Morgunblaðið - 21.12.1979, Blaðsíða 14

46
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 1979
Aldamótahúsfreyiur
MÓÐIR MÍN HÚSFREYJAN.
326 bls. Gisli Kristjánsson bjó til
prentunar. Skuggsjá, 1979.
»MEÐ þessu þriðja bindi rit-
safnsins: Móðir mín — húsfreyj-
an er frá minni hendi lokið
athöfnum við söfnun efnis og
búning þess til útgáfu,« segir Gísli
Kristjánsson i formála. Húsfreyj-
urnar í safninu eru hér með
orðnar fjörutíu og sex. »Má því
álykta,« segir Gísli, »að hér sé
mótuð allgóð þjóðlifsmynd um-
rædds tímabils, með heimilin og
stjórnendur þeirra sem megin-
drætti myndarinnar.«
Hér í þessu bindi segir frá
sextán húsfreyjum. Þær eru af
aldamótakynslóðinni sem Jónas
Jónsson kallaði svo, kynslóðinni
sem var frumvaxta um aldamót.
Ekki er við því að búast — þar
sem synir eða dætur segja hér frá
mæðrum sínum — að dregnar séu
upp alhliða mannlýsingar. Börn
segja gjarnan kost, en ekki löst á
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
mæðrum sínum. Hér gildir þó
fyrirvari Snorra að fár muni lofa
jafnvel móður sína umfram verð-
leika því það væri háð en eigi lof.
Enda hefur þessum frásögnum
verið treyst því fyrri bindi þessa
verks hafa orðið afarvinsælt les-
efni, einkum meðal eldri kynslóð-
arinnar sem — næstum að segja
eðli sínu samkvæmt — hefur
langtum meiri áhuga á fortíðinni,
ættfræðinni ef ekki mannlífinu
yfirleitt en yngra og miðaldra fólk
sem sjaldnast gefur sér tíma til að
hugsa um annað en eigin hag frá
degi til dags.
Líkast til gætu fleiri sagt eitt-
hvað svipað og Hulda Pálsdóttir
sem byrjar þátt sinn á þessum
orðum: »Einhvern tíma hefði mér
þótt ótrúlegt að ég ætti eftir að
skrifa um móður mína. En nú
þegar þess er farið á leit við mig
hugsa ég gott til að hverfa í
huganum til löngu liðinna
daga...«
í samræmi við búsetuhlutfall í
landinu á fyrstu áratugum aldar-
innar voru flestar þessar hús-
freyjur bændakonur. Raunar var
svo til ætlast í fyrstunni að
eingöngu yrði sagt frá sveitahús-
freyjum en frá því var svo brátt
vikið. Allt um það hafa flestar
konurnar í þessu riti — hvar sem
þær áttu heima — búið búi sínu í
víðtækara skilningi en nú er búið.
Þær vörðu allri orku sinni til að
vinna störf sem nú er í tísku að
gera lítið úr: »Móðir mín helgaði
föður mínum og okkur börnum
sínum alla starfskrafta sína og
umhyggju,® segir Stefán Snævarr
og talar örugglega fyrir munn
fleiri.
í rauninni þurftu þessar konur
Getur þú hugsað þér jól
án lifandi blóma?
Hýasintur hafa lengi verið kjörblóm íslenskra heimila á
jólahátíðinni.
Hvers vegna?
Þær hafa unaðslega ilmrík blóm. Þær varpa
hátíðarblæ á umhverfið. Þær auka jólastemmn-
inguna.
^Blóma
fiamleiðendur
að vera allt sem Stephan G. taldi
upp í vísunni frægu: Löngum var
ég... og svo framvegis. Og meira
til. Þær voru uppalendur, en líka
oft og tíðum bæði kennarar barn-
anna og verkstjórar eftir að þau
fóru að taka til hendinni. Hér er
því getið um margs konar störf
sem ekki aðeins einkenndu þjóð-
félagið í gamla daga heldur einnig
uppeldi þess.
Eins og áður — í fyrri bindun-
um — er nokkuð misjafnt hversu
höfundarnir einskorða sig við per-
sónu móður sinnar, sumir segja
líka frá fjölskyldu sinni og heimil-
isháttum, almennt.
Þegar allt er dregið saman
geyma þessir þættir býsna alhliða
lýsingu á því þjóðfélagi sem var.
Þarna má, svo dæmi sé tekið og af
því að jólin eru í nánd, fræðast um
hvernig börn og fullorðnir nutu
þeirrar dýrlegu hátíðar fyrir
fimmtíu, sextíu árum. Lestur
þessa rits er því ágæt hvíld frá
skarkala og hraða dagsins í dag og
kemur vel heim við helgi jóla-
haldsins.
Erlendur Jónsson
Byggt og búið
Friðrik Hallgrimssson:
MARGSLUNGIÐ MANNLÍF.
Sjálfsævisaga. 202 bls.
Bókaforl. Odds Björnssonar hf.
Akureyri, 1979.
»ÞAÐ eru breyttir tímar, sem ég
hef lifað þessi rúm 80 ár,« segir
Friðrik Hallgrímsson. »Lífsbar-
áttan hefur breytzt úr vinnu-
þrælkun, lélegum húsakynnum,
fötum og fæði af skornum
skammti, í svokallað velferðar-
þjóðfélag, þar sem allir búa í
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
upphituðum húsum, og flestir
hafa of mikið af mat og fötum,
geta leyft sér eða leyfa sér að
henda fötum og mat.«
Friðrik Hallgrímsson var bóndi
norður í Blönduhlíð í Skagafirði.
Hann hefur margs að minnast,
fyrst frá bernsku og æsku, síðan
frá manndóms- og búskaparárum
sem voru erfið en að ýmsu leyti
tilbreytingarík.
Á búskaparárum Friðriks varð
hið margumtalaða framfaraskeið í
íslenskum landbúnaði. Gamlir
búskaparhættir hurfu hver af
öðrum en nýir tóku við. Ekki varð
skeið þetta þó áfalla- eða óhappa-
laust. Til dæmis kom kreppan illa
við bændur eins og aðra. I raun og
veru tók ekki að rætast úr fyrir
þeim fyrr en með heimsstyrjöld-
inni síðari þegar eftirspurn og
peningavelta jókst.
Friðrik Hallgrímsson er fremur
líflegur sögumaður, segir frá
hnökra- og hispurslaust og leiðist
sjaldan út í málalengingar þó saga
hans sé alllöng. Talsvert segir
hann frá skiptum sínum við næstu
nágranna en með þeim var
stundum smákrytur sem virðist
þó ekki hafa rist djúpt. Ásteyt-
Friðrik Hallgrímsson.
ingarefnin voru meðal annars beit
og landamerki. Og jafnvel landa-
brugg. Þegar Friðrik segir frá
liðnum dögum er sem hann end-
urlifi þá um leið, mat hans á
mönnum og málefnum er gjarnan
af því tagi sem gengur og gerist í
hita dagsins, þar er hvorki hik né
angurværð vegna þess sem liðið er
og kemur ekki aftur.
Þegar árin færðust yfir og
Friðrik hætti búskap tók hann að
ferðast til annarra landa —
Ameríku og Evrópu — og víkkaði
þannig sjónhring sinn í þann
mund er kvöldsól ævinnar tók að
nálgast sitt náttmálaskarð. Saga
hans er því býsna dæmigerð fyrir
þá sem fæddust fyrir aldamót og
þreyðu þorrann og góuna fram á
síðasta fjórðung þessarar aldar —
fæddust og ólust upp í baðstofu en
máttu að lokum keyra höfuð á bak
aftur til að mæla í sjónhending
skýjakljúfa Nýjujórvíkur og ann-
arra heimsborga.
Hér verður ekkert mat lagt á
skoðanir þær sem Friðrik Hall-
grímsson setur fram á mönnum og
málefnum. En bók hans er hressi-
leg.
Erlendur Jónsson.
Árni Helgason:
Hvar stendur þú?
Lífsgæðakapphlaupið hefir ekki
borið annan árangur en að gera
fólk eirðarlausara og óánægðara
en áður. Það þarf sterk bein til að
þola góða daga, stendur þar.
Maður er alltaf að rekast á fólk á
flótta. Það á engan innri frið. Það
reynir að kaupa sér falskan frið
við þær lindir sem leiða til ills.
„Minn friður er á flótta," getur
margur maðurinn sagt. Og hvers
vegna? Vegna þess að hann hefir
ekki farið eftir gömlu götunum,
vegum reynslunnar, brautum
dyggðanna. „Hann horfir inn í sig
sjálfan og blindast," stendur þar.
Bindindisfélögin beina mönnum
á friðarbrautir. Þau vita hvar
firðarins og hamingjunnar er að
leita.
Yfir hálfa öld hef ég verð virkur
þátttakandi í leiðbeiningastarf-
semi góðtemplara sem hefir að
kjörorði trú, von og kærleika og
vinnur sín störf í þeim anda. Það
er mín mesta ánægja að fá að
benda börnum og unglingum á
hamingjuleiðina, gömlu göturnar,
sem Kristur bendir á. Það er vegur
lífsins.
Og því veldur það mér sorg
hversu margir villast í þoku
vímuefna og hversu margir í skjóli
ímyndaðs frelsis kynda þá elda
sem sárast brenna á samferða-
fólkinu. Sjáandi virðast þeir ekki
sjá og heyrandi ekki heyra.
„Ef við nú reyndum að brjótast
það beint." Er það möguleiki? Ert
þú til í baráttuna? Flugbjörgun-
arsveitin í Reykjavík kallar til
landsmanna og biður um hjálp.
Mörgum mannslífum hefir hún
bjargað. En hversu margir farast í
áfengisflaumnum? Sameinuðu
þjóðirnar benda nú á voðann.
Hvað gerir þú? í hvorri fylking-
unni tekur þú þér stöðu? Þeirri er
hleður flóðgarða og styrkir varnir
eða hinni sem dregur lokur frá
flóðgáttum í þágu áfengisauð-
valdsins?
Árni Helgason,
Stykkishólmi.
9