Morgunblaðið - 07.06.1979, Page 10

Morgunblaðið - 07.06.1979, Page 10
10 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. JÚNÍ1979 Lokasvari mínu við greinum Þorsteins Gylfasonar í Mbl. 13. og 19. maí hefur seinkað nokkuð vegna prófvinnu í lagadeild. Bið ég Þorstein og aðra lesendur velvirð- ingar á því. Efni þessarar greinar skipti ég í þrjá þætti. í hinum fyrsta er rætt um nokkur almenn skilgreining- arvandamál: Er unnt að skil- greina fyrirbæri af fullkominni nákvæmni? Hver á að vera mæli- kvarðinn á nákvæmni skilgrein- ingar? Verður skilgreiningu og útlistun hennar haldið aðgreind- um? í öðrum þætti koma til álita skilgreiningar okkar Þorsteins á liknardrápi, og reyni ég þar að sýna fram á, að skilgreining mín fullnægi betur þeirri þörf, sem við höfum báðir sett á oddinn, sem sé að útiloka sjúkradráp þýzkra stjórnvalda á nazistatímanum. Loks er í þriðja þætti fjallað um hugtökin athöfn (athafnaleysi), ábyrgð og viðurlög, innbyrðis tengsl þeirra og gildi í lögfræði. Skilgreiningar- nákvæmni Skilgreining hugtaka og fyrir- bæra er oftast mikið vandaverk jafnt í lögfræði sem öðrum grein- um. Ónákvæm skilgreining er verri en engin. Það eru einkenni góðrar skilgreiningar, að hún sé stutt og hnitmiðuð, þ.e. taki í Jónatan Þórmundsson prófessor: manndrápsmáli án þess að það hvarfli að dómara að flokka brotið undir líknardráp. Þess vegna er sú leið farin í ritgerðinni að miða skilgreininguna við þau fátíðu tilvik, er manndrápsákvæðin eiga við (211. og 213. gr.), en svo ríkar réttlætingarástæður eru fyrir hendi, að heimilt sé samkvæmt 75. gr. alm. hegningarlaga að dæma vægari refsingu en mælt er fyrir um í manndrápsákvæðunum. Það mun vera íþrótt heimspek- inga að leika sér að orðum og hugtökum, og skal það sízt lastað. Lögfræðingar leggja minna upp úr slíkum orðaleikjum, þótt gagnleg- ir geti verið fyrir rökrétta hugsun. En eins og reynt var að skýra hér að framan svara slíkar skilgrein- ingar, óháðar í tíma og rúmi, ekki þeim spurningum, sem lögfræð- ingar fást við. Það leiðir þó einnig af því, sem áður sagði, að lög- fræðileg skilgreining líknardráps hlýtur að verða tiltölulega sértæk (abstrakt), og raunar setti ég mér það mark í skilgreiningarviðleitni minni. Því skýtur það nokkuð skökku við, er Þorsteinn Gylfason gagnrýnir skilgreiningu mína m.a. á grundvelli útskýringa minna utan sjálfrar skilgreiningarinnar. Kemur þá hvort tveggja til, að mér finnst Þorsteinn þar dálítið ósamkvæmur sjálfum sér, en auk þess fer hann ekki alveg rétt með skýringar mínar, sbr. grein hans í Mbl. 19. maí. Þar segir m.a., að ég um og ólæknandi sjúkdómi, al- varlegri og kvalafullri líkamlegri sköddun eða andlegri hrörnun á háu stigi vegna verulegra heila- skemmda, og það er gert með eða án samþykkis hans, - með beinni athöfn eða athafnaleysi, er flýta dánarstundinni". Hér verða aðeins rædd þau atriði skilgreiningarinn- ar, sem borið hefur á góma í fyrri skrifum okkar Þorsteins í Mbl., en það eru hin þrjú afbrigöi van- heiisu og sú huglæga afstaða geranda, er felst í líknarhvöt. Þorsteinn Gylfason telur upp ýmsar tegundir vanheilinda, er tilskipun Hitlers frá 1. september 1939 tók til og bendir á, að ég hafi ekki talið þau til undantekninga. Nú er þetta tal allt dálítið á ská og skjön við ritgerð mína: a) í fyrsta lagi er skilgreiningu minni ætlað að vera tæmandi um það, sem undir líknardráp fellur og því eðlilegra að styðjast við þá við- miðun fremur. b) I öðru lagi fer því fjarri, að ég hafi rætt tæmandi um undantekningar, enda engin ástæða til, svo sem áður er getið. c) I þriðja lagi er í skilgreiningu minni hvergi talað um ákveðnar tegundir sjúkdóma eða vanheil- inda, heldur vanheilsu á ákveðnu (háu) stigi (þrjú afbrigði van- heilsu á háu stigi). Séu umrædd vanheilindi í til- skipun Hitlers borin saman við þetta atriði úr skilgreiningu minni má vafalaust fullyrða, að andi bílnum og ég um piltinn og lömuðu stúlkuna. Um einlægni og góðar hvatir Himmlers og nóta hans er ég einfaldlega ósammála Þorsteini. Sýnist mér lýsing hans fremur sanna en afsanna illar hvatir eða a.m.k. ímyndaðar líkn- arhvatir, er byggjast á því, að tilgangurinn helgi meðalið. Skilgreining Þorsteins Gylfa- sonar hljóðar svo (Mbl. 13. maí, bls. 37): „Það er líknardráp, ef maður stuðlar beint eða óbeint að dauða annars vegna þess og þess eins, að dauðinn er hinum deyj- andi manni fyrir beztu“. Eg hef hér að framan minnzt lítillega á almenna sönnunarörðugleika. Skilgreiningin sem slík gæti verið góð fyrir því, ef ekki kæmi annað til. Ég spurði í grein minni í Mbl. 16. maí: „Og hver á að vera mælikvarðinn á það, hvað manni sé fyrir beztu?" Mér sýnist skil- greiningin ekki svara þessu, þótt Þorsteinn hafi raunar í útlistun sinni á henni gefið nokkrar skýr- ingar. Hvernig leysir skilgreining- in dæmi eins og það, sem Brian Clark lýsir í leikriti sínu? Eru það félagslegir og persónulegir lífs- möguleikar, sem máli skipta eða t.d. álit yfirlæknisins eða sjúk- lingsins á þeim? Er unnt að leggja algildan mælikvarða á þetta skil- greiningaratriði eða verður að meta það eftir atvikum hverju sinni? Ég sagði í grein minni í Mbl. 16. Skilgreiningarleikni fáum orðum til þeirra atriða, sem henni er ætlað að lýsa. Nákvæmni skilgreiningar má miða við mis- munandi mælikvarða. Hér er við það miðað, að skilgreining taki til allra þeirra atriða, er höfundur hennar ætlar henni að taka til, en útiloki öll önnur atriði. Það er að jafnaði því erfiðara að ná þessu marki sem skilgreiningin er fáorð- ari. Orð skilgreiningar má túlka eitthvað mismunandi, höfundi kann að vera ókunnugt um ein- hver atriði sem ekki hafa komið til athugunar við skilgreiningarsmíð, og vitaskuld getur hann ekki séð fyrir öll tilvik, er síðar gerast. Skilgreiningar þurfa yfirleitt end- urnýjunar við. Stundum er orða- lag skilgreiningar svo vel valið, að það nær til óþekktra og nýrra tilvika, sem höfundur hefði viljað taka tillit til. Nákvæmni skil- greiningar er því engan veginn tryggð með löngum upptalningum atriða. í lögfræði er það til, að skil- greiningar séu lögbundnar. Þær sæta lögskýringu eins og annað í lögum og geta verið misjafnar að gæðum. Þá er einnig nokkuð um íormlegar skilgreiningar, sem eru hárnákvæmar svo langt sem þær ná, t.d. þegar auðgunarbrot eru skilgreind með tæmandi upptaln- ingu brota samkvæmt XXVI. kafla alm. hegningarlaga. En þá er aðalvandinn eftir, sem sé að skilgreina efnislega einstaka verknaði, sem fyrrnefnd ákvæði fjalla um. Sem dæmi má nefna hugtakið þjófnað, sem er hvergi skilgreint í lögum eða lögskýring- argögnum. Skilgreining þjófnaðar er tiltölulega nákvæm, byggð á langri fræðilegri hefð og miklum efnivið dómsúrlausna. Skilgrein- endum er meiri vandi á höndum með hugtakið líknardráp, þar sem íslenzkar réttarreglur eru mun óljósari. í ritgerð minni í Úlfljóti 1976 er rakið, á hverju skilgrein- ingin er byggð og hvernig hún horfir við ýmsum tilvikum, sem á hefur reynt, t.d. sjúkradrápunum títtnefndu. Líknardráp er reyndar gott dæmi þess, að athöfn (at- hafnaleysi) verði ekki skýrð án viðmiðunar við tiltekin viðurlög. Samúð, vorkunnsemi og aðrar virðingarverðar hvatir geta verið manni til nokkurra málsbóta í taki fram í skýringargrein, að skilgreiningin skuli ekki ná yfir „vansköpun og andlega ann- marka“, og nokkru síðar ræðir hann um þetta sem „vansköpun og geðveiki". Af samhenginu mætti ráða, að þetta sé hið eina, sem utan skilgreiningar minnar geti fallið. Nú er það svo, að í sjálfri skilgreiningunni tel ég tæmandi þau afbrigði vanheilsu, er falla undir hugtakið líknardráp. í skýr- ingunum var því algjör óþarfi svo mikið sem að reyna að telja upp þau afbrigði er falla utan hugtaks- ins, enda er það ekki gert. Rætt er sérstaklega um vansköpun og and- lega annmarka sem mjög mikil- væg og umdeild tilvik í þessu sambandi, og sem dæmi um and- lega annmarka eru nefnd geðveiki og fávitaháttur. Tvær skilgreiningar Skilgreining mín á líknardrápi hljóðar svo (Ulfljótur, 3. tbl. 1976, bls. 159): „Það er líknardráp að svipta annan mann lífi í líknar- skyni, ef hann er haldinn alvarleg- sum þeirra mundu útilokuð frá líknardrápi undir öllum kringum- stæðum. Úm önnur er svo háttað, að þetta atriði skilgreiningarinnar gæti hugsanlega rúmað örfá tilvik á því vanheilsustigi, sem áskilið er. En auðvitað gætu þau tilvik verið útilokuð vegna áskilnaðar um líknarhvöt. Líknarhvöt er annað megin- atriði skilgreiningar minnar. Að sjálfsögðu hljótum við að lesa allar skilgreiningar með það í huga, að þær eigi að skilja eftir orðanna hljóðan, en ekki einhvern veginn öðruvísi. Með líknarhvöt er því átt við raunverulega hvöt, og ætti raunar ekki að þurfa að taka það fram. Við Þorsteinn virðumst nokkurn veginn sam- mála um verulega sönnunarörð- ugleika varðandi skilgreiningar okkar beggja, bæði á því að ganga úr skugga um, hvað manni hafi gengið til verks, svo og á hinu, hvenær deyjandi manni sé fyrir beztu að deyja. Hvorugt er óleys- anlegt vandamál í öllum tilvikum. Báðir tökum við tiltölulega aug- ljós dæmi í greinum okkar, Þor- steinn um hermanninn í brenn- maí, að skilgreining, er ekkert tillit tæki til huglægrar afstöðu geranda, væri ótæk frá lögfræði- legu sjónarmiði. Huglæg afstaða geranda væri grundvallarþáttur ábyrgðar að lögum, bæði skaða- bótaábyrgðar og þó einkum refsi- ábyrgðar. Þorsteinn segir um þetta, að ég eigi „væntanlega við það, að maður ber ekki ábyrgð á verknaði sínum að lögum, nema hann hafi unnið verkið af ásetn- ingi, vitandi vits, eða af gáleysi". Hér er einhver smámisskilningur á ferðum. Með huglægri afstöðu er annars vegar átt við saknæmis- skilyrði, þegar þau eru áskilin í lögum, þ.e. ásetning eða gáleysi, og hins vegar hvatir, hvort sem það eru vítaverðar eða virðingar- verðar hvatir eða þá hlutlausar hvatir, þannig að þær hafi lítil eða engin áhrif á refsiákvörðun. Þorsteinn telur mikilsverðasta ágreining okkar fólginn í þessu atriði. Þetta er ég engan veginn viss um að sé rétt, en sé það rétt, stafar það sennilega fremur af mismunandi viðhorfum og þörfum fræðigreina okkar en af persónu- legum skoðanamun. Skilgreining Aldarafmæl- is Þingeyra- kirkju minnst UNDANFARIN misseri hcfir gagnger endurbót farið fram á Þingeyrarkirkju í Húnaþingi. cn kirkjan er aidargömul. Verður aldarafmadis hennar minnst með hátíðarguðþjónustu f kirkjunni n.k. sunnudag 10. júní, er hefst kl. 2 e.h. Biskup íslands, herra Sigur- björn Einarsson, prédikar, en sóknarpresturinn sr. Árni Sigurðs- son þjónar fyrir altari. Kirkjukór Þingeyrarkirkju syngur undir stjórn Sigrúnar Grímsdóttur organ- ista. Að lokinni guðsþjónustu flytur Guðrún Jónsdóttir arkitekt erindi um Þingeyrarkirkju. Um kl. 4 e.h. verður samsæti í Flóðvangi í boði sóknarnefndar. Þar munu m.a. flytja ræður sr. Guðmundur Þorsteinsson og for- maður sóknarnefndar Þingreyrar- sóknar Ólafur Magnússon, bóndi á Sveinsstöðum. Eins og sjá má á meðfylgjandi mynd þá varð fyrrkomnum Viðeyjargesti ekki um sel og gýtur hornauga til aðkomumanns um leið og hann rennir sér í sjóinn. Ljós. F.P. Varðekki um sel ER blaðamaður Mbl. átti leið út í Viðey íyrir skömmu hitti hann þar fyrir annan gest, er fyrr hafði borið að garði. Var það myndarlegur selur, er búið hafði um sig á skeri við eyna. Var honum lítið gefið um aðkomumann og lagði hið snar- asta í sjóinn þar sem fyrir voru nokkrir af ættingjum hans. Mbl. leitaði til Hafrann- sóknarstofnunarinnar og spurð- ist fyrir um, hvort selir væru algengir gestir við Viðey. Þar fengust þær upplýsingar, að selir slæddust hér inn af og til, en sjaldan væru þeir margir og gerðu yfirleitt stuttan stanz. Oftar mætti sjá þá á skerjum við Reykjanes. Ef hér væri á ferð- inni einhver fjöldi gæti skýr- ingarinnar verið að leita í því, að vegna kuldans undanfarið, væri meira um æti fyrir selina hér, en þeir eru sjálfir vel útbúnir að þola mikinn kulda.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.