Morgunblaðið - 25.03.1979, Blaðsíða 16

48
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MARZ 1979
Anna Bjarnadóttir skrifar frá Svíþjóð:
Svíum hefur gefizt kostur á að fræðast meira um
Þýzkaland og það sem þýzkt er í vetur en í langan tíma.
í Stokkhólmi stendur yfir sýning á Þýzkum listaverkum
í Moderna museet og í sýningarsal í Kulturhúset
sýningin „Deutschland Deutschland, Tyskland frán
Karl den Store till Helmut Schmidt“ sem gerir grein
fyrir sögu Þýzkalands í máli og myndum. I sjónvarpi
var mynd Hans Jiirgen Syberbergs um Hitler sýnd fyrr
í vetur og í síðustu viku var ameríska sjónvarpsmyndin.
Holocaust sem á sænsku heitir Förintelsen sýnd en hún
hefur vakið feikilega athygli hér sem í öðrum löndum.
Inga Helm Weiss sér mann sinn fluttan brott.
jafnmikill Berlínarbúi og þeir“ til
manns síns í Warsjá. Rudi sonur
þeirra hleypur aö heiman til að
verða ekki gripinn og sendur í
fangabúðir eins og Karl. Hann
slæst í hóp með Síon-istum í
Rússlandi og kemst að lokum til
Palestínu.
Hin fjölskyldan er þýzk. Arið
1933 hefur Dorf nýlega lokið lög-
fræðinámi en fær enga vinnu og
leitar því til öryggislögreglunnar,
SS, og verður valdamikill innan
hennar fyrir áeggjan konu sinnar
sem segir börnunum að það þurfi
að hegna Guðingunum „vegna þess
að þeir drápu Jesú“. Weiss var
læknir þeirra fram til 1934 en þó
kemur Dorf til hans með ákæru
fyrir að lækna aðra en Gyðinga og
bendir honum á að yfirgefa Berlín
sem fyrst því hlutirnir eigi eftir að
fara versnandi. Þegar Weiss neitar
að trúa því bendir Dorf honum á
að ekki dugi að leita til sín. Það
kemur í ljós að það var enginn sem
hægt var að leita til.
Hvers vegna gerðu
Svíar ekki neitt?
í einum þætti Holocaust skoða
fulltrúar frá Svíþjóð og Sviss
Holocoust vekur áhuga
Svía á þýzkri sögu
og örlögum Gyðinga
Deutschland
Deutschland
Þýzka var fyrsta erlenda tungu-
málið sem Svíar lærðu þangað til í
seinni heimsstyrjöldinni en þá tók
enska við. Menningartengsl land-
anna hafa síðan dvínað og þekking
Svía á þýzkri sögu farið að miklu
leyti forgörðum. Sögusýningunni í
Kulturhuset er ætlað að bæta úr
þessari þróun og jafnframt vekja
fólk til umhugsunar um þýðingu
lýðræðisins.
í formáia að bæklingi sem er
gefinn út í tengslum við sýninguna
segir að með henni sé reynt að lýsa
þróun lýðræðisins í Þýzkalandi.
Sýningunni, bæklingnum og um-
ræðufundum sem stofnað er til er
ætlað að gefa spurningum sem eru
ofarlega á baugi í Vestur-Þýzka-
landi um lýðræði í dag sögulegan
bakgrunn. Sýningin vakti athygli
þegar fyrir opnun hennar 2. fbrúar
s.i. Þá var þó ekki rætt um lýðræði
heldur uppsetningu sýningarinnar
og raddir heyrðust sem vildu að
frá henni yrði horfið því að hún
sýndi Þýzkaland í of neikvæðu
ljósi. Of mikil áherzla þótti lögð á
kúgun og afturhald en kraftur
lýðræðisins vanmetinn. Aðrir
bentu á að sýningin ætti fullan
rétt á sér, ef lýðræði leiðir til
valdatöku nazista, uppgangs
hryðjuverkamanna eða „Berufs-
verbot“-laga þyrfti að sýna fólki
það og þannig koma í veg fyrir
sömu þróun annars staðar.
Mikill fjöldi hefur sótt sýning-
una sem stendur til 22. apríl. Þó
hefur gestafjöldinn magnazt mjög
í þessari viku eftir að Holocaúst
var sýnd í sjónvarpi. Sá hluti
sýningarinnar sem fjallar um
Þriðja ríki Hitlers vekur- mesta
athygii og nú streyma kennarar og
nemendur víðs vegar að til að fá
sanna mynd af örlögum þýzkra
Gyðinga á 4. og 5. áratug þessarar
aldar. Tekst það sem bókum og
fræðslumyndum hefur ekki tekizt
Sjónvarpsmyndin Holocaust
hefur vakið gagnrýni í öllum þeim
löndum sem hún hefur verið sýnd
í. Hún ber þess merki að vera
framleidd í Hollywood og er á
köfium venjuleg amerísk glans-
mynd sem ekki fer alveg rétt með
staðreyndir. Persónurnar eru ann-
að hvort góðar eða vondar og
áhorfendum er ekki gefinn neinn
dýpri skilningur á stjórnmála-
ástandinu í Þýzkalandi þegar
Hitler hóf ofsóknir á hendur
Gyðingum. En myndina hafa þeg-
ar nokkur hundruð milljónir
manna séð og með því að höfða til
tilfinninga þeirra hefur myndinni
tekist að vekja þá til umhugsunar
um meðferð nazista á Gyðingum.
Það er nokkuð sem fjölda bóka og
fræðslumynda hefur ekki tekizt, í
sama mæli, fram til þessa.
Holocaust var fyrst sýnd í
Bandaríkjunum í fyrra en hefur
síðan verið sýnd viðar, meðal
annars í Israel, Þýzkalandi og
Danmörku. Viðbrögð Israelsbúa
voru almennt þau að hinir eldri
sögðu að myndin vekti hryliilegar
endurminningar og hinir yngri
sögðust ekki læra neitt nýtt af
myndinni. Ungir og gamlir voru
sammála um að engin mynd gæti
sýnt heiminum hversu hörmuleg
örlög Gyðinga í fangabúðum naz-
ista voru.
Þegar myndin var sýnd í þýzka
sjónvarpinu, hún er átta tíma löng
og yfirleitt sýnd á fjórum kvöld-
um, var umræðuþáttur fyrir og
eftir hvern þátt til að útskýra
nánar ástandið í landinu á þeim
tíma sem þáttur myndarinnar
fjailaði um. Tímabilið frá 1933 til
loka heimsstyrjaldarinnar 1945
hefur verið mikið feimnismál í
Þýzkalandi hingað til. Til dæmis
kom fram í skoðanakönnun sem
var gerð fyrir nokkrum árum að
þýzkir menntaskólanemendur
vissu ekki hver Hitler var og héldu
helzt að hann hefði verið einhver
stjórnmálamaður á miðöldum.
Með sýningu Holocaust hafa Þjóð-
verjar lyft dulu af fortíðinni og nú
spyrja börn foreldra sína sömu
spurningar og heimurinn hefur
velt fyrir sér lengi hvers vegna
fólk mótmælti ekki og neitaði ekki
að taka þátt í athöfnum Hitlers og
félaga hans.
Saga tveggja
Berlínar-
fjölskyldna
Þegar Holocaust hafði verið
sýnd í Þýzkalandi brugðu Danir
skjótt við og tóku hana til sýning-
ar í danska sjónvarpinu. Þeir
höfðu sama hátt á og Þjóðverjar
og ræddu í sjónvarpssal efni þátt-
anna jafnóðum og þeir voru sýnd-
ir. Svíar fengu sýningarrétt á
Holocaust fyrir löngu síðan en
voru ekki sannfærðir um að það
ætti að sýna hana. Fræðsludeild
sjónvarpsins neitaði að lokum að
Weiss-hjónin í Auschwich.
taka myndina til sýningar en þá
brást skemmtideildin við og ákvað
að hún skyldi sýnd.
Hvort myndin á heima í
fræðslu- eða skemmtideild er erf-
itt að segja. Hún fjallar um tvær
fjölskyldur í Berlín á árunum 1933
tii 1945. Weisp fjölskyldan eru
Gyðingar sem neita að flýja Berlín
þrátt fyrir síauknar ofsóknir á
hendur Gyðingum og trúa ekki að
þau verði hrakin á brott. Weiss er
læknir í Berlín en fæddur í Pól-
landi og er sendur þangað þar sem
hann starfar í Warsjá þangað til
að hann er sendur í fangabúðir.
Elzti sonurinn, Karl, er listamaður
og er snemma sendur í fangabúðir.
Þar eru hendur hans brotnar því
að hann neitar að segja nazistum
hvar hann hefur falið myndir af
raunverulegu lífi í fangabúðunum.
Inga kona hans er „hreinn“ Þjóð-
verji og bérst fyrir frelsi manns
síns án nokkurrar samúðar fjöl-
skyldu sinnar eða vina. Frú Weiss
leggur áherzlu á menntun barna
sinna fram í hið síðasta en þegar
hún er orðin ein eftir í Berlín fer
hún þaðan þrátt fyrir að hún „er
svokallaðar draumafangabúðir og
kinka kolli í velþóknunarskyni.
Þetta atriði kemur við kaunin á
íbúum hlutlausu landanna og í dag
velta Svíar því fyrir sér hvers
vegna þeir reyndu ekki að gera
eitthvað til að stöðva ofsóknirnar
á hendur Gyðingum eða tóku ekki
við stærri hóp flóttafólks.
Svíar stofnuðu ekki til umræðu í
sjónvarpi vikuna sem Holocaust
var sýnd en í útvarpi og dagblöð-
um hófust skoðanaskipti áður en
hún var sýnd og standa enn.
Sjónvarpið hefur nú tekið við sér
og í þessari viku eru þrjár dag-
skrár helgaðar umræðu um Holo-
caust. Utvarpið háfði til dæmis
viðtal við forystu sænska nazista-
flokksins og við skólakrakka sem
segjast vera nazistar en þessir
hópar eru ekki stórir hér.
I blöðum er hafin deila um
Síonisma og tengsl síonista við
nazista í stríðinu. Mikið er gert úr
þeim réttarhöldum sem enn
standa yfir í Dússeldorf yfir göml-
um st.ríðsglæpamönnum. Sam-
kvæmt þýzkum lögum fyrnast
glæpir á 30 árum og því munu
morðingjar síðan í stríðinu sem
ekki hafa hlotið dóm geta verið
óhræddir eftir 1. janúar 1980.
Hvort þessi lög eiga að gilda fyrir
stríðsglæpamenn verður líklega
rætt í þýzka þinginu innan
skamms.
Allt fjaðrafokið vegna sýningar
sjónvarpsins á Holocaust hefur
valdið því að nú eru engar bækur
um Þriðja ríkið að fá á bókasöfn-
um en þar liggja þær yfirleitt
ósnertar. Menntamálaráðuneytið
hefur látið semja bækling fyrir
grunnskóla til að seðja forvitni
nemanda um þetta tímabil í þýzkri
sögu. Fulltrúi PLO á Norðurlönd-
um hefur mótmælt þessari þróun
og segir að áróður fyrir Síonisma
eigi sér stað í sænskum skólum.
Menntamálaráðuneytið er á ann-
arri skoðun og telur að nota eigi
tækifærið nú þegar áhugi nem-
enda — og annarra — er sem
mestur til að fræða fólk um örlög
Gyðinga í Þýzkalandi fyrir aðeina
40 árum. ab