Morgunblaðið - 16.06.1979, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ1979
r
Asgeir M.
r
Asgeirsson:
Hvemig á
að skipta
kökunni?
1. Viö lifum ekki á íslandi án
siglinga og sjómennsku. Sigling er
nauösyn.
2. Við eigum bráðduglega og vel-
menntaða sjómannastétt, sem stend-
ur fyllilega samanburð og vel það við
frændþjóðir okkar á Norðurlöndum
og okkur ber að gera vel við þá og
það er hægt meðal annars með því
að afnema gömul úrelt lög um fjölda
skipverja, lög sem á þessari tækniöld
hafa fyrir löngu gengið sér.til húðar.
Það er hrein niðrun eða skömm fyrir
íslenska sjómannastétt að vera
neyddir til aö hafa tvöfalda eða
þrefaida tölu skipverja miðað við
frændþjóðir okkar samanber þegar
Hafskip átti 3 skip með 11 manna
áhöfn voru 34 menn um borð í stærri
skipunum t.d. Brúarfossi. 23 voru að
mestu leyti yfirmenn, vélstjórar og
stýrimenn, brytar og loftskeyta-
menn sem er óþarfi með öllu, það er
miklu betri þjónusta á 2ja stýri-
manna skipi, þar sem stýrim. annast
loftsk.-þjónustu. Múlafoss og írafoss
áttu samkv. lögum og samningum
stéttarfélaganna að hafa 18 manna
áhöfn en þar sem skipin voru byggð
fyrir erlenda aðila voru vistarverur
einungis fyrir 11 menn. Eftir árs
þras var fallist á það með gerðar-
dómi að skipin mættu sigla með 11
mönnum, og hefur það gengið með
ágætum. ísl. sjómenn vilja vinna en
fá góð laun, það hafa þeir alla tíð
sýnt.
Tek dæmi: Togari undir 500
lestum notar 15 manna áhöfn, stærri
togskip 24, mism. 9 menn, flest
yfirmenn. Skipshöfn minni togskipa
þénar 30—50% meira, þess vegna
flytja skipstjórar og áhafnir sig á
minni togskipin ef kostur er. Tog-
skipið Sigurður notaði 5 vélstjóra
sem togskip, breytt í mótorskip 2
vélstjóra, undanþegið lóðsskyldu um
leið. Nú eigum við ekkert farþega-
skip. Takið efnilega, tápmikla stráka
í messann og gerið þá að úrvals
sjómönnum. Þeir vinna á dekki
þegar þeir hafa tíma aflögu og með
þarf.
Ríkisstjórnin hefur borið gæfu til
að setja ekki bráðabirgðalög á far-
menn sem menn með annarlegum
hvötum hafa heimtað. Nú skora ég á
ríkisstjórnina að breyta eða afnema
með öliu þessi úreltu lög og láta
farmenn velja um hvort þeir vilja
skipta kökunni í 11 staði eða 30 eða
eitthvað þar á milli, það nær engri
átt að stafla öllu þessu liði fram á 1
skip. Það er ekkert erfiðara að sigla
stóru skipunum en þeim minni, ekki
heldur að keyra vél sem er 500
hestöflum stærri nema síður sé. Tek
dæmi: Stærri skipin nota 4 vélstjóra,
2 aðstoðarvélstjóra, 1 dagmann,
samt. 7 menn, þá nota flest skipin 3
stýrimenn í stað 2ja. Ég tel mig tala
af reynslu þar sem 2 synir mínir og
tengdasonur hafa gengið allar tröpp-
urnar um borð í fragtskipum. Sjálf-
ur sigldi ég og allir skipstjórar á
minni skipum á stríðsárunum með 7
manna áhöfn. Siglingatæki: handlóð
og kompás og allt fór vel.
Asgeir M. Ásgeirsson,
Sjóbúðinni, Rvfk.
Þessi mynd er frá athöfninni, er minnisvarðinn var afhjúpaður.
Síðasti ábúandi Hausastaða afhjúpar
minnisvarða um Hausastaðaskóla
MINNISVARÐI um Hausastaða-
skóla var afhjúpaður í fyrradag í
landi jarðarinnar Hausastaða á
Garðaholti í Garðabæ. Ólafía
Eyjólfsdóttir, síðasti ábúandi
Hausastaða, afhjúpaði minnis-
merkið. í kaffisamsæti, sem haldið
var í þessu tilefni, fluttu ávörp
Vilbergur Júlíusson skólastjóri
Flataskóla, Garðabæ, Hörður
Ágústsson listmálari, Ólafur Þ.
Kristjánsson fyrrv. skólastjóri og
Hjalti Einarsson form. skóla-
nefndar Garðabæjar.
Minnisvarðinn er reistur fyrir
forgöngu skólastjóra Flataskóla í
Garðabæ. Sérstakur bæklingur
hefur einnig verið gefinn út um
sögu skólans.
Vilbergur Júlíusson rakti í
ávarpi sínu tilefni þess, að ákveðið
var að reisa varðann. Kom hug-
myndin upp á 20 ára afmæli Flata-
skóla á s.l. ári. Sagði Vilbergur, að
gefandans, Jóns Þorkelssonar Skál-
holtsrektors, hefði áður verið
minnst á verðugan hátt,
með bókaútgáfu o.fl.
en skólans sjálfs sem
stofnunar aldrei.
— fyrsta heima-
vistarbarna-
skóla á íslandi
1728—1739. Jón var maður
ókvæntur og barnlaus og í erfða-
skrá sinni mælti hann svo fyrir að
eftirlátnum eignum sínum skyldi
varið til stofunar þar sem hin mest
þurfandi og fátækustu börn í
Kjalarnesþingi hiytu kristilegt
uppeldi með húsnæði, klæðum og
fæði, unz þau gætu unnið fyrir sér
sjálf.
Hörður Ágústsson listmálari
hefur gert nákvæma úttekt á skóla-
húsinu að Hausastöðum. Hann
gerði grein fyrir byggingu skóla-
hússins sjálfs. Sagði hann, að
nokkuð örugg vitneskja lægi fyrir
um húsaskipan og byggingarefni
hússins.
Ólafur Þ. Kristjánsson rakti
sögu Hausastaðaskóla. Kom þar
m.a. fram, að skólinn var reistur
. ,a ;
, t;
Ll>
/-
v

%
sumarið 1792 og starfaði í 20 ár.
Fyrstu nemendur skólans voru tólf,
6 stúlkur og 6 drengir. Fljótlega
fjölgaði þeim í 16 og hélst sú tala
alla tíð.
Skólinn var ekki aðeins skóli í
nútímamerkingu þess orðs, heldur
einnig uppeldisstofnun. Börnin
skyldu læra allt sem horfði til að
þau gætu orðið sjálfbjarga menn.
Hann skilaði ekki af sér lærðum
mönnum, enda ekki tilgangur hans.
Nemendur skólans voru öreiga
sveitabörn sem gátu þar fengið
uppeldi, sem þeim hefði ekki staðið
til boða annars. Ólafur gerði einnig
nokkra grein fyrir reglugerð skól-
ans, skólastjórum o.fl.
Hjalti Einarsson formaður
skólanefndar Garðabæjar tók síð-
astur til máls og þakkaði þetta
lofsverða framtak og minntist
Hausastaðaskóla. Hann fjallaði
einnig nokkuð um sögu skólamála í
Garðabæ.
Allan kostnað við verkið greiddi
Jón Þorkelsson skólameistari
(1697—1759) vann mikið að skóla-
málum á íslandi á sinni tíð. Hann
var m.a. skólameistari í Skálholti
V
Teikning Harðar Ágústssonar
af Hausastaðaskóla sem lýst er í
bæklingnum.
Thorkilliisjóður, sem er dánarsjóð-
ur Jóns skólameistara. Hann er
kenndur við gefandann, sem iðu-
lega sneri nafni sínu á latínu að
hætti lærðra manna þá og nefndi
sig Johannes Thorkillius eða
Thorchillius. Formaður sjóðs-
stjórnar er Birgir Thorlacíus ráðu-
neytisstjóri, en sjóðurinn er nú
varðveittur í menntamálaráðu-
neytinu.
Ólafía Eyjólfsdóttir síðasti ábúandi Hausastaða:
„Arslaunin mín fyrsta árið 25 kr. ”
ÓLAFÍA Eyjólfsdóttir, síðasti ábúandi á Hausastöðum í Garða-
hverfi, er fædd 17. des. 1890 að Holti í Garðahverfi. Hún verður því
89 ára á þessu ári. Ólafía er mjög ern og fluttist fyrir aðeins einu
ári frá Hausastöðum að Hrafnistu í Hafnaríirði, dvalarheimili
aldraðra. Hafði hún þá verið einbúi að Hausastöðum í nokkur ár.
Blaðamaður Mbls. spjallaði stuttlega við Ólafíu, er hún hafði
afhjúpað minnismerkið um Hausastaðaskóla.
— Hvenær fluttist þú að
Hausastöðum, Ólafía?
„Ég fæddist nú á Holti í
Garðahverfi en fluttist með for-
eldrum mínum að Hausastöðum
1896, þá 6 ára gömul og bjó þar
til 1905, er ég fór í vist til
Hafnarfjarðar og var þar og
víðar í vist til ársins 1930. Þá
fluttist ég aftur til Hausastaða
og bjó þar stöðugt þar til fyrir
einu ári, er ég fór á D.A.S. í
Hafnarfirði."
— Unglingar hafa snemma
þurft að vinna fyrir sér þá og
eins hefur verið með þig. Hjá
hverjum vannst þú á þessum
árum?
„Já, ég fór nú daginn eftir að
ég var fermd, en ég var fermd í
Bessastaðakirkju 29. maí 1905.
— Þá var fermt annað hvert ár
að Bessastöðum en hitt árið í
Garðakirkju.— Já, ég fór daginn
eftir ferminguna í vist til Jóns
Gunnarssonar faktors og frú
Soffíu Gunnarsson í Sivertsen-
húsið í Hafnarfirði. Þar þótti
fínt á þeim tíma, þar þéruðum
við húsbændurna. Ég var vinnu-
stúlka í Sívertsenhúsinu í þrjú
ár.“
— Hvernig líkaði þér vistin?
„Mér líkaði mjög vel hjá þeim
hjónum. Vistin var ströng en
góður skóli. Ég man að árslaun
mín fyrsta árið voru 25 kr., sem
ég fékk ekki greiddar, heldur
fékk ég kommóðu, sem ég á
reyndar enn. Hún var smíðuð á
holdsveikrarspítalanum, þess
vegna var hún svona ódýr. Laun-
in voru oftast greidd í einhverju
nytsömu, svo sem þessu, fatnaði
o.fl. Launin hækkuðu nú eitt-
hvað. Ég man að ég fékk síðasta
árið um 75 kr. í árslaun."
— Hvert ferðu síðan?
„Ég hélt áfram að vinna sem
vinnustúlka, en í Reykjavík. Ég
vann á nokkrum stöðum fram til
Ljósm. Mbl. Kristínn.
„Auðvitað var oft fátækt og
basl, en aldrei nein eymd“ sagði
ólafia um veru sína á Hausa-
stöðum.
ársins 1930, en þá flyzt ég heim
að Hausastöðum. Þar var gott að
vera. Auðvitað var oft fátækt og
basl, en aldrei nein eymd, — ég
minnist þess ekki að við sveltum
nokkru sinni."
— Á hverju lifðuð þið á
Garðaholtinu?
„Við lifðum á því sem gafst úr
sjó. Þá gafst nú enn þorskurinn
og hrognkelsi veiddum við líka.
Við höfðum kýr og kindur og
góða grasnyt. Óg svo höfðum við
hænsnin og svolitla garðrækt."
Ég innti Ólafíu að lokum eftir,
hvernig heilsa hennar -væri og
hvernig hún yndi hag sínum að
Hrafnistu. Hún varaði því til, að
hún yndi hag sínum hið bezta.
„Það er gott að vera á Hrafnistu.
Mér brá þó við að fara frá
Hausastöðum. Ég réð mér alveg
sjálf þar. Gat gengið út í garðinn
minn, þegar ég vildi og dundað
mér. Én ég var náttúrulega
alein, eftir að bróðir minn dó.
Heilsan er góð miðað við aldur.
Ég get lesið allt sem ég vil. Nei,
ég þarf ekki að kvarta."
Við kvöddum þessa heiðurs-
konu, þökkuðum viðtalið og
óskuðum henni velfarnaðar.