Morgunblaðið - 16.06.1979, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚNÍ1979 2 7
Samtal við Guðmund Jakobsson íÆgis-
útgáfunni um þetta mikla verk hans
Tók þrjú ár aö taka saman 1900
manna Skipstjóra-og stýrimannatal
Guðmundur Jakobsson
Ásgeir Jakobsson
Gils Guðmundsson
Bárður J. Jakobsson
Guðmundur H. Oddsson
ÁHUGI fólks hér á landi fyrir
persónusögu eða æviskráningu af
ýmsu tagi t.d. bókum eins og
lögfræðingatali, prestatali eða
kennaratali, svo dæmi séu tekin,
er mjög almennur. — Hér á landi
er nú til þó nokkur fjöldi slíkra
heimildarrita. — Mun óhætt að
fullyrða að fyrsta ísl. bókin á
þessu sviði, bók Brynleifs Tobías-
sonar yfirkennara við MA, hafi
markað tfmamót í þessum per-
sónu-bókmenntum eða hvaða
nafn nota á yfir þessa bókaút-
gáfu.
Fyrir skömmu var hleypt af
stokkunum einu slíku verki. —
Er það „Skipstjóra og stýri-
mannatai“ sem Guðmundur
Jakobsson bókaútgefandi í Ægis-
útgáfunni ber veg og vanda af. —
Var Guðmundur sjálfur sjómaður
um langt árabil. í þessu sjó-
mannatali eru nöfn rúmlega 1900
skipstjórnarmanna íslenzkra.
í hverju hinna þriggja binda
þessa verks er ein sjálfstæð rit-
gerð, sem segja má að falli að
efninu. — Þannig skrifar Gils
Guðmundsson alþingismaður í
fyrsta bindið um sjómannafræðsl-
una hér á landi. í annað bindið
skrifar Ásgeir Jakobsson ágrip af
fiskveiðiannál íslands. — Þriðja
ritgerðin, í 3. bindinu, er eftir
Bárð Jakobsson hæstaréttarlög-
mann og er það ágrip af ísl.
siglingasögu. Guðmundur Jakobs-
son skrifar formálsorð í fyrsta
bindið. Loks er þess að geta að í
þriðja bindinu, en alls er verkið
rúmlega 900 síður, er að finna
nemendaskrá Stýrimannaskóla ís-
lands frá upphafi vega til og með
árinu 1976.
„Útgáfa þessa rits kom fyrst til
orða milli okkar nafnanna 1975, en
hvor okkar orðaði það fyrst man
ég ekki lengur, en hitt er víst, að
Guðmundur H. Oddsson hafði
fyrir áratug reifað þessa hugmynd
í félagi sínu, Skipstjórafélaginu
Öldunni. Guðmundur hefur sem
kunnugt er verið framámaður í
félagsmálum sjómanna í fjóra
áratugi eða vel það, verið einn af
aðalforystumönnum í byggingu
Dvalarheimilis aldraðra sjó-
manna, í útgáfustjórn sjómanna-
blaðsins Víkings, ritstjóri Sjó-
mannadagsblaðsins, setið í Verð-
lagsráði og fleira mætti upp telja.
Með þessum orðum hófst samtal
Mbl. við Guðmund um þetta yfir-
gripsmikla sjómannatal hans. Og
Guðmundur heldur áfram:
Sjálfur hef ég fengizt við bóka-
útgáfu um aldarfjórðungsskeið, og
gefið út yfir 30 bækur um sjómenn
og sjómennsku, reyndar tekið
saman sjálfur að mestu 5 binda
verk, ekki með öllu óskylt því sem
hér um ræðir, þar sem er „Menn-
irnir í brúnni“.
Segja má að við Guðmundur H.
höfum verið tengdir sjómanna-
stéttinni í útgáfustarfi en auk
þess báðir sjómenn framan af ævi
og þekktum all-mikið til þessarar
stéttar og tæpast of mælt áhuga-
menn um málefni sjómanna.“
— Kom ykkur ekki í hug að fá
einhvern fræðimann til að vinna
þetta verk?
„Nei, ég minnist þess ekki, að
það kæmi til álita. Við gerðum
okkur báðir ljóst að náin kynni af
sjómannastéttinni væri alger for-
senda fyrir vinnslu verksins,
fræðimennska myndi ekki nýtast
okkur. Hinsvegar gerði ég mér
ekki ljóst, þegar ég hóf verkið,
hversu umfangsmikið það yrði og
hversu mjög öll gerð þess mæddi á
mér.“
— Á að skilja þetta svo, að þú
afir í raun og veru ekki vitað í
hvað þú varst að. ráðast?
„Já, að nokkru leyti er það mála
sannast. Og má segja að það hafi
stafað að nokkru leyti af misskiln-
ingi. Nafni orðaði það að vísu oft,
að ég ætti mikið verk fyrir hönd-
um, en einhvern veginn komst það
ekki fyllilega inn í höfuðið á mér,
að hann ætlaðist til að við stæðum
saman að gagnasöfnun og fjár-
mögnun, en ég sæi síðan um að
vinna úr textunum, sem okkur
bærust, að öllu leyti, og sjá um
útlit og alla gerð.
— Hvernig höguðuð þið gagna-
söfnun? Hún hlýtur að hafa verið
óhemju mikið verk?
„Gagnasöfnunin gerðist með
ýmsum hætti og þar kom nú
kunnugleiki og félagsleg aðstaða
Guðmundar nafna míns að
ómetanlegum notum. Skipstjóra-
félagið Aldan sendi út eyðublöð á
sínu félagssvæði, sem nær yfir
Reykjavík, Hafnarfjörð og Snæ-
fellsnes og fleiri félög eru innan
vébanda Öldunnar. Skipstjóra-
félag Norðlendinga sendi blöð til
útfyllingar um allt Norðurland.
Guðmundur H. Oddsson neytti svo
sinna persónulegu kynna af skip-
stjórum og sendi fjölda manna
gögn, auk þess safnaði hann í
Þorlákshöfn, Eyrarbakka og
Stokkseyri. Saman fórum við svo
til Akraness, og þar var eins og
víðar mikill „móralskur" styrkur
af nafna mínum, sem allir könn-
uðust við, flestir persónulega. Ég
fór aftur á móti til Keflavíkur,
Sandgerðis, Grindavíkur, í Garð,
Vestmannaeyjar og um alla Aust-
firði og Vestfirði. Á ísafirði vil ég
sérstaklega geta sem hjálparhellu
Sturlu Halldórsson, hann sá um
ísafjörð og gat stuðst að nokkru
við óprentað rit, sem Bárður
Jakobsson hafði tekið saman fyrir
skipstjórafélagið Bylgjuna á ísa-
firði. Það tók mikinn tíma að
ferðast um alla þessa staði, leita
uppi menn og taka af þeim skýrsl-
ur. Því er ekki að neita, að ég var í
stöðugu kapphlaupi við tímann,
því að ég rek eins og ég hef nefnt,
bókaútgáfu, sem þurfti einnig að
sinna. Svo varð mér brátt ljóst, að
ætti verkið einhvern tímann að
komast út, yrði að hafa hraðann á.
Nú er þess að geta, að auk allrar
þessarar gagnasöfnunar naut ég
bókarinnar „Skipstjórar og skip“
Jóns skipstjóra Eiríkssonar, sem
er hin merkasta bók en tekur
aðeins til farmanna, og svo notaði
ég auðvitað íslenzkar æviskrár
I-VI til 1965 (P.E.Ó. og Jón
Guðnason), bók Brynleifs Tobías-
sonar „Hver er maðurinn I—II“,
Sjómannasögu Vilhjálms Þ. Gísla-
sonar, íslenska samtíðarmenn
I—III Jóns Guðnasonar og Péturs
Haraldssonar, Skútuöldina eftir
Gils Guðmundsson, sjómanna-
blaðið Víkinginn og ýmsar ævisög-
ur sjómanna og önnur prentuð
gögn, sem of langt er upp að telja.
En þess finnst mér rétt að geta,
að í prentuðum æviskrám, þótt
stórmerkar séu, er mjög lítið^etið
sjómanna, þær voru oft miðaðar
við opinbera embættismenn og
aðra slíka sem nafnfrægir voru
fyrir ýmis önnur verk en sjó-
mennsku, þær voru flestar unnar
úr gögnum sem tiltæk voru á
söfnum eða í ýmsum gerningum.
Gagnasöfnun okkar nafnanna
varð því, eins og fram hefur
komið, með allt öðrum hætti.
Okkur dugði ekki að setjast inn á
safn og grúska þar í plöggum.
Okkur dugði heldur ekki að senda
út skýrslur, einvörðungu, sjómenn
eru oft svaratregir um sína hagi,
og það varð að hitta þá marga að
máli.“
— Varð þér þetta ekki erfitt
ásamt því að annast útgáfu Ægis-
útgáfunnar á öðrum bókum?
„Jú, vissulega, en það varð
einfaldlega ekki aftur snúið. Upp-
haflega var gert ráð fyrir svo sem
einu bindi, en þrátt fyrir slæmar
heimtur varð þessi raunin. Aug-
ljóst er að þörf er á viðbótarbindi,
og vonandi verður þess ekki langt
að bíða að það verði samansett og
þá fyllt í verstu skörðin og leiðrétt
það sem ranglega er með farið í
þessum þrem.“
— Heldurðu að það séu veruleg
brögð af misfellum?
„Því miður er ég hræddur um að
svo sé og á sér ýmsar orsakir.
Mörg handrit voru mjög slæm,
illlæsileg og auðvelt að mislesa,
heimildum ber víða ekki saman.
Vangá ýmiss konar frá minni
hálfu og fleira mætti telja. Ég er
samt að vona að ekki sé verr farið
en svo að haldist í hendur heiður-
inn og skömmin og víst er að ég
gerði mitt besta og viljandi særði
ég engan eða móðgaði. En ég vil
ítreka að mér er mikil nauðsyn að
menn sendi mér leiðréttingar
bréflega svo ekki fari milli mála.“
— Þér kom þó aldrei í hug að
gefast upp?
„Nei, þess minnist ég ekki. Að
vísu verða allir meira og minn^
smáir gagnvart viðfangsefni sínu
ef það er nokkurs vert og dýrmætt
að þekkja sín takmörk, en ég lét
samt aldrei hugfallast og taldi og
tel enn að betur hafi verið „af stað
farið en heima setið" og allavega
sé þó hægra að styðja en reisa.
— Ertu svo yfirleitt ánægður
með það verk sem hér liggur
fyrir?
„Ja, nú veit ég ekki hverju svara
skal. Að sumu leyti finnst mér
nokkurs um vert og til þess hafi
aldrei efni staðið að svo yrði sem
er, hvað þá betra. Á hinn bóginn
er ég ekki hreykinn af mistökun-
um sem orðið hafa og hægt hefði
verið að komast hjá. Ég þekki
raunar ekki til þess að unnt sé að
ljúka svona verki án þess að gera
sér ljóst, að endalaust má um
bæta. Auk -þess sló ég botninn í
vitandi að mikið var enn ógert,
einfaldlega vegna þess að ég fann
mig ekki mann til að hafa meira í
takinu í senn, og fyrnast mundi
um of það sem fyrst var tekið.“
— Voru aldrei vangaveltur um
hverja skyldi taka í ritið?
„Að sjálfsögðu var það mikið
matsatriði. Ef sú stefna hefði
verið tekin að taka eingöngu menn
með próf frá Stýrimannaskólan-
um hefði málið verið einfalt, en
frá minni hlið kom það aldrei til
greina, en það mál er að nokkru
skýrt í inngangsorðum bókanna
og ekki ástæða til að fjölyrða um
það hér.
— Hefurðu nokkuð hlerað um
viðhorf almennt til bókanna?
„Já, því er ekki að neita. Yfir-
leitt virðist mér þeim vel tekið og
þykja að minnsta kosti lofsvert
framtak. Auðvitað hef ég fengið
smáhnútur fyrir ýmiss konar mis-
tök, en síst meiri en ég bjóst við.
Mér er fyrir mestu að hafa rétt
nokkuð hlut skipstjórnarmanna,
sem hafa svo til alveg verið snið-
gengnir í æviskrám, eins og áður
segir. Ég hef alltaf litið svo á, að
þeir væru okkar dýrmætustu
menn, ásamt raunar öllum sjó-
mönnum, því þótt skipstjórar séu
einskonar lykilmenn í stéttinni
verður lítið aðhafst ef hinna
óbreyttu liðsmanna nýtur ekki.“
— Eitthvað sem þú vildir segja
að lokum?
„Ég minntist í upphafi á sam-
band okkar Guðmundar H. Odds-
sonar, en held að ekki hafi komið
skýrt í ljós að við erum sameign-
ar- og samstarfsmenn að þessu
verki. Ekki hefur skugga borið á
okkar samstarf, þótt ég hefði
vissulega kosið að hann hefði haft
tíma og tækifæri til meiri afskipta
af handriti og allri gerð þessa
verks. Ólíklegt er aö ég hefði
ráðist í þetta án hans tilverknaðar
enda kynni hans og vinsældir í
samtökum sjómanna okkur
ómetanlegur styrkur. Hvgg ég
ekki ofmælt að þetta rit hefði ekki
orðið til í bráð a.m.k. ef við
hefðum ekki tekið höndum saman.
Margir eru ónefndir sem hafa lagt
okkur lið og greitt fyrir með ýmsu
móti og þeim færi eg öllum bestu
þakkir.
— Og brátt verður hafist handa
með söfnun í IV bindi og vænti ég
þess að allir sem send verða gögn
til útfyllingar bregðist nú fljótt
við, svo og ekkjur og afkomendur
skipstjórnarmanna, og aðrir þeir
sem vilja koma einhverju slíku á
framfæri" sagði Guðmundur
Jakobsson".