss tekjumörk, greiddum
við sem sagt á þessu ári 59,4%
skatta og 10% skyldusparnað eða
samtals 69,4% af viðbótartekjuöfl-
un okkar á árinu 1977. Áður en ég
geri grein fyrir því, hve fáránleg
slík skattheimta er að mínu mati,
vil ég víkja að tveimur atriðum,
sem talsmenn slíkrar skattlagn-
ingar hafa haft mjög á oddinum
upp á síðkastið.
Eftirá greiddir
skattar og
verðbólgan
Þeir skattglöðu meðal okkar
benda annars vegar á það, að í
kerfi með eftir á greiddum skött-
um veri skattbyrðin því léttbærari
því örari, sem verðbólguþróunin
verður. Þetta er út af fyrir sig
staðhæfing, sem við venjulegar
aðstæður fær staðist að því er
allan þorra skattgreiðenda varðar.
Í því sambandi skulum við þó
muna, að hún stenst alls ekki eins
vel og áður við núverandi
aðstæður, þar sem þeir sem hæst
laun hafa og hæsta skatta bera fá
nú ekki verðlagsbætur á laun í
takt við aukningu verðbólgunnar.
En það er annað, sem við
verðum öðru fremur að muna,
þegar við heyrum þessa röksemd
skattheimtumanna og það er sú
staðreynd, að skattprósentur hér á
landi hafa hingað til ekki verið
breytilegar með' hliðsjón af breyti-
legri verðbólguþróun. Frá því að
verðbólgan færðist í aukana hér á
landi á árinu 1973, hefur hún
sveiflast á bilinu 25—50% á ári og
hingað til hefur skattprósentum
ekki verið breytt árlega af þeim
sökum. Enda er það að sjálfsögðu
svo, að verði skattprósentur nú
hækkaðar duglega við afgreiðslu
fjárlaga með tilvísun til aukinnar
verðbólgu, dettur engum heilVita
manni í hug, að prósenturnar verði
lækkaðar aftur, þótt fljotlega
tækist að ná verulegum árangri í
baráttunni við verðbólguna.
Ég get nefnt enn fleira til að
sýna, hversu varhugaverð framan-
greind meginröksemd skatt-
heimtumannanna er. í því efni
hefur mesta þýðingu að benda á þá
hættu, að vegið verði aftan að
skattgreiðendum, þegar eftir á
greiddum skattprósentum verður
breytt í staðgreiðsluprósentur, en
verulegar líkur eru á, að sú
breyting sé á næsta leiti. Framan í
þá hættu sáum við með mjög
greinilegum hætti s.l. vor, er lögð
voru fram frumvörp til laga um
tekjuskatt og eignarskatt og um
staðgreiðslu skatta, en eins og
kunnugt er hlaut síðarnefnda
frumvarpið ekki samykki í það
skiptið. Þær prósentur, serri þá var
gengið út frá að gilda mundu í
staðgreiðslukerfi, voru alls ekki
miðaðar við umreikning á eftir á
greiddum prósentum á grundvelli
þáverandi verðbólgustigs.
Ég get sem sagt alls ekki á það
fallist, að hæsta álagningar-
prósenta yfirstandandi árs, tæp-
lega 70%, taki sérstakt mið að því,
að nú um meira en eins árs skeið
hefur verðbólgan aftur farið vax-
andi. En þar sem þær röksemdir,
sem ég kem með hér á eftir eru
alveg jafn gildar, hvort sem miðað
er við 70% eða t.d. 50%
álagningarprósentu, skal ég um
sinn gleyma öllum áðurnefndum
fyrirvörum og miða við að vegna
áhrifa 40% árlegrar verðbólgu sé
hæsta álangingarprósentan í
reynd 50%.
Hvað felst í hugtök-
unum „hátekjur“ og
„hátekjumenn44?
Hin meginröksemd skatta-
postulanna er sú, að hæstu skatt-
prósentum sé aðeins beitt á tekjur
tiltölulega. fámenns hóps svo-
kallaðra „hátekjumanna" og allir
hljóti að vera sammála um, að þeir
skuli greiða mjög háa skatta. En
hafið þið ekki allir tekið eftir því,
hvaða hljómur er í þessu orði,
„hátekjumaður", þegar skatta-
postularnir taka sér það í munn.
Jú, sá hljómur leynir sér ekki. í
málflutningi þessara spekinga er
„hátekjumaður" einfaldlega
maður, sem með vafasömum eðá
jafnvel óheiðarlegum hætti hefur
tekið til sín of stóra sneið af
þjóðarkökunni. Þessum herrum
finnst því sjálfsagt, að samfélagið
geri meirihluta þessara illa fengnu
tekna upptækan.
En skoðum nánar þetta skugga-
lega hugtak, „hátekjumaður".
Hefur það þá eiginleika, sem fram
koma í máli skattapostulanna?
Nánari skoðun sýnir, að því fer
fjarri. Þá kemur í ljós, að á
mælikvarða skattalaganna eru
„hátekjumennirnir“ alls ekki svo
fámennur hópur. Á þessu ári
greiddu til dæmis 14.300 ein-
staklingar skyldusparnað, en það
er 22% af öllum þeim, sem greiddu
tekjuskatt á árinu. Segja má því,
að samkvæmt skattskýrslum sé
tæpur fjórðungur skattgreiðenda
hátekjumenn. En ég skýt að ykkur
þeirri spurningu, hve hátt þetta
hlutfall væri, ef allar tölur færu á
skattframtöl, sem þangað eiga að
fara lögum samkvæmt. Það er
kannski hreint ábyrgðarleysi að
vera með getgátur um það, hvert
hið rétta hlutfall er. En það skyldi
þó ekki vera, að ef öll kurl kæmu
til grafar, mundi hópur „hátekju-
rnanna" í framangreindum
skilningi reynast á bilinu 30—40%
af heildartölu skattgreiðenda?
Hér erum við einfaldlega
komnir að þeirri staðreynd að
tekjuskipting er jafnari hér á
landi en í flestöllum löndum og
alls ekki hefur verið sýnt fram á ,
að æskilegt sé að draga mjög
mikið úr þeim tekjumismuni, sem
fyrir hendi er. í því sambandi þarf
til dæmis að hafa í huga, að sá
tekjumismunur, sem fram kemur í
skattframtölum, stafar að tölu-
verðu leyti af því, að ein-
staklingarnir leggja á sig mislang-
an vinnudag.
Ég leyfi mér því að halda því
fram, að orðið „hátekjumaður" sé
stórlega misnotað í skattaum-
ræðum ýmissa stjórnmálapostula
á þessu landi.
Hæsta álagningar-
prósenta jafn
gildi 100%
söluskatti!
Lítum nú á það tilvik, að sá sem
viðbótartekna aflar þurfi að greiða
50% af þeim til opinberra aðila. Sá
sem dugnað sýnir og aflar sér t.d.
100 þús. kr. viðbótartekna, meðan
aðrir sitja við sjónvarpið, þarf þá
að skila 50 þús. kr. þar af til hins
opinbera. Þetta ástand er raun-
verulega alveg jafngildi þess að
lagður sé 100%, ég endurtek 100%,
söluskattur á vinnuframtak þessa
manns. Hann fær sjálfur 50 þús.
kr. í vinnulaun, en þar ofan á
bætast 50 þús kr. sem hann
innheimtir fyrir hið opinbera, sem
sagt 100% söluskattur. Flestum
finnst víst meira en nóg að þurfa
að selja vöru eða þjónustu með
20% söluskatti, en hafa menn
virkilega ekki áttað sig á því að við
leggjum 100% söluskatt á þá sem
enn nenna að bjarga sér í þessu
landi.
Að mínu mati sýnir þessi
staðreynd í hnotskurn. hversu
fáránlegt það tekjuskattskerfi er.
sem við búum við. Ég þekki ekki
nokkurn mann, sem finnst það
nálgast sanngirni. að lagður sé á
hann 100% söluskattur, þegar
hann býður fram vinnu sína,
vinnu sem þjóðfélagið hefur
yfirleitt fulla þörf fyrir. En þetta
er samt það sem gert cr. og menn
horfa á þennan fáránleika
aðgerðalitlir og áratugum saman.
Nú eru meira að segja að rísa upp
spámenn meðal okkar sem
prédika, að þetta kerfi sé ekki
nægilega vitlaust. Það þurfi að
gera það enn fáránlegra!
Meginágallar
núverandi
skattakerfis
Ljóst er, að meginágallar þessa
vitlausa kerfis eru tvíþættir.
Annars vegar lama hinir óhóflegu
skattar framtak og vinnuvilja
einstaklinganna og hins vegar
kynda þeir undir stórfelldum
skattsvikum.
Því má skjóta hér inn, sem ekki
ætti að þurfa að deila um, að
verulegur árangur í baráttunni við
skattsvikin næst ekki nema menn
beri einhverja virðingu fyrir
skattalöggjöfinni. Einhverjum
árangri má að sjálfsögðu ná með
umfangsmiklum lögregluaðgerð-
um og njósnastarfsemi. En á
hvaða leið er það þjóðfélag, sem
þarf að beita slíkum aðferðum í
viðleitni sinni til að fá þegnana til
að fylgja grundvallarlagasetningu
í landinu?
Erindi flutt í Rotaryklúbbi
Reykjavíkur 13. des. 1978