Morgunblaðið - 20.12.1978, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1978
Lárus Jónsson alþingismaður:
Aðför að atvinnuvegum
Ofsköttun fólks og fyrirtækja
Lárus Jónsson alþingismaður var talsmaður minnihluta
fjárveitinganefndar
fjárlagafrumvarpið.
hans.
Herra forseti. Önnur umræöa
fjárlagafrumvarpsins fer nú fram
á hinu háa Alþingi á seinasta degi,
sem til greina kemur, ef ljúka á
afgreiðslu fjárlaga fyrir jól. Fjár-
lagavandinn er mikill. Marga
milljarða skortir á að endar nái
saman. Það eitt er víst þótt
upplýsingar séu óljósar enn um
tekjuhliðina. Við þessar aðstæður
gerðist sá ^instæði atburður, að
einn samstarfsflokkurinn í ríkis-
stjórn, Alþýðuflokkurinn, setti
hinum ríkisstjórnarflokkunum
nánast úrslitakosti þvert ofan í
samþykkt ráðherra hans í ríkis-
stjórninni. Hann samþykkti að
leggja fram í ríkisstjórninni ein-
um degi áður en 2. umræða á að
fara fram frumvarp um efnahags-
mál, sem hann vissi, að mikill
ágreiningur er um innan stjórnar-
flokkanna og krafist þess að
afstaða til þess frv. verði tekin
samhliða fjárlagafrv. Þetta er enn
eitt dæmið um þau lögmál frum-
skógarins, sem virðast gilda í
samstarfi stjórnarflokkanna.
Þjóðin hefur orðið vitni að þessum
átökum þar sem sá þykist hólpinn
sem bezt getur vegið að samstarfs-
flokki sínum. Þetta stjórnarsam-
starf er því þjóðinni þeim mun
meiri ráðgáta sem lengur líður á
valdaferil núverandi hæstvirtrar
ríkisstjórnar.
Þetta tiltæki Alþýðuflokksins
varð til þess að enginn vissi í gær
hér á hinu háa Alþ., hvort þessi
umræða færi fram í dag eða
einhvern tíma síðar eða samstarf
stjórnarflokkanna splundraðist.
Út af þessu tilefni óskuðum við
fulltrúar minni hluta fjárveitinga-
nefndar eftir skyndifundi í gær-
kvöldi í fjárveitinganefnd. Ætlun-
in okkar var sú að fá úr því skorið
hvernig stjórnarflokkarnir hyggð-
ust standa að fjárlagaafgreiðsl-
unni, en örugg vissa hafði borist
um að fulltrúar Alþýðuflokksins
höfðu neitað að skrifa undir nál.
með meiri-hlutanum. Á fundinum
fengust engin svör, en þegar
Alþýðuflokknum varð ljóst að
Alþýðubandalagið og Framsókn
myndu standa án hans að nál. og
láta umræðuna fara fram engu að
síður, beygði Alþýðuflokkur sig
einu sinni enn í þessu stjórnar-
samstarfi eins og hann gerði 1.
desember og er orðinn að algeru
viðundri fyrir að fylgja þveröfugri
stefnu í ríkisstjórn við það sem
hann lofaði í kosningum.
Megineinkenni
fjárlaga-
frumvarpsins
Við sjálfstæðismenn fulltrúar
minni hluta fjárveitinganefndar
erum algarlega andvígir þeirri
meginstefnu, sem fram kemur í
frumvarpi til fjárlaga og efna-
hagsráðstöfunum hæstvirtrar
rikisstjórnar, sem kenndar eru við
september og 1. desember. Við
álítum, að gegndarlaus skatt-
heimta sem er kjarni þessarar
stefnu, lami framtaksþrótt
einstaklinga og frjálsra félags-
samtaka og dragi þannig úr þeim
heildaraflafeng, sem er til skipta á
þjóðarskútunni. Sérstaklega á
þetta við um tekju- og eignar-
skatta, en ríkisstjórnin stefnir að
tvöföldun þeirra á næsta ári miðað
við fjárlög í ár og hún stefnir að
því að nærri 70 kr. af hverjum 100
sem launþegar vinna sér inn fari í
opinber gjöld þegar hæsta skatt-
þrepi er náð. Við lítum svo á, að
slík ofsköttun leiði til þess að auka
ópersónulegt miðstjórnarvald
sjálfstæðismanna, við
Hér fer á eftir fyrri
ríkiskerfisins á kostnað einstakl-
inganna í þjóðfélaginu og til
aukinna undarbragða í framtölum
til skatts. Við teljum einnig að
gífurlegar niðurgreiðslur land-
búnaðar- og matvara í einu eða
öðru formi leysi ekki verðbólgu-
vandann. Aftur á móti skekkja
slíkar ráðstafanir alla verðmynd-
un í landinu, trufla allt verðskyn
fólks og skaða þannig bæði neyt-
endur og framleiðendur um leið og
þær fara í kringum eða falsa
vísitöluna, sem er höfuðtilgangur
þeirra.
Þetta frumvarp og fjárlagaaf-
greiðslan í heild hefur eftirfarandi
megineinkenni:
• 1. Hlutfall útgjalda ríkissjóðs
miðað við þjóðarframleiðslu
stóreykst.
• 2. Fjármagnstilfærslur, eink-
um í formi niðurgreiðslna
fara út fyrir öll eðlileg mörk.
• 3. Skattheimta eykst gífurlega.
• 4. Verklegar framkvæmdir eru
skornar niður.
• 5. Ríkisbáknið stækkar enn og
frumvarpið gerir ráð fyrir
fjölmörgum nýjum stöðum
hjá ríkinu.
• 6. Tekjuhalli er fyrirsjáanleg-
ur, nema með enn nýjum
skattaálögum fram yfir þá
nýju skatta sem nú rignir
yfir menn hér á hinu
háttvirta Aiþingi.
Fjárlaga-
rœða tals-
manns
stjórnar-
andstöðu
Fyrri hluti
Ljóst er, að þessi fjárlög verða
verðbólgufjárlög, ef fram fer sem
horfir.
Ríkisbáknið þenst út ef tekið er
mið af hlutfalli ríkisútgjalda og
þjóðarframleiðslu. I riti Þjóðhags-
stofnunar, Þjóðarbúskapnum, er
sagt, að ríkisútgjöldin verði 29%
1978 af þjóðarframleiðslunni og
30% á árinu 1979. Það er hækkun
úr 27 til 28% síðustu tvö árin.
Þetta eru afleiðingar efnahags-
ráðstafana ríkisstjórnarinnar í
sept. og des. að sögn Þjóðhags-
stofnunarinnar. Þessi niðurstaða
þarf ekki að koma neinum á óvart.
Vinstri stefna felst einmitt í því að
auka afskipti miðstjórnarvalds
ríkisvaldsins og þrengja að fjár-
hagslegu svigrúmi einstakling-
anna í þjóðfélaginu.
Óvissuþættir í
fjárlagaafgreiðslu
Segja má að hvorki meiri hluti
né minni hluti fjárveitinganefndar
hafi átt auðvelt með að leggja
fram nefndarálit við núverandi
aðstæður. Öll hin stærri mál
frumvarpsins og ríkisfjármálanna
eru í algerri óvissu. Ríkisstj. hefur
ýmist lofað eða boðað margvísleg
útgjöld án þess að séð sé fyrir
tekjum. Ymis dæmi má nefna
þessu til áréttingar:
Ríkisstjórnin ákvað að verja 2
milljörðum kr. til viðbótar til
aðra umræðu um
hluti fjárlagaræðu
verklegra framkvæmda. Enn vant-
ar a.m.k. einn milljarð til að mæta
þeim útgjöldum.
Ríkisstj. hefur lofað að lækka
tekjuskatta um allt að 3 milljörð-
um kr. Þeirri skattalækkun á að
mæta með því að hækka aðra
skatta til jafns við lækkunina.
Ríkisstj. lofaði félagslegum um-
bótum gegn því, að launþegar
afsöluðu sér 3 verðbótastigum, en
það jafngildir 5 milljarða kr.
útgjöldum úr rikissjóði miðað við
fyrri aðferðir við útreikninga
niðurgreiðslna. Þetta mun verða
efnt með eins milljarðs kr. hækk-
un á fjárlögum. Engar upplýsingar
liggja þó fyrir um, hvernig eigi að
verja þeim milljarði, að undan-
skildum 130 milijónum kr. til
dagvistunarheimila.
Ríkisstjórninni er kunnugt um,
að tekjuáætlun frumvarpsins er
vanáætluð um 1,5 milljarð kr.
Ekkert liggur fyrir um tekjuöflun
þar á móti.
Ríkisstjórninni er kunnugt um
þá staðreynd, að laun opinberra
starfsmanna hækka um 3% 1.
mars n.k. Fjárveitingu til þess,
1300 millj. kr., er vísvitandi sleppt.
Enn er óafgreidd tekjuöflun
vegna ýmissa hækkana, sem orðið
hafa við meðferð fjárveitinga-
nefndar, sem nú þegar nema
1300—1400 milljónum kr. auk
hækkana til framkvæmda. Allt er
óráðið með fjárveitingar til Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna, ráð-
stöfun jöfnunargjalds, skerðingu
framlags ríkissjóðs til Byggða-
sjóðs og afleiðingar tollalækkunar
vegna ákvæða EFTA-aðildar og
samnings við EBE. Þessi mál
verða því að bíða 3. umr. Enn
fremur málefni Pósts og síma,
Rafmagnsveitna ríkisins, Orku-
sjóðs, skipting fjárveitinga til
menntaskóla, eftirlaunagreiðslur
og ýmis erindi, þar á meðal
ráðstöfun á olíuprósentu og
ákvörðun um olíustyrk.
Lánsfjáráætlun, sem átti að
leggja fram í nóv. hefur ekki séð
dagsins ljós.
Ovissuþættir þessarar fjárlaga-
afgreiðslu eru því mýmargir. Við
fulltrúar minni hl. í fjvn. teljum
fjölmargt fleira aðfinnsluvert og
gagnstætt okkar stefnu í ráð-
stöfunum ríkisstjórnarinnar við
þessa fjárlagaafgreiðslu og mun ég
ræða sumt af því síðar nokkru
nánar.
Samstarfið í
fjárveitinganefnd
Allt um það höfum við í minni
hl. fjvn. lagt okkur fram um að
hafa jákvæð áhrif á þá þætti
fjárlagagerðarinnar, sem við höf-
um haft möguleika til og í
samræmi viö það flytjum við
sameiginlega breytingartillögur á
þskj. nr. 168 með meiri hl., en
áskiljum okkur rétt til að flytja
eða fylgja brtt. ef fram kunna að
koma. I þessu starfi höfum við
haft ágæta samvinnu við fulltrúa
meiri hl. Ég vil fyrir hönd okkar
þakka þessa samvinnu, sem er
ánægjuleg, og í þessu sambandi vil
ég sérstaklega þakka formanni
nefndarinnar, hv. þm. Geir
Gunnarssyni fyrir lipurð, um-
burðarlyndi og réttsýna verk-
stjórn í nefndinni. Sannnleikurinn
er sá, að samvinna þm. í nefndum
er Aiþingi, að ég hygg, til mikils
sóma. Þetta á ekki sízt við um
fjvn., þótt stur.dum hlaupi snurða
á þráðinn, svo sem eðlilegt er í
mannlegum samskiptum.
Hvað sem því líður gera fjár-
veitinganefndarmenn sér ljóst,
Lárus Jónsson
hvort sem þeir eru í meiri- eða
minni hluta hverju sinni, að þeir
eru að fjalla um fjármuni almenn-
ings, þegar ákvarðanir eru teknar
um útgjöld úr rikissjóði. Peningar
í ríkiskassanum eru komnir frá
fólkinu í landinu, þegar öllu er á
botninn hvolft. Auðvitað ber að
fara að með fullri gát, þegar
þessum takmörkuðu fjármunum
er ráðstafað. Um þetta er sam-
staða og samvinna meðal fulltrúa
allra pólitískra flokka í fjárveit-
inganefnd á mikilvægum sviðum
ríkisbúskaparins. Td. á þetta við
um rekstur ráðuneyta og ríkis-
stofnana. Þótt pólitískur ágrein-
ingur sé mikill um hversu langt
eigi að ganga í ríkisrekstri og
afskiptum ríkisins af athöfnum
einstaklinga og félaga. Ég fullyrði,
að það er vilji allra fjárveitinga-
nefndarmanna óháð pólitískum
skoðunum, að í þeim ríkisrekstri
sem til er stofnað, sé alls sparnað-
ar og hagsýni gætt. Um þetta er og
hefur verið ágæt samvinna bæði í
undirnefnd fjárveitinganefndar,
sem annast mikilvægt eftirlit með
því að fjárlögum sé fylgt í
ríkisrekstrinum og framkvæmdum
og einnig í fjárveitinganefnd.
Mér er raunar ekki grunlaust
um, að almenningur á Islandi
mundi líta störf þingmanna og
Alþingi öðrum augum en nú
virðist vera, ef fólk fengi gleggri
fréttir og upplýsingar um gífurlegt
starf og heiðarlega samvinnu
þingmanna á mikilvægum sviðum
löggjafar, þrátt fyrir pólitískan
ágreining að öðru leyti.
Breyttir
starfshættir
Á síðasta kjörtímabili hafði
þáverandi fjármálaráðherra, hv.
þm. Matthías Á. Mathiesen, for-
göngu um að bæta ríkisbókhaldið
og skrá mannafla hjá ríkinu
o.s.frv. Ég fullyrði, að þetta starf
hefur gerbreytt allri fjármála-
stjórn í ríkiskerfinu til hins betra
og að traustari tök eru nú á
mannahaldi og fjárreiðum ríkis-
sjóðs og ríkisstofnana en áður.
Þetta hefur sparað hundruð
milljóna króna af almannafé.
Mér er engu að síður ljóst, að
þessi nýju tæki, greiðsluáætlanir
og starfsmannaskráningu má hag-
nýta enn betur en gert er.
Undirnefnd fjárveitinganefndar,
sem starfað hefur yfir sumartím-
ann að eftirliti með framkvæmd
fjárlaga síðan Magnús Jónsson var
fjmrh., ef ég man, veitir mikið
aðhald. Meiri árangri mætti ná, ef
fjvn. væri öll kosin til kjörtimabils
hverju sinni og undirnefndum
fjölgað, þannig að allir fjárveit-
inganefndarme/m hefðu eftirlit
með fjárreiðum ríkisstofnana.
Einnig þarf að veita til þess fé á
fjárlögum að gera upskurð á
ákveðnum þáttum eftir ábending-
um fjárveitinganefndarmanna í
samráði við ríkisendurskoðun og
fjárlaga- og hagsýslustofnun. Slík
fjárveiting verður e.t.v. tekin í
fjárlög í ár og ég vona að það geti
orðið upphaf að því að störfum
fjárveitinganefndar verði breytt á
þann hátt, sem ég hef lagt til hér
að framan þannig að þetta eftirlit
verði eflt og hagræðing aukin í
ríkisrekstrinum eftir því sem unnt
er.
Aðgerðir
ríkisstjórnar
Núv. hæstv. ríkisstj., sem tók við
völdum að loknum kosningum
eftir mikið og langt samningaþóf í
sumar og ákall Verkamannasam-
bands íslands hóf feril sinn með
15% gengisfellingu, álagningu
ýmissa skatta m.a. eignaskatts- og
tekjuskattsauka og hækkun sér-
staks vörugjalds úr 16% í 30% á
„lúxusvarningi" í gæsalöppum eins
og t.d. sápu og hreinlætisvörum.
Þá stórhækkaði hún skatta á
atvinnuvegina. Þetta var ekki
beinlínis það sem þeir stjórnar-
flokkar sem sigruðu í kosningun-
um, Alþýðuflokkurinn og Alþýðu-
bandalagið, lofuðu kjósendum
sínum fyrir kosningar. Kosninga-
loforð Krata um nýja gerbreytta
efnahagsstefnu bjuggust fáir við
að yrði þannig í framkvæmd.
Alþb. hafði lofað því að skapa
svigrúm fyrir atvinnuvegina svo
að gengislækkunarleiðin yrði
óþörf. Báðir þessir flokkar lofuðu
launafólki að sólstöðusamningarn-
ir frá 1977 skyldu ganga að fullu í
gildi. Þetta var eins og menn muna
krafa og kosningaloforð, sem
yfirskyggði öll önnur landsmál,
jafnvel sjálfstæðismál þjóðarinn-
ar, sigra í landhelgismálinu og
öryggismál landsins. Þetta loforð
var svikið. I riti Þjóðhagsstofnun-
ar, Þjóðarbúskapnum, segir að
laun allra launþega á árinu 1978
hafi hækkað um 33% í sept. eftir
ráðstafanir ríkisstj., en hefðu átt
að hækka um 43%, ef samningarn-
ir væru að fullu í gildi.
Þótt gífurlegum fjárhæðum hafi
verið varið í niðurgreiðslur og
lækkun vísitölu úr ríkissjóði 1.
sept. eða svo mjög, að hallarekstur
verður á árinu 1978 af þeim
sökum, sennilega 4—5 milljarðar
kr., þurfti enn að grípa til nýrra og
nýstárlegri aðferða til þess að eyða
umsömdum vísitölustigum hinn 1.
des. s.l. Þrem prósentum í kaupi
var þá eytt með loforði um
félagslegar aðgerðir, sem eiga að
kosta ríkissjóð einn milljarð kr.
eða fimm sinnum minna en kostar
að greiða vísitöluna niður eftir
gamla laginu. Þá skyldu launþegar
gefa eftir 2% í kauphækkun vegna
lækkunar tekjuskatta. Þetta er
ennþá frumlegri aðferð til eyðing-
ar vísitölustiga og lækkunar
kaups. Tekjuskattar hafa ekki
áhrif á vísitöluna. Þess vegna
hækkar ekki vísitalan neitt þótt
frv. til fjárl. fyrir árið 1979 geri
ráð fyrir tvöföldum tekjuskatti á
næsta ári. I stuttu máli á vísitala
að standa í stað, þegar tekjuskatt-
ar hækka en lækka þegar örlítið er
gefið til baka af skattaálögunum.
Sannast sagna eru þessir hring-
leikar með vísitöluna af hálfu
núverandi ríkisstj. með ólíkindum,
enda sagði einn stjórnarsinna í
umræðum á Alþingi, að auðvitað
væri hér um að ræða hliðstæðar
aðgerðir sem í vor hefðu verið
nefndar „kauprán."
Verðlagsþróunin
Hversu haldgóðar eru svo þessar
aðgerðir? Það er athyglisvert að
þrátt fyrir að varið yrði 20
milljörðum kr. í aukningu niður-
geiðslna vöruverðs á einu eða öðru
formi á árinu 1979 og þar að auki
eytt 5% kauphækkun 1. des. s.I.
með hæpnum ráðum, tvöfaldaðir
séu eigna- og tekjuskattar og
stóraukin skattheimta á öllum
sviðum í ríkissjóð, niðurskurður
framkvæmda sé verulegur o.s.frv.
o.s.frv., er þó samt svo að verð-
bólgan fer naumast niður úr 40% á
næsta ári nema með lögþvingun.