Morgunblaðið - 21.12.1979, Page 16

48
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 1979
Frækinn sonur
fornra dyggða
Bjartmar Guðmundsson: Hér
Kcta allir verið sælir.
Utgefandi: Bókaútgáfan Skjald-
borg, Akurcyri 1978.
Sami höfundur: Haldið til haga.
Útgefandi hinn sami, Akureyri
1979.
Samtals 37 minningaþættir.
Þeir hafa mannast vel, hinir
mörgu synir skáldsins og góð-
bóndans, Guðmundar Friðjóns-
sonar á Sandi og hinnar fágætlega
heilsteyptu konu hans, Guðrúnar
Oddsdóttur. Frásagnir og lýsingar
Bjartmars Guðmundssonar í þess-
um tveimur bókum vitna mjög svo
glöggt um það, hver áhrif þátttaka
þeirra Sandsbræðra í harðsóttri
lífsbaráttu í bernsku og æsku
hefur haft á manndómsþroska
þeirra, samfara lífsviðhorfum
mikilhæfra foreldra og þess
raunhæfa menningarblóma í hér-
aðinu, sem sameinaði það tvennt
að eyða háskalegum fordómum og
veita fornum dyggðum vernd.
Friðjón gamli á Sandi var kjarna-
kvistur á ærið sterkum stofni
góðra gáfna og mikillar gerðar,
enda mikill mannblómi af honum
runninn. En svo er að minnast
móðernis hinnar ágætu konu,
Bðkmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
Guðrúnar Oddsdóttur. Oddur, fað-
ir hennar, bjó á heiðarkoti, sem
vart gat „talizt til verulegra bú-
jarða". Kona hans hét Sigríður
Gunnlaugsdóttir. Oddur lézt lið-
lega fertugur. Þau hjón höfðu þá
eignazt fimm börn, Eitt þeirra,
Guðrún, var tekið til fósturs á
barnlaust, en þó fjölmennt menn-
ingarheimili. Hvað svo um Sigríði
Gunnlaugsdóttur og hennar fjög-
ur börn? Hún fór heim í Hrapp-
staðasel, og þarna uppi í kotinu á
Fljótsheiði framfleytti hún börn-
um sínum án sveitarstyrks í sex
ár, þar af árin 1880—82, einhver
þau hörðustu, sem sögur fara af.
En 1883 ákvað Sigríður að fara til
Ameríku með börn sín, Guðrúnu
sem hin, en Guðrún aftók að fara,
og þar við sat. Sigríður fór síðan
án hennar, en með hin börnin
vestur um haf, mun hafa hugsað
sem svo: Harðar getur vart
Ameríka leikið mig en fóstur-
moldin hefur gert undanfarin ár.
Um ættir þessarar fágætu kven-
hetju getur Bjartmar ekki, nema
hvað hann segir, að hún hafi verið
„aðflutt vestan úr Hörgárdal og
átt ættingja marga í Eyjafjarðar-
sýslu."
„Það vissi ég áður en ég las
þessar bækur, að Bjartmar væri
með ágætum ritfær, og þó að ég
hafi skrifað um hinar merku
bækur Þórodds, bróður hans, um
foreldra þeirra og Sandsheimilið,
hef ég lesið flest í þessum minn-
ingum af áhuga og ánægju. Frá-
sagnir Bjartmars af aðstæðum og
bjargræðisvegum á Sandi eru og
ekki aðeins fróðlegar og sérstæð-
ar, heldur og skemmtilegar — og
margar allt að því spennandi. Þá
eru lýsingar hans á nágrönnunum,
sumum hverjum, mjög vel gerðar,
og frásagnirnar um einingu og
hjálpsemi þeirra sýna gjörla inn-
ræti sögumannsins sjálfs. Það,
sem hann segir af sjálfum sér
heima í héraði, sýnir ljóslega, að
hann hefur þar verið næsta þarfur
Bjartmar Guðmundsson.
maður, sem hefur mótað sjálf-
stætt skoðanir sínar og farið sinna
eigin ferða, án þess að ganga á
hlut annarra. Það mun og vera
sannmæli jafnt að mínum dómi
sem hans, að „hér geta allir verið
sælir“, en ég vil þó bæta við, ef
ráðamenn sjá að sér og láta ekki
ragmennsku gagnvart Iítilsigld-
um og grunnfærnum kjósendum
aftra sér frá því að taka fastatök-
um þann vanda, sem annars
Ieiðir brátt til þess, að íslend-
ingar hljóti svipað hlutskipti og
raunin varð um Nýfundnaland-
búa, sem sé það. að verða sviptir
fjárráðum og Isiand ef til vill
gert að hjálendu erlends ríkis.
Frásögn Bjartmanns af för hans
á fund Vestur-íslendinga er vel
rituð, þó að ekki jafnist hún á við
lýsingar hans úr átthögunum, en
vörn hans gegn ummælum krist-
ins sálaða Andréssonar um Guð-
mund Friðjónsson og skáldskap
hans, tel ég gersamlega óþarfa.
Skáldskapur Guðmundar Frið-
jónssonar mun verða að verðugu
metinn og er það nú hjá öllum,
sem mark er á takandi, en það,
sem Kristinn sagði um hann er og
verður jafnmarklaust og boðun
þess menningarvita á þeirri bók-
menntastefnu, sem skyldi yfir-
skyggja allar aðrar, svo að enginn
rithöfundur og ekkert skáld, sem
ætti nokkurn metnað, gæti látið
hjá líða að skipa sér undir merki
hennar! Kristinn fór og af þessum
heimi sem maður sárra og mikilla
vonbrigða.
Ég lýk svo þessu greinarkorni
með því að þakka Bjartmari list-
fengar og rækilegar lýsingar hans
á lífsbaráttunni í átthögum hans
og margar ágætar og eftirminni-
legar mannlýsingar. Þar nefni ég
einkum til lýsingarnar á foreldr-
um hans og Karli á Knútsstöðum,
en ef til vill fer hann á mestum
kostum í kaflanum Reiðarslag,
Þar sem hjartahrærandi harmur
mótar frásögnina, án þess þó að
þar sé nokkurs staðar farið yfir
mörk hófseminnar. Loks eru svo
frásagnirnar af „þarfasta þjónin-
um“ og öllum ferfættum og
vængjuðum verum, sem á er
minnzt. Ylurinn sem þar liggur í
orðunum er arfur, sem engar
gengisfellingar hafa haft áhrif á.
Guðmundur Gíslason Ilagalín.
SKODEILD
p) KARNABÆR

Leitiö ekki
langt yfir skammt